Ζητείται νεοελληνικός πολιτισμός

Νίκος Νικολαου, "Ύδρα", 1953. Εθνική Πινακοθήκη.

Εάν οι άνθρωποι με ευαισθησία σε θέματα ταυτότητας και παράδοσης είχαν την ίδια έφεση στις τέχνες και τα γράμματα με τους αρνητές, θα ζούσαμε σε άλλη χώρα. Μας έχει φάει η μονοκαλλιέργεια της πολιτικής ανάλυσης, των εθνικών θεμάτων και της γεωπολιτικής.

Μιλάω βεβαίως ως διεθνολόγος, άρα σαν κομμάτι του προβλήματος. Μεγάλωσα διαβάζοντας νυχθημερόν, αλλά αποκλειστικά μη λογοτεχνικά βιβλία, διότι τα άλλα ήταν "χάσιμο χρόνου". Δεν είναι δυνατόν όμως, οι άνθρωποι με εθνικές ευαισθησίες και ανησυχίες να λειτουργούν 100 ιστοσελίδες ειδήσεων και αναλύσεων, αλλά στο θέατρο και την ποίηση να τους ψάχνουμε με το ντουφέκι.

Φυσικά υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, πολύ αξίων ανθρώπων, κάποιους από τους οποίους έχω γνωρίσει. Αλλά πολιτισμός με ξερή ανάλυση, απαρίθμηση γεγονότων και επετειακές κονσέρβες "σαν σήμερα πέθανε ο μέγας ποιητής του οποίου δεν έχω διαβάσει ούτε λίστα για ψώνια". δε φτιάχνεται. Κάποια στιγμή πρέπει να πάψουμε να τρώμε από τα έτοιμα της Γενιάς του '30, του Θεοδωράκη και του Παπαδιαμάντη.

Περικλής Γιαννόπουλος εναντίον της Ευρωπαϊκής γραμμής

Δείγμα από μείζονα ανέκδοτη μελέτη, "Έθνος και φύση στο έργο του Περικλή Γιαννόπουλου".

Μάριος Νοβακόπουλος

Τα πράγματα δεν ορίζονται μόνον από τις ιδιότητές του, από αυτό που είναι. Η ίδια η λέξη ορίζω παραπέμπει στην χάραξη ορίων, την υπακοή σε όρους, αντιμετωπίζει άρα κάτι το διαφορετικό και ξένο, το οποίο όταν δεν απορρίπτεται ρητώς, απλώς διακρίνεται ως κάτι το άσχετο και αδιάφορο. Από τη στιγμή μάλιστα που ο Περικλής Γιαννόπουλος στα γραπτά του κάνει πολεμική, είναι αυτονόητο πως θα περιγράψει – και θα επιτεθεί μανιασμένα – σε ό,τι αντιστρέφει τις αρχές της ελληνικής φύσης, του χρώματος και της γραμμής που πλάθουν τον Έλληνα άνθρωπο. Η Ελλάδα στο γύρισμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα ήταν μία χώρα ραγδαίας εξευρωπαϊζόμενη. Η αρχιτεκτονική φτιάχνει νεοκλασικά και άλλα σύγχρονα κτήρια, η ζωγραφική ακολουθεί την σχολή του Μονάχου, οι άνθρωποι ακολουθούν την ευρωπαϊκή, αγγλική και γαλλική μόδα στο ντύσιμο. Η λαϊκή τέχνη, η μουσική, η ενδυμασία υποχωρούν και χάνονται, χλευάζονται και περιφρονούνται. Ο Γιαννόπουλος τονίζει τις φυσικές και αισθητικές διαφορές για να τεκμηριώσει την ελληνική ανωτερότητα, και να αποκόψει τις ιθαγενείς τέχνες από τον πιθηκισμό. Το πνευματικό «πιστεύω» του κινείται σε οξύτατα δίπολα: Ελληνισμός και ξένοι, ελληνική και ευρωπαϊκή γραμμή, φως και σκότος, πολιτισμός και βαρβαρότητα, φυσικό και ανθρωπογενές (τεχνικό-αστικό) περιβάλλον.[1] Η ελληνική γραμμή αμύνεται και ανθίσταται στην εισβολή της ευρωπαϊκής: «Ἡμεῖς δὲν ἠρχίσαμεν νὰ αἰσθανώμεθα διόλου, δὲν ἐννοοῦμεν διόλου τὴν γραμμὴν· ἀπόδειξις ἡ βαρβαρογραφία τῆς τωρινῆς ἀρχιτεκτονικῆς γραμμῆς· ἡ νεκρικὴ ἀκαμψία τῆς γλυπτικῆς γραμμῆς· ἡ παχύτης καὶ ξηρότης ἢ παραλυσία τῆς ζωγραφικῆς γραμμῆς  […] χονδροειδῆ ἀπομιμήματα τῆς Εὐρωπαϊκῆς αἰσθητικῆς. Τῶν ἁπαξαπάντων βάσις εἶναι ἡ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΡΑΜΜΗ».[2]

Η Αττική και τα νησιά του Περικλή Γιαννόπουλου

Δείγμα από μείζονα ανέκδοτη μελέτη, "Έθνος και φύση στο έργο του Περικλή Γιαννόπουλου".

Μάριος Νοβακόπουλος

Οι ελληνικές χώρες παρουσιάζουν, πέρα από τα κοινά τους στοιχεία, μία πολύ μεγάλη φυσική ποικιλομορφία. Ακτές και κολπίσκοι, μικρές και μεγάλες νήσοι, ηφαίστεια και ακρωτήρια, βουνοκορφές, φαράγγια, δάση πυκνής βλάστησης και φαλακροί βράχοι με πουρνάρια, συνιστούν το αυτό ελληνικό τοπίο. Ακόμη και κλιματολογικές σταθερές με γενικότερη επίδραση, όπως το ήπιο κλίμα και η ηλιοφάνεια, σχετικοποιούνται. Η δυτική Ελλάδα και το Ιόνιο πέλαγος, επί παραδείγματι, έχουν αυξημένες βροχές και πυκνότερη βλάστηση, η δε Πίνδος γνωρίζει τραχείς, χιονοσκεπείς χειμώνες. Η ελληνική γη όμως είναι απτή και συγκεκριμένη, και ως τέτοιαν την λατρεύει ο Περικλής Γιαννόπουλος. Από την τόση ποικιλομορφία επιλέγονται κάποιοι τόποι ως σύμβολα, ως οι πλέον χαρακτηριστικές μορφές της ελληνικής φύσης και αισθητικής. Αυτό βέβαια σχετίζεται και με τον χώρο δράσης του συγγραφέα: ναοί της ελληνικής γης, όπου προσκυνάται το φως και ημερεύουν τα μάτια κι οι καρδιές, είναι κατ’ εξοχήν η Αττική και τα νησιά του Αιγαίου, οι Κυκλάδες. Άλλωστε, στην Αθήνα κυρίως ζούσε ο Περικλής Γιαννόπουλος, εκεί έγραφε, στις εξοχές της τριγύριζε εκστασιασμένος. Τα υψώματά της γίνονται βίγλες, παρατηρητήρια από όπου «φωτογραφίζει» νοητικά τις γραμμές και τα χρώματα, που φιλοτεχνούν τον ιδεατό πίνακα του Ελληνισμού.

Περικλής Γιαννόπουλος, Η Ελληνική Γη

Δείγμα από μείζονα ανέκδοτη μελέτη, "Έθνος και φύση στο έργο του Περικλή Γιαννόπουλου".

Μάριος Νοβακόπουλος

Όλη η εθνική και αισθητική ιδεολογία του Περικλή Γιαννόπουλου αρχίζει και τελειώνει, θα έλεγε κανείς, από την βαθιά βιωματική σχέση του με την ελληνική γη. Την προσλαμβάνει με όλες του τις αισθήσεις, την λατρεύει ως μητέρα και θεά, την δοξολογεί ως πηγή και προορισμό του Έλληνος ως ανθρώπου, ως φυσικού και πνευματικού όντος. Τίποτε δε συγκρίνεται με την χθόνια κλίνη του έθνους, η οποία γεννά θεούς, τέχνες, ηγέτες και κάθε μικρή ή μεγάλη πτυχή της του μεγάλου φάσματος που καλούμε Ελληνισμό.

«Ένα τιποτένιο παιδί, τρέχον στων γλυκών βουνών της Αττικής τα Αδώνια φώτα, είδε, στων κατάλαμπρων μεσημεριών τα καταγάλανα ουράνια, να περνά το ολόλευκον άτι της αναγεννήσεως με τα τρισμέγιστα κάτασπρα πτερά. Και ετόλμησε, εχύθη, έβαλε το χέρι του στη ρίζα των πτερών του, τα κράτησε λευκόφλογα ορθά. Άνθρωπος και άλογον κατέβηκαν, πάτησαν στη γη. Πίσω τα γυναικάλογα των χιμαιρών σας όλα, χαρμόσυνα χρεμετίζοντα κτυπούν το πανευμορφο χώμα. Νέοι και νέαι της Ελληνικής γης, με κλώνους ελαίας και άνθη δαφνών στρώσατε τον δρόμον, ντύσατε και στολίσατε – βασιλικά σαν Παναγία και καθίσατε ωραία τη μητέρα Ελλάδα για το ταξείδι προς το φως. Με το πρώτο δυνατό τάνυμα των πτερών του, με την ωραία μητέρα προς το φώς, το αερένιο παιδί κτυπημένο από το πτερό του, θα πέση νεκρὸ ηδονικά, με βρεμένα τα χείλη από το μέλι της ηδονής».[1]

Γεννήθηκα στο 1402: Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος “ζει” την πτώση του Βυζαντίου

 

“Κανένας δεν είδε τον άγγελο με τη ρομφαία. Κανένας δεν τον είδε να κατεβαίνει και να παραδίνει τη ρομφαία στον πιο ανώνυμο, στον πιο απέριττο, στον πιο πενιχρό άνθρωπο του Γένους μου που στεκόταν πλάι στον κίονα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ο ίδιος άγγελος, χωρίς κανένας να τον ιδεί, μπορεί να πλησίασε την ώρα εκείνη τον πιο ονομαστόν άνθρωπο του Γένους μου. Μπορεί να πλησίασε τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, νεκρόν ή ετοιμοθάνατο. Και μπορεί, χωρίς κανένας ν’ αντιληφθεί το μέγα γεγονός, να σήκωσε στα χέρια του τον Κωνσταντίνο και να τον πήρε μαζί του. Αφού οι αρχαίοι Έλληνες που δεν είχαν γνωρίσει τον Παντοδύναμο, πίστεψαν πως η Θέτις πήρε στα χέρια της και σήκωσε τον γιο της Αχιλλέα, τον “αρήιο” Αιακίδη, και, σώζοντας το σώμα του από τη φθορά, τον παράδωσε ακέραιο στην αθανασία, γιατί να μην πιστέψω εγώ – εγώ που γνωρίζω τον Παντοδύναμο – ότι ένας άγγελος σήκωσε το σώμα του Κωνσταντίνου και το πήρε μαζί του;“

Μάριος Νοβακόπουλος – 20/03/2025 – SLPRESS

Το Βυζάντιο έχει εμπνεύσει πολλά και γνωστά έργα στα νεοελληνικά γράμματα. Γενιές ολόκληρες από Ελληνόπουλα έχουν μεγαλώσει με τον “Καιρό του Βουλγαροκτόνου” και άλλα έργα της Πηνελόπης Δέλτα. Η δόξα και η αγωνία της ανατολικής αυτοκρατορίας σε σχέση με το πεπρωμένο του Ελληνισμού, διατρέχουν τον “Δωδεκάλογο του Γύφτου” και την “Φλογέρα του Βασιλιά” που έγραψε ο Κωστής Παλαμάς. Ο Καβάφης τραγούδησε τον Μανουήλ Κομνηνό και τον Ιωάννη Καντακουζηνό, ενώ ο Καραγάτσης χρησιμοποίησε τους Αγίους Σέργιο και Βάκχο για να δώσει ένα ευθυμογραφικό περίγραμμα της βυζαντινής ιστορίας.

Το έργο του πολιτικού, φιλοσόφου και κοινωνιολόγου Παναγιώτη Κανελλόπουλου, “Γεννήθηκα στο 1402”, είναι λιγότερο γνωστό στην χορεία των ιστορικών μυθιστορημάτων που λαμβάνουν χώρα στην βυζαντινή εποχή. Γραμμένο το 1957 και βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών, το “1402” δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα. Παρακολουθούμε βέβαια την πορεία ενός ανθρώπου από τόπο σε τόπο και τη μετοχή του σε σημαντικά περιστατικά, όμως η βαρύτητα είναι ακριβώς πάνω στην ίδια την ιστορία και όχι στον χαρακτήρα.

Ποιος κρατάει τα κλειδιά του Αιγαίου;

 

Το Αιγαίο και το ελληνικό αρχιπέλαγος είναι ένα από τα πιο θαυμαστά φυσικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα του πλανήτη μας. Τα πολλά νησιά του καθιστούν εύκολη την επικοινωνία της μίας ηπειρωτικής ακτής με την άλλη, λειτουργώντας ως γέφυρα από την Αττική και την Πελοπόννησο ως την Μικρά Ασία, μέσω Κυκλάδων, Κρήτης και Δωδεκανήσων. Η Τρωική εκστρατεία, ο πρώτος και ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός και οι Περσικοί πόλεμοι μαρτυρούν την κίνηση του Ελληνισμού προς την μικρασιατική ακτή, αλλά και τις δυσκολίες στην άμυνα των ιωνικών πόλεων και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου από την Ασία.

Μάριος Νοβακόπουλος – 18/02/2025 – SLpress

Ο χώρος του Αιγαίου κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, πέρασε στο Βυζάντιο και στη συνέχεια κατακερματίστηκε από τους Βενετούς και τις δυνάμεις της Δ’ Σταυροφορίας. Τούτη η χαοτική διάσπαση δεν κράτησε πολύ, καθώς οι Οθωμανοί Τούρκοι αργά αλλά σταθερά κατέκτησαν όλες τις ιταλικές κτήσεις (Εύβοια 1470, Ρόδος 1522, Χϊος 1566, Κρήτη 1669 κλπ). Τούτη η ομοιομορφία “έσπασε” με την Ελληνική επανάσταση και την δημιουργία ανεξάρτητου κράτους στην Πελοπόννησο, την Στερεά και τις Κυκλάδες.

Οι Έλληνες ήταν αναγκασμένοι να διεκδικήσουν την εθνική τους ολοκλήρωση βήμα προς βήμα, ξεκινώντας από ένα μικρό και ασθενές κράτος. Για πρώτη φορά μετά από πολλούς αιώνες, ο ενιαίος συγκοινωνιακά, οικονομικά και γεωφυσικά χώρος του Αιγαίου διαλύθηκε. Αυτό προκάλεσε αναταραχή στο διεθνές σύστημα της εποχής, καθώς το Αιγαίο αποτελούσε τμήμα του θαλασσίου συστήματος Μεσογείου και Ευξείνου Πόντου, με τα άλλα τρία σκέλη να είναι ο Ελλήσποντος (Δαρδανέλια), η Προποντίδα (Μαρμαράς) και ο Βόσπορος.

Όμορφοι στίχοι από το έργο του Γιώργου Σαραντάρη

Γυμνές γυναίκες

Γυμνές γυναίκες μας έλεγαν λόγια κωμικά - πως δηλαδή δεν υπάρχει έρωτας! Αλλά εμείς είχαμε ξαπλωθή κι ανάμεσα στα στήθια τους περιμέναμε μονάχα ο ουρανός να μας σηκώση! Δεν ξέραμε άλλην τροφή - δε θυμόμαστε ένα χορτάρι πιο τρυφερό και πιο εύοσμο από το δέρμα μιας γυναίκας!

ΗΧΗΤΙΚΟ – Μάριος Νοβακόπουλος: Γροιλανδία, από τους Βίκινγκς στον Τραμπ

 

Στην εκπομπή του Λάμπρου Καλαρρύτη (15-01-2025) ο διεθνολόγος και μέλος του Cognosco Team, Μάριος Νοβακόπουλος, παρουσιάζει μια σειρά εξαιρετικά ενδιαφερουσών πληροφοριών σχετικά με το ιστορικό υπόβαθρο των βλέψεων των ΗΠΑ για την Γροιλανδία.

Κάνει μία ιστορική αναδρομή των οροσήμων της περιοχής από τα αρχαία χρόνια και την εναλλαγή κυριαρχίας επί της Γροιλανδίας αλλά και ευρύτερα της περιοχής που άπτεται του αρκτικού κύκλου.

Εξηγεί τους λόγους για το αμερικανικό ενδιαφέρον το οποίο μάλιστα έχει εκδηλωθεί ήδη από τον 19ο αιώνα και συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια του προηγούμενου για να επανεκδηλωθεί τώρα στις δύο θητείες του Ντόναλντ Τραμπ.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Όταν οι ΗΠΑ κατείχαν τη Γροιλανδία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Ντόναλντ Τραμπ και στην πρώτη προεδρία του είχε επιδείξει ενδιαφέρον για την Γροιλανδία και είχε ρίξει στο τραπέζι το σχέδιο αγοράς της. Όσο εκκεντρική και να μοιάζει η ιδέα, είναι βέβαια σύμφωνη με τον τρόπο επέκτασης των ΗΠΑ, όπως π.χ. με την αγορά της πελώριας γαλλικής αποικίας της Λουιζιάνα από τον Τζέφερσον το 1803, ή της ρωσικής Αλάσκας αργότερα. Η Γροιλανδία ειδικότερα, η μεγάλη και σχεδόν ακατοίκητη νήσος που βρίσκεται μεταξύ Καναδά, Αρκτικής και βόρειας Ευρώπης, έχει μία ενδιαφέρουσα αμερικανική προϊστορία.

Μάριος Νοβακόπουλος – 08/01/2025 – SLPRESS

Από τον ύστερο Μεσαίωνα, μετά το τέλος της εποχής των Βίκινγκ, τον εκχριστιανισμό και τη δημιουργία εδαφικών βασιλείων, οι Δανοί μπόρεσαν να επεκτείνουν την επιρροή τους στην Σκανδιναβία. Η λεγόμενη Ένωση του Κάλμαρ έθεσε υπό το δανικό στέμμα τη Νορβηγία και τη Σουηδία για αιώνες (1397-1523). Τον 16ο αιώνα ο Γουσταύος Βάζα ηγήθηκε της σουηδικής εξέγερσης κατά των Δανών και ίδρυσε ανεξάρτητο κράτος, το οποίο υπήρξε ισχυρός παίκτης στην Ευρώπη για διακόσια χρόνια. Η Νορβηγία παρέμεινε υπό τους Δανούς, και μαζί της τα αρκτικά εδάφη που είχαν αποικίσει οι Νορβηγοί τον Μεσαίωνα: η Ισλανδία, η οποία αποικίσθηκε το 874, και η Γροιλανδία, την οποία αποίκισε ο Έρικ ο Ερυθρός το 986. Από τη Γροιλανδία ξεκίνησε ο υιός του, Λέιφ Έρικσον, για να ανακαλύψει την Αμερική.

Το 1814, κατά τη διάρκεια των Ναπολεοντείων Πολέμων, η Δανία έχασε και τη Νορβηγία, η οποία υπήχθη στο σουηδικό στέμμα ώσπου να ανακηρυχθεί ανεξάρτητο βασίλειο το 1905. Στους Δανούς, πάλαι ποτέ θαλασσοκράτορες που είχαν μικρές αποικίες στην Καραϊβική, την Αφρική και την Ινδία, απέμενε η Ισλανδία και η Γροιλανδία. Το 1918 η Ισλανδία κηρύχθηκε διακριτό βασίλειο, υπό τον ίδιο βασιλιά όμως με τη Δανία. Η Γροιλανδία παρέμενε μία εξαιρετικά αραιοκατοικημένη δανική αποικία.

Από τις Μυκήνες στη Νέα Υόρκη – Η σημασία των πόλεων στην παγκόσμια ιστορία (B΄ μέρος)

Με την καταστροφή της Ρώμης ο κόσμος της Μεσογείου και της Ευρώπης αλλάζει. Είναι το πέρασμα από την Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα. Από τα βασικά σημάδια αυτού του νέου κόσμου είναι η παρακμή των πόλεων.

Συνέχεια από το πρώτο μέρος – Νίκος Παππάς
Μάριος Νοβακόπουλος – Άρδην τ. 133

Στις παλιές ρωμαϊκές επαρχίες θα κυριαρχήσουν οι διάφορες γερμανικές φυλές. Οι λαοί αυτοί είχαν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής από τους Ρωμαίους. Οι άρχοντές τους έφτιαξαν πύργους και κάστρα και εγκαταστάθηκαν στην ύπαιθρο, ενώ μοίρασαν τη γη στους πολεμιστές τους, για τους οποίους δούλευαν οι υποταγμένοι χωρικοί. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε φεουδαρχία. Οι πόλεις βέβαια δεν εξαφανίστηκαν εντελώς, πολλές μάλιστα επιβίωσαν υπό την ηγεσία του επισκόπου και της Εκκλησίας. Ο δυτικός Μεσαίωνας όμως ξεκίνησε ως ο πολιτισμός της υπαίθρου.

Πέντε βιβλία που διαβάσαμε το 2024

 

Μία χρονιά πλέον είναι πίσω μας, και μία νέα μας υποδέχεται. Όσο και εάν οι τελευταίοι χρόνοι (ή δεκαετίες, τώρα που το σκέπτομαι) υπήρξαν καιρός πολλαπλών κρίσεων, οι κρίσεις και οι ανατροπές είναι πάντα συγκυρία που παροξύνει την διάθεση για γνώση, την αναζήτηση για τις ρίζες των πραγμάτων και την περίσκεψη για το μέλλον. Πιστός σύντροφος στην πορεία αυτή, τα βιβλία.

Μάριος Νοβακόπουλος - 01/01/2025 - SLPRESS

Ακολουθώντας μια παλιότερη συνήθεια, ξεχώρισα κάποια από τα βιβλία που διάβασα φέτος. Καθ’ ότι ακόμη προσπαθώ να αναπτύξω την σχέση μου με την πεζογραφία και την ποίηση – σιγά σιγά, με τη βοήθεια ανθολογιών, κριτικών κλπ. – όλα τα βιβλία που ακολουθούν είναι ιστορικού περιεχομένου, σύμφωνα με το αντικείμενο των σπουδών μου και τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα.