ΒΙΝΤΕΟ – Cognosco Radio: Το ιδεολογικό υπόβαθρο του 1821

Στη νέα εκπομπή του Cognosco Radio για το Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Μιχάλης Ρέττος, με αφορμή την εορτή της 25ης Μαρτίου, μίλησαν για την προετοιμασία της επαναστάσεως του 1821.

Η εκπομπή αναφέρεται στην ιδεολογική και πολιτική της προπαρασκευή, τις στάσεις προσώπων, τις προοπτικές της, καθώς και τις κοινωνικές, οικονομικές και στρατιωτικές πραγματικότητες του αγώνα.

Ακούστε τα όσα πολύ ενδιαφέροντα αναφέρθηκαν στο παρακάτω βίντεο:

Αρχαία Βιθυνία: Ένα άγνωστο ελληνιστικό βασίλειο

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Από τις λιγότερο γνωστές αλλά με σημασία δυσανάλογη της δημοσιότητος της, η Βιθυνία αποτέλεσε επί αιώνες το γεωπολιτικό κλειδί της Μικράς Ασίας και περιοχή με ενδιαφέρουσα ιστορία, τόσο πριν όσο και μετά την αφομοίωση της από τον Ελληνισμό.

H Βιθυνία βρίσκεται στην βορειοδυτική γωνία της μικρασιατικής χερσονήσου, αγκαλιάζοντας τη νότια ακτή της Προποντίδος και επεκτεινόμενη μέχρι τον Εύξεινο.

Πρόσεχε τους συμμάχους σου: Η Βυζαντινή Τέχνη του Πολέμου (Μέρος Δ’)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

• Εισαγωγή στη Βυζαντινή στρατηγική
• Τεχνάσματα και στρατηγήματα (Μέρος Α’)
• Παράλυσε τους εχθρούς σου (Μέρος Β')
• Μάθε να προσαρμόζεσαι (Μέρος Γ')

Στους διαφόρους πολέμους της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, σε μία προσπάθεια να εξοικονομηθούν ημέτερες δυνάμεις και να μεγιστοποιηθεί η ισχύς μίας εκστρατείας, χρησιμοποιούντο πολλές φορές ξένα στρατεύματα. Αυτά τα σώματα δρούσαν, στις καλές τουλάχιστον εποχές, επικουρικά του ρωμαϊκού στρατού και καλύπτοντας συχνά καθήκοντα στα οποία είχαν ιδιαίτερο πλεονέκτημα. Για παράδειγμα οι Λατίνοι (Φράγκοι, Νορμανδοί) ιππότες ήταν εξαιρετικοί ως βαρύ ιππικό κρούσεως, ενώ οι νομάδες λαοί της στέππας ήταν άριστοι ιπποτοξότες. Τα ξένα στρατιωτικά αποσπάσματα προέρχοντο είτε από μισθοφόρους, είτε από συμμάχους που κάλυπταν κάποια υποχρέωση τους με την παροχή πολεμικής βοηθείας, είτε από ημιαυτόνομες ομάδες εντός της αυτοκρατορίας (Γότθοι «φοιδεράτοι» τον 4ο αιώνα ή Σλάβοι αργότερα). Πιο διάσημοι από όλους, Βίκινγκς και Αγγλοσάξωνες στελέχωναν τη θρυλική Φρουρά των Βαράγγων, τη σωματοφυλακή του αυτοκράτορος.

Οι Γαλάτες της Μικράς Ασίας: Από την εισβολή στον εξελληνισμό

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Στην μικρή μας έρευνα γύρω από το εθνογραφικό τοπίο της Μικράς Ασίας, από τους σλαβικούς αποικισμούς της βυζαντινής εποχής μέχρι τους Ζεϊμπέκους και τον ρόλο τους στη Καταστροφή, αναδείξαμε ορισμένες άγνωστες πτυχές της τοπικής ιστορίας και ανθρωπογεωγραφίας. Σήμερα θα μιλήσουμε για έναν λαό του οποίου η θέση στη χωρεία των Μικρασιατών είναι ακόμη πιο παράδοξη: τους Γαλάτες.

