Μαχητικό πνεύμα ή συντήρηση: Το Βυζάντιο ως δύναμη Status Quo

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

διεθνολόγος

Αυτοκρατορία σημαίνει κατάκτηση, εξάπλωση, κυριαρχία. Σημαίνει ενέργεια που καίει και φωτίζει σαν φωτιά, που δημιουργεί θαύματα και συντρίβει ανελέητα ό,τι σταθεί μπροστά της. Είναι η ανθρώπινη δυνατότητα για καλό (δημιουργία, τάξη, όραμα) και κακό (αρπαγή, βία, καταπίεση) στο έπακρο της. Εδώ υψώνει μνημεία, συνθέτει λαμπρά έργα πολιτισμού, ανεβάζει το επίπεδο διαβιώσεως, φέρνει πιο κοντά τους λαούς. Εκεί αφήνει πίσω της ερήμους, ληστεύει, λεηλατεί, σφάζει, απορροφά και εξαλείφει γλώσσες και κουλτούρες.

Έτσι ήτανε και η Ρώμη. Ξεκινώντας ως μία μικρή πόλη-κράτος της κεντρικής Ιταλίας, η Αιωνία Πόλη ανέπτυξε νωρίς ένα πολεμοχαρές και πατριωτικό πνεύμα που την οδήγησε πρώτα στην ενοποίηση της Ιταλίας και μετά στην κατάκτηση όλης της λεκάνης της Μεσογείου και μεγάλων τμημάτων της ηπειρωτικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Η Ρώμη άφησε πίσω της διανοητική και υλική κληρονομιά ανάλογη του φυσικού της μεγέθους: θεσμούς, γλώσσα, γνώσεις, δημόσια έργα, ναούς, ποιήματα, νόμους. Δυστυχώς όμως η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία δε χαρακτηριζόταν μόνο από εργατικότητα, πειθαρχία και ανήσυχα πνεύματα. Οι κατακτήσεις της συχνά συνοδεύονταν από σφαγές και εξοντώσεις λαών που σήμερα θα λέγαμε γενοκτονίες. Το δίκαιο της ήταν σκληρό και άτεγκτο, χωρίς μέριμνα για τις γυναίκες και τα παιδιά, ενώ στρατιές δούλων ζούσαν μέσα στην αθλιότητα.

Συνείδηση υπό πολιορκία: Ο Ελληνισμός στην εποχή των ταυτοτήτων

Εισήγηση του Μάριου Νοβακόπουλου, διεθνολόγου, κατά την εκδήλωση Cognosco Team & Άρδην: «Για την εθνική ταυτότητα – Είναι η διατήρησή της επίκαιρη;»

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε γίνει μάρτυρες μίας κίνησης, ωθούμενης από διάφορες δυνάμεις στον χώρο της πολιτικής, των ΜΜΕ και των πανεπιστημίων, προς την ακύρωση ή έστω την υποβάθμιση της εθνικής ταυτότητος των Ελλήνων.  Παρά τα συγκεκριμένα ελληνικά χαρακτηριστικά αυτής της προσπάθειας, που έχουν να κάνουν κυρίως με την περίπλοκη θέση της χώρας μας στα πλαίσια του Δυτικού κόσμου, η τάση αυτή δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο, μία ελληνική ιδιαιτερότητα που μπορεί να κατανοηθεί παρατηρώντας μόνο το εγχώριο σκηνικό.  Αντίθετα αποτελεί μέρος παγκοσμίων διαδικασιών, οι οποίες εκφράζονται με σφοδρότητα κυρίως στη Δύση εδώ και πολλά χρόνια.

