ΒΙΝΤΕΟ – Ενωτικοί, Ανθενωτικοί και Γενίτσαροι: Ο ελληνισμός υπό οθωμανική κυριαρχία (Β’ Μέρος)

Η δύση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και η είσοδος στην Τουρκοκρατία έφεραν ραγδαίες αλλαγές για τον ελληνισμό, ο οποίος ύστερα από αιώνες έχανε την πολιτική και θρησκευτική του ανεξαρτησία.

Τις παραμονές της Αλώσεως, απελπισμένοι Ρωμιοί συγκρούονταν για το εάν η θνήσκουσα αυτοκρατορία έπρεπε να υποταχθεί στη Δύση ή να προτιμήσει την τουρκική επικράτηση. Το σχίσμα Ενωτικών και Ανθενωτικών οξύνει τα πάθη μέχρι και σήμερα. Η τελική Οθωμανική κατάκτηση του 1453 δημιούργησε ένα νέο καθεστώς για την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Σε αυτήν την εκπομπή για το Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, ο Μιχάλης Ρέττος και ο Μάριος Νοβακόπουλος θα αναλύσουν εκείνη την σκοτεινή περίοδο, ανατέμνοντας παράλληλα το Οθωμανικό σύστημα και θεσμούς όπως οι Γενίτσαροι και το Παιδομάζωμα.

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΗΝ ΕΚΠΟΜΠΗ

ΒΙΝΤΕΟ – Νικηφόρος Φωκάς, η Μάστιγα του Ισλάμ (Γ’ Μέρος)

Σε προηγούμενα βίντεο είδαμε την επική εκστρατεία της Κρήτης, όπου ο Νικηφόρος Φωκάς, στρατηγός ακόμα, διέλυσε τους Άραβες και διέλυσε το πειρατικό εμιράτο που επί έναν αιώνα έσπερνε τον τρόμο στο Αιγαίο.

Από τη στιγμή που ανέβηκε στο θρόνο, ο πολέμαρχος-βασιλέας έστρεψε το βλέμμα του στην Ανατολή, ξεκινώντας τη μεγάλη αντεπίθεση που οδηγήσει στην συντριβή του Χαλιφάτου.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΕΟ ΜΑΣ ΒΙΝΤΕΟ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασιακό μας μέχρι σήμερα.  Συνδεόμενη με τα πρώτα ξανοίγματα των Ελλήνων έξω από την μικρή και φτωχή πατρίδα, τον Τρωικό Πόλεμο και τον Α’ Αποικισμό, με την ηρωική εποποιία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την κληρονομιά των διαδόχων του, η ανάδειξη της χερσονήσου σε καρδιά και πυρήνα του έθνους έλαβε χώρα τον λεγόμενο Μεσαίωνα, την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ύστερα από την απώλεια των επαρχιών της Αιγύπτου, της Συρίας και της Παλαιστίνης (μακράν των πλουσιοτέρων και πολυανθρωποτέρων κτήσεων της Κωνσταντινουπόλεως) στην μουσουλμανική πλημμυρίδα του 7ου και 8ου αιώνος, η ρωμαϊκή άμυνα επικεντρώθηκε στην Μικρά Ασία.  Οι αραβικές επιδρομές συνεχίστηκαν ακατάπαυστα επί αιώνες, όμως δεν μπόρεσαν να εξελιχθούν σε μόνιμες κατακτήσεις.  Παράλληλα, η χερσόνησος του Αίμου κατακλύστηκε από Σλάβους και Βουλγάρους, περιορίζοντας την αυτοκρατορική διοίκηση και την ελληνική γλώσσα σε συγκεκριμένα παράλια και οχυρά σημεία.  Με την πτώση της Κύπρου, της Ρόδου και της Κρήτης, το Αιγαίο και η Μεσόγειος έγιναν απαγορευμένες ζώνες λόγω της πειρατείας.  Τους δύσκολους χρόνους της ρωμαϊκής ανασυντάξεως μέχρι να έρθει η αντεπίθεση του 9-10ου αιώνος, η Μικρά Ασία ήταν η μόνη μεγάλη, συμπαγής και σχετικά σταθερή αυτοκρατορική επαρχία.  Πάνω στις οικονομικές της δυνατότητες, το ανθρώπινο δυναμικό και τα ψυχολογικά και πνευματικά της αποθέματα η Ρωμανία στήριξε την αντίσταση της και ύστερα την ακμή της.  Η οροσειρά του Ταύρου, που τέμνει διαγώνια την Μικρά Ασία από την ανατολική εσχατιά του Πόντου μέχρι την Κιλικία, έγινε ότι τα Πυρηναία στην Ισπανία: το όριο μεταξύ του χριστιανικού και του ισλαμικού κόσμου, τόπος όπου ανδρώθηκαν μεγάλοι ήρωες, υφάνθηκαν θρύλοι και δόθηκαν επικές μάχες.  Όσο οι ακρίτες φυλούσαν τις κλεισούρες και μάχονταν τους εισβολείς, πίσω από τα σύνορα αγρότες, ιερείς, βιοτέχνες, γραφειοκράτες και ναυτικοί κρατούσαν την αυτοκρατορία όρθια.