Από την Ευρώπη στην Ασία

Πριν τις ρωμαϊκές κατακτήσεις στη Δύση, οι κελτικές φυλές είχαν εξαπλωθεί στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, από την Ιβηρική και τις Βρετανικές νήσους ως τα βόρεια Βαλκάνια. Στις αρχές του 3ου αιώνος π.Χ.ξεκίνησε η μετανάστευση τους προς το νότο, με στόχο την Ελλάδα. Η γαλατική εισβολή του 279 π.Χ. υπήρξε πολύ σκληρή και αναπάντεχη δοκιμασία για τον ελληνικό κόσμο, καθώς οι τρομεροί πολεμιστές από τη Δύση διέσχισαν τη Μακεδονία προς το νότο αφήνοντας πίσω τους λεηλατημένες πόλεις και εκατόμβες νεκρών. Την κάθοδο των βαρβάρων ανέκοψαν οι Έλληνες στο Μαντείο των Δελφών, του οποίου τα πλούτη ήταν μεγάλο δέλεαρ για τους Γαλάτες. Η νίκη αυτή, η οποία αποδόθηκε στην παρέμβαση του Απόλλωνος, σήμανε την λήξη της εισβολής και την υποχώρηση του εχθρού προς βορράν.

ΒΙΝΤΕΟ – Η μάχη των Μύλων: Ο Μακρυγιάννης σταματά τον Ιμπραΐμ (1825)

Βρισκόμαστε στο έτος 1825. Τέσσερα χρόνια μετά την κήρυξη του ελληνικού αγώνα για ανεξαρτησία, ύστερα από μεγάλες νίκες και ποταμούς αίματος, η επανάσταση κινδυνεύει. Ενώ κάθε αντίσταση στην Πελοπόννησο καταρρέει κάτω από τα χτυπήματα του Αιγυπτιακού στρατού που οδηγεί ο Ιμπραΐμ πασάς, μια χούφτα Ελλήνων δίνει την ύστατη μάχη σε ένα μικρό χωριό της Αργολίδας…

Η απόβαση των Αιγυπτίων στην Πελοπόννησο αποτέλεσε τρομακτική απειλή για τους Έλληνες επαναστάτες, ήδη αποδυναμωμένους από τον εμφύλιο πόλεμο. Με διαδοχικές επιτυχίες στο Κρεμμύδι, το Μανιάκι, το Νιόκαστρο και την Τραμπάλα, ο τακτικός στρατός του Ιμπραΐμ, άριστα εξοπλισμένος και εκπαιδευμένος από Ευρωπαίους αξιωματικούς, φαινόταν ανίκητος, τουλάχιστον σε ανοικτές συγκρούσεις. Με την ταχεία κατάληψη της Τριπολιτσάς η ελληνική άμυνα θα παραλύσει, με τους οπλαρχηγούς να διασκορπίζονται για τα χωριά τους. Επόμενος στόχος των Αιγυπτίων είναιτο Ναύπλιο, έδρα της Ελληνικής κυβέρνησης.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΜΥΛΩΝ:

Ο συμβολισμός του Πλούτου στην Βυζαντινή στρατηγική

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Ο πλούτος δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, ούτε περίπλοκες, βαθυστόχαστες αναλύσεις απαιτούνται για να φανεί η δύναμη του.  Η κατοχή πόρων και χρήματος, η αυτάρκεια και η οικονομική ανεξαρτησία, η ασφάλεια σε δύσκολους καιρούς και οι ευκαιρίας ανάπτυξης βρίσκονται στο μυαλό όλων, είτε μιλάμε για έναν εργαζόμενο φοιτητή είτε για έναν πρωθυπουργό ή CEO πολυεθνικής.  Όσο και εάν ορθώς επισημαίνεται η απατηλή ρευστή μορφή του χρήματος, κανείς δεν αμφισβητεί πως οι υλικοί πόροι είναι εκ των ων ουκ άνευ στη ζωή.  Το άτομο, η οικογένεια, η επιχείρηση και το κράτος έχουν τα οικονομικά ως πρωτεύουσα μέριμνα τους, ενώ από εκεί συνήθως προκύπτουν οι πιο μεγάλες διαφωνίες, κρίσεις και ανταγωνισμοί.  Μία ανθηρή και σταθερή οικονομία αποτελεί τη βάση της κρατικής ισχύος, καθώς όχι μόνο εξασφαλίζει ότι το σύστημα λειτουργεί αποτελεσματικά, αλλά μπορεί να επηρεάζει και τον περίγυρο του.