Σε κάθε επίπεδο, από τα σύμβολα και τα μνημεία μέχρι τα σχολικά βιβλία, τον κινηματογράφο και την ανώτατη εκπαίδευση, μαίνεται ένας αληθινός πόλεμος ταυτοτήτων.  Οι παλιές αντιστέκονται, παρακμάζουν, ή μεταμορφώνονται, ενώ οι καινούριες αγωνίζονται να γεννηθούν και να επικρατήσουν,  Εντελώς συμβατικά και για να απλοποιήσουμε λίγο την παρουσίαση μας, βλέπουμε πως οι παραδοσιακές ταυτότητες βάλλονται από δύο κατευθύνσεις: από τον προοδευτικό διεθνισμό και από τον κοσμοπολιτισμό της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Τα φαινόμενα είναι αρκετά σύνθετα και οι όροι που μόλις χρησιμοποιήθηκαν είναι αρκετά συμβατικοί.

Oswald Spengler: «Μισώντας τις μηχανές»

Oswald Spengler, «Άνθρωπος και Τεχνική», 1931

Μετάφραση: Μάριος Νοβακόπουλος

«Μα όλα αυτά αλλάζουν τις τελευταίες δεκαετίες, σε όλες τις χώρες όπου στέκει ακόμη η βιομηχανία μεγάλης κλίμακος του παρελθόντος.  Η Φαουστική* σκέψη αρχίζει να σιχαίνεται τις μηχανές.  Μία κούραση εξαπλώνεται, ένα είδος φιλειρηνισμού στην μάχη με τη φύση.  Οι άνθρωποι επιστρέφουν σε μορφές ζωής απλούστερες και πιο κοντά στη φύση: ξοδεύουν περισσότερο από τον χρόνο τους σε αθλήματα παρά σε τεχνικά πειράματα.  Οι μεγάλες πόλεις γίνονται μισητές για αυτούς, και ευχαρίστως θα έφευγαν μακριά από την πίεση των αψύχων δεδομένων και την καθαρή, κρύα ατμόσφαιρα της τεχνικής οργάνωσης.

Παναγία των Παρισίων: Καίγοντας την καρδιά ενός θνήσκοντος πολιτισμού

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Διεθνολόγος

Η χθεσινή πυρκαγιά στον περικαλλή καθεδρικό της Παναγίας των Παρισίων άφησε όλον τον κόσμο μουδιασμένο.  Κατ’ αρχήν, πέρα από πολιτικές πεποιθήσεις, πολιτισμικές και θρησκευτικές ταυτότητες ή ό,τι άλλο μας χωρίζει, σύσσωμη η ανθρωπότητα έφριξε στη θέα ενός μεγάλου μνημείου τέχνης και αρχιτεκτονικής να γίνεται παρανάλωμα του πυρός.  Σίγουρα αποτελεί και ημέρα ιδιατέρας θλίψεως για τους Γάλλους και τους απανταχού ρωμαιοκαθολικούς.  Η Παναγία των Παρισίων, το γοτθικό αριστούργημα που έκανε παγκοσμίως γνωστό η γραφίδα του Βίκτωρος Ουγκώ, έχει άρρηκτα συνδεθεί με τη φιγούρα του καλόκαρδου, παραμορφωμένου κωδωνοκρούστη της, ενώ στέκει μαρτυρία της πίστης και της εργατικότητος του Μεσαιωνικού ανθρώπου.

Τη στιγμή που γράφονται τούτες οι γραμμές τα αίτια της καταστροφικής πυρκαγιάς δεν έχουν ακόμη γίνει γνωστά.  Είναι πολύ πιθανόν, λένε οι ειδικοί, οι πρώτες εστίες του πυρός να προέκυψαν από ατύχημα κατά τη διάρκεια εργασιών συντηρήσεως.  Μέχρι στιγμής δηλαδή, το ίδιο το γεγονός της πυρκαγιάς δεν επιδέχεται πολλών αναλύσεων και αναγνώσεων, ίσως εκτός από την ανάγκη για εξαιρετικώς αυστηρά μέτρα ασφαλείας όταν γίνονται εργασίες σε μνημεία πολιτισμού.  Ακόμη και η υλική καταστροφή δεν είναι ανεπανόρθωτη: η Frauenkirche στη Δρέσδη και ο καθεδρικός της Ρέιμς είναι μερικά μόνο παραδείγματα εκκλησιαστικών θησαυρών που αναστηλώθηκαν ύστερα από το βομβαρδισμό τους.  Πολύ ελπιδοφόρες είναι αναφορές πως ο Παναγία των Παρισίων είχε χαρτογραφηθεί σπιθαμή προς σπιθαμή με τεχνολογία 3D, οπότε η επισκευή της μπορεί να γίνει με μέγιστη ακρίβεια.  Εάν με πενιχρά μέσα οι Μεσαιωνικοί Παριζιάνοι έφτιαξαν αυτό το αριστούργημα, οι σημερινοί Γάλλοι μπορούν να το ξαναφτιάξουν.