BINTEO – Cognosco Radio: Μέγας Φώτιος, η πολυτάραχη ζωή και το έργο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως

Ο Μέγας Φώτιος ήταν Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (858-867, 877-886) και μία από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές και πνευματικές προσωπικότητες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ονομάσθηκε «Μέγας» για τις μεγάλες υπηρεσίες που προσέφερε στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Η μνήμη του εορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Φεβρουαρίου και την ημέρα αυτή γιορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα Φώτιος.

Ακούστε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκπομπή του Cognosco Radio στο Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, στην οποία ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Νίκος Παππάς μιλούν για την πολυτάραχη ζωή της μεγάλης αυτής προσωπικότητος:

Μετά το Μαντζικέρτ: Η πρώτη Μικρασιατική Καταστροφή (1071-1081)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Το φρικτό τέλος του Ρωμανού Διογένη

Έτος 1071. Το πεδίο της μάχης λίγο έξω από την πόλη του Μαντζικέρτ έδειχνε το μέγεθος της καταστροφής.  Ο ρωμαϊκός στρατός του αυτοκράτορος Ρωμανού Δ’ Διογένη είχε υποστεί από τις μεγαλύτερες ήττες της ιστορίας του.  Ένα μείγμα λαθών του αυτοκράτορος, ατυχίας και προδοσίας είχε χαρίσει στον νέο εχθρό της Ρωμανίας, τους Σελτζούκους Τούρκους, μία νίκη τόσο εντυπωσιακή όσο και ανέλπιστη.  Χιλιάδες Ρωμαίοι στρατιώτες κείτονταν νεκροί, πολλοί ακόμη αιχμάλωτοι.  Ανάμεσα τους βρισκόταν και ο ίδιος ο Ρωμανός.  Αφού περικυκλώθηκε από εχθρούς και πολέμησε γενναία για ώρα, τραυματίστηκε από εχθρικό βλήμα και συνελήφθη.  Από το 811 και τον θάνατο του αυτοκράτορος Νικηφόρου Α’ στα χέρια των Βουλγάρων είχε να βιώσει η Ρωμανία τέτοια ταπείνωση.