Μάθε να προσαρμόζεσαι: Η Βυζαντινή Τέχνη του Πολέμου (Μέρος Γ’)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

• Εισαγωγή στη Βυζαντινή στρατηγική
• Τεχνάσματα και στρατηγήματα (Μέρος Α’)
• Παράλυσε τους εχθρούς σου (Μέρος Β')

Ο πόλεμος, όπως κάθε σχεδόν ανθρώπινη δραστηριότητα, δεν είναι στατικός στην φύση του. Εμπλέκοντας και την τελευταία ικμάδα στρατηγικής επινοητικότητας, όπως και μοναδικές συνθήκες αριθμών, όπλων, καιρικών συνθηκών, εδάφους και πολιτικών στόχων, αποτελεί πεδίο σε μόνιμη κατάσταση μεταλλάξεων και εκπλήξεων. Δεν υπάρχουν δύο ίδιες μάχες και δύο ίδιοι πόλεμοι, όσο και εάν μπορούν να παρατηρηθούν συναφή μοτίβα και να εξαχθούν γενικοί κανόνες και «πακέτα» οδηγιών.

Από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για τις συνθήκες της μάχης είναι, προφανώς, ο ίδιος ο εχθρός. Ποιος είναι ο εξοπλισμός και το τεχνολογικό του επίπεδο, ποια η κουλτούρα του, ποιες οι αδυναμίας και τα πλεονεκτήματα του; Αυτά τα ερωτήματα γυρίζουν μέσα στο μυαλό του προνοητικού στρατηγού και των πολιτικών προϊσταμένων του. Ο τακτικός στρατός ενός κράτους που διεξάγει συμβατικό πόλεμο θα αντιμετωπιστεί πολύ διαφορετικά από ένα σώμα ανταρτών του βουνού, μία ομάδα μισθοφόρων ή έναν βομβιστή αυτοκτονίας.

Παράλυσε τους εχθρούς σου: Η Βυζαντινή Τέχνη του Πολέμου (Μέρος Β’)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

• Εισαγωγή στη Βυζαντινή στρατηγική
• Τεχνάσματα και στρατηγήματα (Μέρος Α’)

Εξουδετέρωσε τον αρχηγό

«Πατάξω τον ποιμένα, κα διασκορπισθήσονται τ πρόβατα τῆς ποίμνης», λέγει η Αγία Γραφή, προφητεύοντας τον πανικό που θα καταλάβει τους Αποστόλους μετά την Σταύρωση του Κυρίου.  Χωρίς τον αρχηγό του, ένα σώμα χάνει τη συνοχή του, δημιουργείται κενό ευθύνης και λήψης αποφάσεων, ενώ το ηθικό των υφισταμένων συχνά καταρρέει.  Λίγα θεάματα είναι πιο αποκαρδιωτικά για τον στρατιώτη από το να βλέπει τον ηγέτη του νεκρό στο πεδίο της μάχης.  Σήμερα οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων, όπως και οι ανώτατοι αξιωματικοί, δε διευθύνουν τον πόλεμο από τα χαρακώματα ή την πρώτη γραμμή.  Αυτό δε σημαίνει πως η για οποιοδήποτε λόγο απώλεια της κορυφής (όπως ύστερα από δολοφονία, αιφνίδιο θάνατο ή μία σοβαρή κρίση που οδηγεί σε παραίτηση ή καθαίρεση) δεν μπορεί να έχει, βραχυπρόθεσμα έστω, πολύ σοβαρές συνέπειες για μία χώρα ή μία επιχείρηση.  Όχι μόνο οι κατώτεροι αξιωματούχοι δεν θα ξέρουν τι να κάνουν, πιθανώς θα αρχίσουν να ανταγωνίζονται για το ποιος θα διαδεχθεί τον εκλιπόντα.

ΒΙΝΤΕΟ – Cognosco Radio: Οι Έλληνες συντρίβουν τους Πέρσες: Σαλαμίνα, Πλαταιές (Γ’ μέρος)

Στη νέα εκπομπή του Cognosco Radio για το Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, ο Νίκος Παππάς και ο Μάριος Νοβακόπουλος συνεχίζουν την αφήγηση για τους Περσικούς Πολέμους.

Συγκεκριμένα, αναλύονται οι νίκες των Ελλήνων που θα οδηγήσουν στη αποτυχία της Β’ Περσικής εισβολής (Σαλαμίνα, Πλαταιές, Μυκάλη).

Τέλος, γίνεται ιστορική αναδρομή από την ίδρυση της Συμμαχίας της Δήλου και τους πολέμους της συμμαχίας κατά των Περσών σε ολόκληρο το Αιγαίο Πέλαγος, μέχρι και την Ειρήνη του Καλλία, όπου ουσιαστικά λαμβάνει τέλος η ελληνο-περσική σύγκρουση.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ:

Σλάβοι στη βυζαντινή Μικρά Ασία: Μια άγνωστη εθνότητα

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Στο αφιέρωμα μας για την εθνολογική σύνθεση της Βυζαντινής Μικράς Ασίας και την έκταση του εκεί εξελληνισμού, κάναμε μία σχετικά σύντομη αναφορά στους αποικισμούς Σλάβων στην περιοχή. Με τον Βόσπορο, τον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο να τους χωρίζει, οι Σλάβοι που από τον 6-7ο αιώνα πλημμύρισαν τις ευρωπαϊκές επαρχίες της αυτοκρατορίας δεν είχαν φυσική πρόσβαση στην ασιατική πλευρά. Κατά καιρούς όμως, κυρίως ως αντίποινα για εξεγέρσεις και πολέμους, σλαβικοί πληθυσμοί μεταφέρονταν στην ανατολή και εγκαθίσταντο ως γεωργοί-στρατιώτες.

Η πολιτική αυτή εξυπηρετούσε το θρόνο με διαφόρους τρόπους: η αποκοπή των Σλάβων από τους ομοεθνείς τους και η ρίψη τους σε έναν ωκεανό ελληνορθοδόξων επιτάχυνε τον εκχριστιανισμό και εξελληνισμό τους. Μειωνόταν ο σλαβικός πληθυσμός στην Ευρώπη, ενώ η Μικρά Ασία ενισχυόταν με οικονομικές και στρατιωτικές μονάδες. Η τακτική σλαβικών αποικισμών αξιοποιήθηκε από αρκετούς αυτοκράτορες, με ποικίλα αποτελέσματα.

ΒΙΝΤΕΟ – Η στυγερή δολοφονία του Νικηφόρου Φωκά (Ε’ Μέρος)

Για τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, το έτος 969 έφερε το σπουδαιότερο νέο της βασιλείας του: αγγελιοφόροι από τη Συρία αναγγέλλουν την απελευθέρωση της Αντιόχειας.  Η ξακουστή πόλη, κόσμημα του βασιλείου των Σελευκιδών και τόπος που για πρώτη φορά οι ακόλουθοι του Ευαγγελίου ονομάστηκαν χριστιανοί, βρέθηκε ξανά σε ρωμαϊκά χέρια. Ο αυτοκράτορας δόξασε τον Θεό για την επιτυχία και κήρυξε γιορτές. Όμως η χαρά του κράτησε λίγο: ένας μοναχός εμφανίστηκε για να του φέρει ένα μήνυμα

«Βασιλέα, σε εμένα το σκουλήκι αποκαλύφθηκε από την θεία πρόνοια ότι θα αποδημήσεις από αυτήν εδώ τη ζωή τρεις μήνες μετά τον Σεπτέμβριο που πέρασε».

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Ταυτότητα και καταγωγή: Η περίπτωση των Ζεϊμπέκων της Μικράς Ασίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Σε αυτήν τη στήλη, γράφοντας επανειλημμένα για θέματα φυλής και καταγωγής, έχουμε ερευνήσει την σχέση του παράγοντος της κοινής φυσικής προελεύσεως για το σχηματισμό των ταυτοτήτων.  Αν και σε πλείστες περιπτώσεις αυτός ο παράγων μπορεί να είναι κεντρικός ή έστω σημαντικός στη διαμόρφωση συνειδήσεων (σύνδεση με τους προγόνους και με την κοινότητα, παρόμοια εμφανή ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά κ.α.), έχει τα όρια του.  Η αναζήτηση κοινών ριζών, τακτική προσφιλής των διαφόρων εθνοκεντρικών ιστορικών και ανθρωπολόγων, αν και μπορεί να δράσει διαφωτιστικά, δεν αρκεί για να πλάσει δεσμούς αδελφότητος.  Εκεί έρχεται το κοινωνικό-πολιτισμικό εποικοδόμημα να κάνει την διαφορά.