Λαοί χωρίς ταυτότητα: Οι «φελλάχοι» της μεταμοντέρνας Δύσης

Άρθρο του JMSMITH για την ιστοσελίδα Orthosphere

Απόδοση: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Ο σύγχρονος κόσμος χαρακτηρίζεται ολοένα και περισσότερο από έναν τύπο ανθρώπου ο οποίος ζει μονίμως σε ένα άχρονο παρόν, δίχως συγκεκριμένη και ισχυρή ταυτότητα, ρίζες και αξίες. Αυτό το είδος ατόμου, απολύτως προσηλωμένο στις τρέχουσες ανάγκες και απολαύσεις, αδιάφορο για τη θέση του στην ιστορία, χαρακτηρίστηκε από τον διάσημο Γερμανό ιστορικό Oswald Spengler ως «φελλάχος», από τους χωρικούς της Μέσης Ανατολής. Αυτή η κοσμοθέαση υμνήθηκε ως απελευθερωτική και προϋπόθεση για μία ξέγνοιαστη, εύθυμη ζωή. Αποδείχθηκε όμως ότι αποτελεί μία ζωή χωρίς θεμέλια.

*           *           *

«Το φελλάχικο αίσθημα για την ζωή, αυτή διαχρονική ευθυμία των ανθρώπων που δεν εμπλέκονται σε μεγάλα πολιτισμικά ζητήματα»

Lonesome Traveler (1960)

Jack Kerouac (Αμερικανός λογοτέχνης)

Στα αραβικά, fallaha σημαίνει οργώνω, και fellaheen, φελλάχοι, είναι συνεπώς το συλλογικό όνομα των χωρικών που οργώνουν τη γη της Αιγύπτου και της Ανατολής. Ο φελλάχος είναι ένας υπομονετικός, μονότονος γιος της γης, αντίθετα με τον ταχύ βεδουίνο που τριγυρνά τις σκληρές ερήμους της Αραβίας. Δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε πως οι φελλάχοι είναι ιδιαίτερα δοσμένοι σε αυτό που ο Kerouac θα αναγνώριζε ως «ευθυμία», καθώς είναι γενικά και εθιμικά ευσεβείς και λιτοί, αλλά εκείνος είπε πως ήταν εύθυμοι γιατί ήταν «διαχρονικοί», και είπες πως ήταν διαχρονικοί γιατί πίστευαν πως είχαν παρατήσει το βαρύ φορτίο του πολιτισμού.

«Παρωδία του ιερού: Το δάσος και η αποτυχία του Ρομαντισμού»

Άρθρο του Walter Devereux για το αμερικανικό περιοδικό Social Matter

Απόδοση στα ελληνικά: Μάριος Νοβακόπουλος

Για το ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Το εν λόγω κείμενο αποτελεί το δεύτερο και τελικό μέρος μίας πρωτότυπης πραγματείας, γύρω από τη σημασία που έπαιξε το Ευρωπαϊκό δάσος στην ψυχή του Δυτικού ανθρώπου, από τα ζωντανά, μυθικά δάση του Μεσαίωνα, μέχρι τη νέκρωση που έφερε η σύγχρονη εποχή και τη μάταια απόπειρα των Ρομαντικών να τους ξαναδώσουν λίγη μαγεία.