Ο περήφανος νικητής της μάχης, σουλτάνος Αλπ Αρσλάν, αντιμετώπισε τον ηττημένο Ρωμανό μεγαλόψυχα.  Στην αρχή, όπως όριζε η παράδοση για την συμπεριφορά προς τους ηττημένους, τον άρπαξε και τον πέταξε με δύναμη στο χαλί της σκηνής του, και ύστερα πάτησε με το πόδι του στο στήθος του.  Μετά όμως η στάση του άλλαξε τελείως. Όπως αναφέρει ο Βρυέννιος, «κι όμως ο αρχηγός των Σελτζούκων που είδε τον Ρωμανό κονταροχτυπημένο δεν καυχήθηκε για το κατόρθωμα, μάλλον συστολή ένοιωθε για την επιτυχία του και υποβάθμισε σχεδόν τη νίκη του σε βαθμό που κανείς δεν κατανόησε, έδωσε παρηγοριά στον αιχμάλωτο, τον έβαλε στο τραπέζι του, τον απάλλαξε από τους φρουρούς και στο τέλος τον απελευθέρωσε ολωσδίολου από την αιχμαλωσία».  Του χάρισε πολυτελή ενδύματα, δείπνησε μαζί του και τον συνόδευε στον απογευματινό περίπατο.

Πως αλλάζουν οι αντιλήψεις για την Φυλή: Britannica 1992 και 2019

Παγκόσμιος χάρτης κξατανομής των διαφορετικών "απλοομάδων", χαρακτηριστικών του ανθρωπίνου γονιδιώματος του βοηθούν στην μελέτη της καταγωγής διαφορετικών εθνοφυλετικών ομάδων.

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ 1992, τόμος 60, σελ. 198-199

Το λήμμα της σχετικά σύγχρονης εγκυκλοπαίδειας ξεκινά με έναν σύντομο αλλά εξαιρετικά διαφωτιστικό ορισμό.

“Φυλές του ανθρώπου: Βιολογικά διακριτές ομάδες πληθυσμών του ανθρωπίνου είδους, που ταξιομούνται με κριτήρια τις γενετικές τους διαφορές”

Από την πρώτη γραμμή λοιπόν βλέπουμε την προσέγγιση της εννοίας «φυλή» ως βιολογικής πραγματικότητος, αντικείμενο μίας θετικής επιστήμης.  Το λοιπό κείμενο επιβεβαιώνει αυτήν τη διαπίστωση, καθώς η έμφαση δίνεται σε βιολογικά χαρακτηριστικά.  Βεβαίως η εγκυκλοπαίδεια επισημαίνει πως όλες οι φυλές ανήκουν στο ίδιο ανθρώπινο είδος, όπως επισημάναμε ήδη σε άλλο άρθρο της σειράς.

ΒΙΝΤΕΟ – Βαράγγειος Φρουρά: Βίκινγκ πολεμιστές στην υπηρεσία του Βυζαντίου

Γενίτσαροι, Άγγλοι βασιλικοί φρουροί, Πραιτοριανοί της Ρώμης και πράκτορες της Μυστικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ. Όλες οι μεγάλες δυνάμεις αφιερώνουν μεγάλη προσοχή στην ασφάλεια των ηγετών τους.

Στο Βυζάντιο υπήρχαν διάφορα επίλεκτα σώματα ιππικού και πεζικού όπως η Εταιρεία και οι Αθάνατοι, που συνόδευαν τον αυτοκράτορα στη μάχη ή φύλασσαν τα ανάκτορα και το θησαυροφυλάκιο.  Η κατάσταση άλλαξε όταν η αυτοκρατορία ήρθε σε επαφή με τους πιο επίφοβους πολεμιστές του Μεσαίωνα.

Μάθετε στο παρακάτω βίντεο τα πάντα για την Βαράγγειο Φρουρά, η οποία ερχόμενη από την Σκανδιναβία θα αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία:

Η Φυλετική ανθρωπογραφία της Ευρώπης σε παλιές εγκυκλοπαίδειες (1)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Σε προηγούμενο άρθρο μας είχε παρατηρηθεί πως η έννοια της φυλής, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο ορίζεται και τις αξίες που θέλουν να προωθήσουν οι ερευνητές, μπορεί να λάβει πολύ διαφορετικό περιεχόμενο και να θεωρηθεί από το πλέον σημαντικό στοιχείο των ανθρωπίνων κοινωνιών μέχρι κατασκεύασμα παρωχημένο, ασήμαντο και βλαβερό. Ας ανακεφαλαιώσουμε:

Από τη μία η πρόοδος της επιστήμης έδωσε νέα εργαλεία χαρτογράφησης της ανθρώπινης καταγωγής και εξέλιξης: η ανίχνευση και ανάλυση του γενετικού κώδικος (DNA) κατέστησε παρωχημένες μεθόδους όπως η μέτρηση της διαμέτρου του κρανίου ή η κατηγοριοποίηση κατά απόχρωση της επιδερμίδος.  Από την άλλη οι πολιτικές εξελίξεις ανάμεσα στην απαρχή της ανθρωπολογίας (τέλη του 19ου αιώνος, απότοκο της δαρβινικής θεωρίας) μέχρι σήμερα υπήρξαν θεαματικές. Στην αρχή η μελέτη των φυλών χρησιμοποιήθηκε για τη θωράκιση καθεστώτων όπως της Ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας ή της υπεροχής των Αγγλοαμερικανών επί των ηπειρωτικών Ευρωπαίων μεταναστών και των μαύρων.  Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου η εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία έφερε την φυλετική ανθρωπολογία και τα ηθικά-πολιτικά εξ αυτής συμπεράσματα στα άκρα, χαρακτηρίζοντας ολόκληρους λαούς “υπανθρώπους” αξίους εξολοθρεύσεως ή έστω υποταγής στους Γερμανούς. Από το εκπολιτιστικό και υποτίθεται ανιδιοτελές “χρέος του λευκού ανθρώπου” προς την υπανάπτυκτη λοιπή ανθρωπότητα, στην επιστημονική και σχεδόν μεταφυσική επιταγή παγκοσμίου κυριαρχίας του Αρείου Υπερανθρώπου (σε μία τερατώδη διαστρέβλωση του ηρωικού νιτσεϊκού ιδεώδους).

Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας: Το τελευταίο Βυζαντινό προπύργιο

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους το 1204 ήταν από τις πιο σκοτεινές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, αφού εκτός από την ανθρώπινη τραγωδία και την καταστροφή έργων πολιτισμού που έφερε, σηματοδότησε το τέλος του ιστορικού ελληνισμού ως μεγάλης, οικουμενικής  δύναμης.  Μέσα στο χάος των επομένων αιώνων, σκόρπιες ρωμαίικες εστίες αντίστασης θα προσπαθήσουν να περισώσουν ό,τι μπορούν από τα περασμένα μεγαλεία, μέσα από έναν αγώνα επιβίωσης κατά εισβολέων από την Δύση, την Ασία και τα Βαλκάνια.  Ανατολικά της βεβηλωμένης Βασιλεύουσας, στις ακτές και τα βουνά του Πόντου, γεννήθηκε και έζησε για 250 χρόνια το τελευταίο ελληνορθόδοξο κράτος: η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντος.

Ιωάννης Τσιμισκής: Στρατηλάτης της Ανατολής (Β' Μέρος)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Το Α' Μέρος: Η συντριβή των Ρώσων

Η εξάντληση ήταν προφανής στα μάτια των πολεμιστών. Οι τραυματίες περιποιούντο τις πληγές τους και οι ζωντανοί θρηνούσαν τους νεκρούς. Οι σκληροτράχηλοι Ρως, πολιορκημένοι στο βουλγαρικό κάστρο του Δορόστολου από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, βρίσκονταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Ο αρχηγός τους, ο γενναίος και αιμοδιψής Σβιατοσλάβος, αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει.  Ο Ρως πολέμαρχος συναντήθηκε με τον ίδιο τον Ιωάννη, ο οποίος του επέτρεψε να υποχωρήσει στην πατρίδα του αρκεί να χαθεί μια για πάντα από τα εδάφη της Ρωμανίας. Εννοούσε τον λόγο του ο Σβιατοσλάβος; Δεν θα μάθουμε ποτέ: ενώ επέστρεφε στο Κίεβο, έπεσε στην παγίδα μιας ορδής Πετσενέγγων και σκοτώθηκε.