ΒΙΝΤΕΟ – Cognosco Radio: Η θυσία στις Θερμοπύλες – Περσικοί Πόλεμοι (Β’ μέρος)

Η αποτυχία του Μαραθώνα δεν αποθάρρυνε τους Πέρσες. Με το θάνατο του Δαρείου ο διάδοχος του Ξέρξης ανέλαβε να ολοκληρώσει την εκδίκηση κατά των Ελλήνων. Αυτήν τη φορά η απειλή ήταν πραγματικά τρομερή, βάζοντας σε θανάσιμο κίνδυνο όλο το ελληνικό έθνος…

Στη νέα εκπομπή του Cognosco Radio για το Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, ο Νίκος Παππάς και ο Μάριος Νοβακόπουλος συνεχίζουν την αφήγηση, αναλύοντας τις εξελίξεις που θα οδηγήσουν στις μάχες των Θερμοπυλών και του Αρτεμισίου, οι οποίες ακόμη κοσμούν με δόξα τις σελίδες της ελληνικής ιστορίας.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Τεχνάσματα και στρατηγήματα: Η Βυζαντινή Τέχνη του Πολέμου (Μέρος Α’)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Για τις τακτικές και την ευρύτερη στρατηγική των Βυζαντινών στον πόλεμο λαμβάνουμε πληροφορίες από τα διάφορα χρονικά και ιστορικά συγγράμματα, που περιλαμβάνουν λεπτομερείς περιγραφές μαχών και εκστρατειών, και από στρατιωτικά εγχειρίδια. Αντλώντας από τις γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων αλλά και τη δική τους εμπειρία, πολεμικοί άνδρες της αυτοκρατορίας συγκέντρωναν και συστηματοποιούσαν κανόνες και συμβουλές σε βιβλία προς χρήση του στρατηγού. Τέτοια βιβλία υπήρξαν το «Στρατηγικόν» του αυτοκράτορος Μαυρικίου τον 6ο αιώνα και τα «Τακτικά» του Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού στο μεταίχμιο 9-10ου αιώνος. Η έρευνα του καθηγητού Νέστορος Κουράκη για το δεύτερο έργο (Διαχρονικές αρχές βυζαντινής στρατηγικής και τακτικής, εκδόσεις Ποιότητα) αποτελεί και βασική πηγή αυτού του άρθρου.

Όπως αναφέρει ο κ. Κουράκης αλλά και φαίνεται καθαρά στον σχετικά εξοικειωμένο αναγνώστη, η αυτοκρατορική στρατηγική όπως διαφαίνεται μέσα από τις σελίδες των «Τακτικών» παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες με εκείνην της αρχαίας Κίνας στο κλασσικό έργο του Σουν Τζου «Η Τέχνη του Πολέμου». Η έμφαση στην προσεκτική ετοιμασία, την έμμεση προσέγγιση, την χρήση τεχνασμάτων και την αποφυγή μακροχρονίων, αιματηρών συγκρούσεων ενώνει τις δύο αυτοκρατορίες, καθώς είχαν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Αμφότερες ήταν αρχαία και πλούσια κράτη, που προσπαθούσαν να διαφυλάξουν τους πόρους και τα εδάφη τους από επιδρομείς, συχνά νομάδες, λιγότερο εξελιγμένους αλλά συχνά πιο σκληροτραχήλους και ευελίκτους, Ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός δίνουν μεγάλη αξία στην ειρήνη και την τάξη, συνεπώς ο πόλεμος απαιτείται να είναι όσο το δυνατόν πιο αναίμακτος και σύντομος. Σήμερα, τα αιειθαλή συμπεράσματα του Σουν Τζου όχι μόνο διδάσκονται στις στρατιωτικές ακαδημίες όλου του πλανήτη, αλλά είναι εξαιρετικά δημοφιλή μεταξύ επιχειρηματιών, πολιτικών και κάθε ανθρώπου που θεωρεί πως μπορεί να έχει οφέλη στην καθημερινή του ζωή από αυτά. Η Βυζαντινή στρατηγική και τακτική, με την πληρότητα και ευελιξία που την χαρακτηρίζει, θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει θησαυρό γνώσεων και τροφή για την σκέψη του αναγνώστη.