Στο παρακάτω κείμενο εκτίθεται ακριβώς αυτή η στρεβλή μορφή με την οποία οι Ρομαντικοί, στην προσπάθεια να ξεφύγουν από τον στεγνό ορθολογισμό του Διαφωτισμού, μετέτρεψαν το μυστηριακό δάσος σε παρωδία.

*           *           *

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Οι Ρομαντικοί αρέσκονταν να φαντάζονται πως αντιδρούσαν με αηδία στην έφοδο του Tulliers (ΣτΜ; το γαλλικό ανάκτορο στο οποίο εισέβαλαν οι επαναστάτες το 1792, προκαλώντας την πτώση του Λουδοβίκου ΙΣΤ’) που έλαβε χώρα όταν ο ορθολογικός και ανθρωπολογικός κόσμος εκθρόνισε τον μεσαιωνικό, και οι χωρικοί άρχισαν την μακρά κατάπτωση τους σε Γάλλους και Γερμανούς. Δεν μπορούσαν, παρ’ όλα αυτά, να συλλάβουν το πνεύμα της καθημερινής παραδοχής του εξωκοσμίου που επικρατούσε όταν οι μύθοι υοθ Αρθούρου και του Πάρσιφαλ ήταν στη νιότη τους. Όσο όμορφα κι αν έγραφε ο Yeats (ΣτΜ: Ιρλανδός ποιητής) ή πόσο καλά έμαθε ο Pearse τη γαελική γλώσσα της Σκωτίας, κανείς τους δεν είχε μάτι ρυθμισμένο να δει μία banshee (ΣτΜ: αερικό του θανάτου). Για να σκαλίσει κανείς την κολοκύθα του Halloween και να έχει νόημα, η καρδιά του ανθρώπου πρέπει όντως να πιστεύει στους δαίμονες που διακωμωδεί, και οι Ρομαντικοί μπορούσαν απλά με θλίψη να διαπιστώσουν πως τους έλειπε αυτή η βαθιά πίστη.

Ο αιώνιος συμβολισμός των Ακριτών

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

διεθνολόγος

Η φιγούρα του ηρωικού πολεμιστή, προστάτη και κατακτητή, αποτελεί κοινό τόπο κάθε λαϊκής παραδόσεως, μυθολογίας και συνειδήσεως. Στην ώρα της ανάγκης, όταν η κοινωνία αντιμετωπίζει μία εξωτερική απειλή, εγείρεται ένας άνδρας ή μία ομάδα ανδρών που αναλαμβάνουν να την προφυλάξουν από τον εχθρό, αφήνοντας παράλληλα δΙαχρονικά το στίγμα τους με κατορθώματα και θυσίες. Οι προστάτες ανήκουν συχνά σε μία διακριτή κουλτούρα, μία μόνιμη ή ημιμόνιμη κοινωνική ομάδα με διακριτή παρουσία, ήθη και κώδικα τιμής από το πλήθος. Ο θαυμασμός και η ευγνωμοσύνη του λαού πλέκει γύρω από τους πολεμιστές θρύλους, παραδόσεις και ποιήματα, για να μην ξεχαστεί η λεβεντιά τους αλλά και να παροτρυνθούν οι νέες γενιές σε επαγρύπνηση και μίμηση ισχυρών, ηρωικών προτύπων.

Ειδική κατηγορία είναι οι μαχητές φύλακες των ορίων της πολιτείας. Καθώς τα σύνορα είναι πάντα η περιοχή επαφής του ημετέρου κόσμου με τους άλλους και χώρος ρευστότητος, ανασφαλείας και περιορισμένου κρατικού ελέγχου, αυτοί οι πολεμιστές λαμβάνουν επιπλέον της ιδιότητες του ατιθάσου και περηφάνου ανθρώπου, που δεν ανέχεται ζυγό ούτε από τη δική του πλευρά, που πάνω από όλα δένεται με τη γη του και την κοινότητα του, ζώντας μακριά από την οργάνωση και την μεθοδική τάξη του εξουσιαστικού κέντρου. Συχνά έχει ημινομαδικά χαρακτηριστικά, ειδικά όταν η θέση του στα σύνορα δεν είναι αυτή του αμύντορος αλλά της εμπροσθοφυλακής επεκτεινομένης δυνάμεως (Τουρκομάνοι γαζήδες, καουμπόηδες και πιονέροι της Άγριας Δύσεως).

«Μαγεμένη ερημιά: Το δάσος στη Μεσαιωνική ψυχή»

Άρθρο του Walter Devereux για το αμερικανικό περιοδικό Social Matter

Απόδοση στα ελληνικά: Μάριος Νοβακόπουλος *

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Το εν λόγω κείμενο αποτελεί το πρώτο από τα δύο μέρη μίας πρωτότυπης πραγματείας, γύρω από τη σημασία που έπαιξε το Ευρωπαϊκό δάσος στην ψυχή του Δυτικού ανθρώπου, από τα ζωντανά, μυθικά δάση του Μεσαίωνα, μέχρι τη νέκρωση που έφερε η σύγχρονη εποχή και τη μάταια απόπειρα των Ρομαντικών να τους ξαναδώσουν λίγη μαγεία. Αναφέρεται στις ιδιαίτερες λαογραφικές και θρησκευτικές παραδόσεις των Δυτικοευρωπαϊκών εθνών: ο Έλληνας, λόγω κλίματος και γεωγραφίας, δεν είχε την ίδια σχέση και τον ίδιο ισχυρό δεσμό με το δάσος και τα πλάσματα του. Παρ’ όλα αυτά το κείμενο αποτελεί όχι μόνο μία ευχάριστη μελέτη στα άδυτα της Ευρωπαϊκής ψυχοσύνθεσης και πολιτισμού, αλλά και μία ευφυή κριτική του στεγνού ορθολογικού πνεύματος, που είναι άριστο στο να μετρά τα πάντα αλλά γυμνό και ανήμπορο όταν έρχεται η ώρα να τους δώσει νόημα.

          *          *          *

Στην Ανατολή, υπάρχει η αίσθηση της ερημιάς ως ενός τόπου ειρήνης και καταφυγής. Από εκείνες τις αρχαίες ημέρες των ερημητών προφητών που κατέβαιναν από τα όρη για να καταδικάσουν τον παραστρατημένο λαό του Ισραέλ και τους παγανιστές εμπόρους της Μέκκας μέχει τους μύστες Σούφι του 12ου και του 13ου αιώνος που αναζήτησαν το Θεό στην έρημο, το πνεύμα της Ερημίας ήταν πάντα αυτό του ομιχλώδους μυστικισμού που επί μακρόν συνδέουν με τον Ασιατικό τύπο. Ανακαλεί κανείς το διάσημο τετράσρτιχο από την απόδοση του Rubáyyát από τον Φιζτζέραλντ το 1889:

“Ένα βιβλίο Στίχων κάτω από τα Κλαδιά

Μια Κανάτα Κρασί, ένα Καρβέλι Ψωμί – και Εσύ

Δίπλα μου, τραγουδώντας στην Ερημιά –

Ω! Παράδεισος είναι τώρα η Ερημιά!”

ΒΙΝΤΕΟ – Ιωάννης Τσιμισκής: Το Βυζάντιο συντρίβει τους Ρώσους (Α’ Μέρος)

Ύστερα από τη δολοφονία του θείου του Νικηφόρου Φωκά, ο Ιωάννης Τσιμισκής αναλαμβάνει τα ηνία της αυτοκρατορίας. Ικανός κυβερνήτης όσο και στρατηγός, ο Ιωάννης θα συνεχίσει το μεγάλο πολεμικό έργο των προκατόχων του, γράφοντας σελίδες δόξας στην ρωμαϊκή ιστορία.

Η πρώτη απειλή θα έρθει από το Βορρά. Οι Ρως, οι τρομεροί Βίκινγκς της σημερινής Ουκρανίας, έχουν καταλάβει τη Βουλγαρία και ετοιμάζονται να βαδίσουν προς την Κωνσταντινούπολη.

Ο Ιωάννης μαζεύει το στρατό του και σπεύδει να τους αντιμετωπίσει. Η τιτανομαχία που θα ακολουθήσει θα κρίνει τη μοίρα των Βαλκανίων…

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Οι ιδιότητες του καλού στρατηγού: Η Βυζαντινή Τέχνη του Πολέμου (Μέρος Ε’)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

• Εισαγωγή στη Βυζαντινή στρατηγική
• Τεχνάσματα και στρατηγήματα (Μέρος Α’)
• Παράλυσε τους εχθρούς σου (Μέρος Β')
• Μάθε να προσαρμόζεσαι (Μέρος Γ')
• Πρόσεχε τους συμμάχους σου (Μέρος Δ')

Οι συμβουλές που είδαμε στα κείμενα αυτής της σειράς περί τακτικής, πολέμου κ.α. δεν συνάχθηκαν και συστηματοποιήθηκαν χάριν εγκυκλοπαιδικής γνώσεως ή για ευρεία κατανάλωση. Αντιθέτως κάλυπταν πολύ πρακτικές ανάγκες, απευθυνόμενες σε εκείνους που είχαν την ευθύνη της εκστρατείας και της μάχης. Αν, όπως είδαμε νωρίτερα, το στράτευμα δίχως ηγέτη διαλύεται, εκείνο που κατευθύνεται από ικανό στρατηγό μπορεί να πετύχει τα ακατόρθωτα. Όσο μεγάλη σημασία και εάν έχει το επίπεδο του απλού στρατιώτη, η εκπαίδευση, η ανδρεία του και η πειθαρχία του, τίποτε δεν μπορεί να γίνει χωρίς σωστή καθοδήγηση και έξυπνη ηγεσία.

Τα στρατιωτικά εγχειρίδια εκθέτουν το πρότυπο του ιδανικού στρατηγού, στην συμπεριφορά και τις ψυχικές αρετές, μαζί με το απαραίτητο ήθος και πίστη στην αυτοκρατορία. Αυτή η προσήλωση στο κοινό συμφέρον της βασιλείας και της πολιτείας αποτελεί βασικό προσόν για τον στρατιωτικό ηγήτορα, αφού η θέση και η δράση του εξυπηρετούν τους σκοπούς τους. Όλα γίνονται στην υπηρεσία της Ρωμανίας και του αυγούστου της, με την αποτελεσματικότητα τους στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων αυτών να είναι το πρώτο και μόνο κριτήριο.

ΒΙΝΤΕΟ: Ιουλιανός: Παραβάτης ή Μέγας; – Cognosco Radio

Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες, τραγικές και συναρπαστικές μορφές της Ρωμαϊκής ιστορίας, ο Ιουλιανός υπήρξε ο τελευταίος παγανιστής αυτοκράτορας και ζωντανή ενσάρκωση του τέλους μίας εποχής.

Από τους εχθρούς του σπιλώθηκε ως Παραβάτης και Αποστάτης, ένας μοχθηρός άνθρωπος που κυνήγησε την Εκκλησία χάριν των ματαίων οραμάτων του. Σήμερα οι θαυμαστές του μιλάνε για ένα φωτεινό μυαλό, του οποίου ο πρόωρος θάνατος άφησε την Ρώμη στο έλεος του μεσαιωνικού σκοταδισμού και στοίχισε για όλη την ανθρωπότητα.

Σήμερα ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Νίκος Παππάς, για αυτήν την εκπομπή Cognosco Radio στο Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, εξετάζουν αυτήν την σημαντική προσωπικότητα.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ: