Πέντε βιβλία που διαβάσαμε το 2024

 

Μία χρονιά πλέον είναι πίσω μας, και μία νέα μας υποδέχεται. Όσο και εάν οι τελευταίοι χρόνοι (ή δεκαετίες, τώρα που το σκέπτομαι) υπήρξαν καιρός πολλαπλών κρίσεων, οι κρίσεις και οι ανατροπές είναι πάντα συγκυρία που παροξύνει την διάθεση για γνώση, την αναζήτηση για τις ρίζες των πραγμάτων και την περίσκεψη για το μέλλον. Πιστός σύντροφος στην πορεία αυτή, τα βιβλία.

Μάριος Νοβακόπουλος - 01/01/2025 - SLPRESS

Ακολουθώντας μια παλιότερη συνήθεια, ξεχώρισα κάποια από τα βιβλία που διάβασα φέτος. Καθ’ ότι ακόμη προσπαθώ να αναπτύξω την σχέση μου με την πεζογραφία και την ποίηση – σιγά σιγά, με τη βοήθεια ανθολογιών, κριτικών κλπ. – όλα τα βιβλία που ακολουθούν είναι ιστορικού περιεχομένου, σύμφωνα με το αντικείμενο των σπουδών μου και τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα.

Τι να φταίει άραγε, για την μελαγχολία των Χριστουγέννων;

Ψηφιακό περιοδικό lifestyle, απευθυνόμενο στο γυναικείο κοινό, έκανε ένα αφιέρωμα για το πως η σημερινή εικόνα των Χριστουγέννων (με έλατα, κόκκινους αγιοβασίληδες, υποχρεωτική "χαρά" και "θαλπωρή") δημιουργήθηκε διαχρονικά από τις διαφημίσεις, ειδικά όσες προέρχονταν από την Αγγλία και τις ΗΠΑ. Λίγο πολύ γνωστά τα συμβάντα, τα βιβλία του Dickens, η αισθητική της Coca Cola...

Το άρθρο παρατηρεί πως σήμερα τα Χριστούγεννα δεν έχουν σχέση με τη θρησκευτική και χριστιανική τους ρίζα, είναι μία γιορτή για όλους, για να περνάμε όμορφα με φίλους και όσους αγαπάμε. Δεν υπάρχει δηλαδή συγκεκριμένη αιτία για την γιορτή, ή το κάλεσμα της αγάπης. Είναι άλλο ένα Σάββατο, όπου μαζευόμαστε με φίλους και το βράδυ που ακολουθεί γλεντάμε σε κάποιο μαγαζί.

Το ίδιο ψηφιακό περιοδικό, την ίδια ημέρα των Χριστουγέννων, όμως... μας δίνει συμβουλές για να ξεπεράσουμε τη μελαγχολία των γιορτών! Βεβαίως, διότι τι θα μπορούσε να πάει στραβά, σε μια κοσμοθεωρία όπου το Α και το Ω είναι η στιγμιαία ευχαρίστηση, η "ευεξία" και η "αυτοφροντίδα"; Κι όμως, από ότι φαίνεται, υπάρχουν προβλήματα στον μοντέρνο παράδεισο.

Λυκούργος ο Αθηναίος, ο φρουρός της δημοκρατίας

Ο Λυκούργος ο Αθηναίος, ένας από τους δέκα Αττικούς ρήτορες, έζησε στην Αθήνα του 4ου αιώνα (μεταξύ 390 και 324 π.Χ.) και συντάχθηκε με την αντιμακεδονική παράταξη του Δημοσθένη. Πατέρας του ήταν ο Λυκόφρων, ιερέας από αριστοκρατικό γένος. Ο παππούς του, επίσης Λυκούργος, εκτελέστηκε από το καθεστώς των Τριάκοντα. Ο νεαρός Λυκούργος μαθήτευσε στον Πλάτωνα και τον Ισοκράτη, και ακολούθησε το ιερατικό λειτούργημα του πατρός του. Ασχολήθηκε παράλληλα με την πολιτική.

Μάριος Νοβακόπουλος – 17/12/2024 – SLPRESS

Η πολιτική του δράση συνδέθηκε με την ανάκαμψη της Αθήνας έπειτα από την ήττα της στην Χαιρώνεια, το 338 π.Χ. Ο Λυκούργος, ως υπεύθυνος του θεωρικού ταμείου επί δώδεκα έτη, διπλασίασε τα δημόσια έσοδα. Έφτιαξε καινούριους νεώσοικους, χώρους ασφάλισης δηλαδή των πλοίων, και αποθήκες όπου χωρούσε πλήρης εξοπλισμός για 1.000 πλοία. Επί των ημερών του ο στόλος των Αθηνών έφθασε τα 400 σκάφη. Ολοκλήρωσε το θέατρο του Διονύσου, όπου έστησε τις προτομές των τριών τραγικών ποιητών, Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη. Φρόντισε μάλιστα να καταγραφούν επίσημες εκδόσεις των έργων των μεγάλων δραματουργών, για να μην υποστούν αλλοίωση.

Ο Γιάννης Ρίτσος και η Ρωμιοσύνη (Δ. Τσάκωνας)

Δημήτριος Γρ. Τσάκωνας, Η Γενιά του ’30, Κάκτος, Αθήνα 1989, σελ. 438-440.

Ενώ οι δύο τελευταίες δικτατορίες (Ι. Μεταξά, Γ. Παπαδόπουλου) μίλησαν για «ελληνικότητα», η Κομμουνιστική Αριστερά παράλληλα ανέπτυξε την αντίστοιχη θεωρία περί «ρωμιοσύνης», κλπ. Μιλώντας λοιπόν πολύ γενικά, η σύγχρονη ελληνική κοινωνία χωρίζεται, από μορφωτική άποψη, σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Τη λίγο πολύ μορφωμένη μεσαία τάξη, που θέλει να εξαλείψει τη μνήμη των τεσσάρων αιώνων της Τουρκοκρατίας που ακολούθησε την πτώση της Κωνσταντινούπολης στα 1453, με το σκοπό να ταυτιστεί άμεσα με τους αρχαίους Έλληνες, και την αγροτική και εργατική τάξη, των οποίων η ενσύνειδη μνήμη, φτάνει μέσα από την μακροχρόνια οθωμανική κατοχή στο Βυζάντιο, τη δεύτερη Ρώμη. Οι πρώτοι έχουν την τάση να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν «Έλληνες». Οι δεύτεροι βλέπουν ασύνειδα τους εαυτούς τους σαν «Ρωμιούς». Αν και ο Ρίτσος δεν απορρίπτει καθόλου την, σε τελευταία ανάλυση, αδιάσπαστη συνέχεια ανάμεσα στους σύγχρονους και τους αρχαίους Έλληνες, βλέπει το προμελετημένο πήδημα από τη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία (πήδημα που παρασιωπά ιδιαίτερα την περίοδο της Τουρκοκρατίας) στη μεγάλη κλασσική περίοδο, όχι μόνο σαν εντελώς τεχνητό, αλλά ακόμη χειρότερα, σαν μια πράξη με πολιτικά κίνητρα, που βιάζει το δυναμικό και ζωντανό πνεύμα του ελληνικού λαού με σκοπό την ένταξή του στην κοινωνικοπολιτική τροχιά της καπιταλιστικής Δύσης. Έτσι, σαν Έλληνας, βλέπει τον εαυτό του Ρωμιό, και σαν Έλληνας ποιητής, αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ιστορικής ταυτότητας, αγκαλιάζοντας τη ζωντανή πραγματικότητα και τη ζωντανή γλώσσα που την εκφράζει.

Τον είδες με τα μάτια σου, γιαγιά, τον Βασιλέα;

Τον είδες με τα μάτια σου, γιαγιά, τον Βασιλέα,
ή μήπως και σε φάνηκε, σαν όνειρο, να πούμε,
σαν παραμύθι τάχα;

-Τον είδα με τα μάτια μου, ωσάν και σένα νέα,
πά να γενώ εκατό χρονώ κι ακόμα το θυμούμαι,
σαν να `ταν χτες μονάχα.

Στην Πόλη, στην Χρυσόπορτα, στον πύργον από κάτου,
είν’ ένα σπήλαιο πλατύ, στρωμένο σαν παλάτι,
σαν άγιο παρακκλήσι;

Κανένας Τούρκος δεν μπορεί να κρατηθεί κοντά του,
κανείς της σιδερόπορτας να `βρει το μονοπάτι,
να πά να το μηνύσει.

Μόνο κανένας Χριστιανός, κανένας που το ξέρει,
περνά π’ αυτού κρυφά κρυφά και τον σταυρό του κάνει
με φόβο και μ’ ελπίδα.

Ανατολικόν Πνεύμα

 

Αλαζόνες διπλωμάται και των Άγγλων και των Ρώσων,
Ξένοι, μη καταγελάτε την μικρότητάν μας τόσον
Θεαταί του εθνικού μας εξευτελισμού και πένθους,
Εις το στάδιον ο Έλλην ίσως τρέξη πάλιν ένθους,
Η αδάμαστος φυλή του ίσως ενωθή εκ νέου
Από κορυφών του Αίμου μέχρις άκρων του Μαλέου
Κ' εις τα θύρας του Ευξείνου
Ανυψώσωμεν τον θρόνον του Μεγάλου Κωνσταντίνου

Αναστάσιος Γιαννόπουλος, Ανατολικόν Πνεύμα, Πάτρα 1853, σελ. 36-37.
[Έφη Γαζή, Άγνωστη Χώρα: Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα, Πόλις, Αθήνα 2020, σελ. 165-166].

Σημειώσεις Βυζανινής Φιλοσοφίας Ι (Μ. Μπέγζος)

Σημειώσεις-Περίληψη από το λήμμα “Η Βυζαντινή Φιλοσοφία”, Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, Αθήνα 2003, τ. Ελλάδα-Ιστορία-Πολιτισμός, σελ. 153-155.

Ι. Περσοναλισμός – Προσωποκρατία – Προσωποκεντρική Οντολογία

Πρόσωπο: συγκεκριμένο ον/ύπαρξη σε αντιδιαστολή με την ουσία (άνθρωπος – ανθρωπότητα, Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα – θεότητα).
Το Πρόσωπο είναι: ορισμένο-συγκεκριμένο ον, ενυπόστατο, ειδικό, μερικό, ύπαρξη.
Η Ουσία είναι: γενικό, καθολικό, αόριστο, απρόσωπο, άχρονο.
Ιδιότητες του προσώπου είναι: μοναδικότητα (ως προς το ποσόν), ετερότητα και αναφορικότητα (ως προς το ποιόν).

Για την ανεύρεση εν ζωή εικόνας του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου

 

«Όταν ξέπεφτε το κράτος και ο ιππόδρομος, βασίλευαν οι Κομνηνοί και οι Παλαιολόγοι, και ήταν οι Ελληνικώτεροι από τους βασιλιάδες. Πολεμούσαν, οι άτυχοι, πολεμούσαν να βαστάξουν κάτι, κοίταζαν να βρουν αλλού βοήθεια, και Φράγκοι να γίνουν ίσως για να σώσουν το κράτος θέλησαν, την αδυναμία τους την έβλεπαν, τη δύναμι την ένοιωθαν, και τίποτε δεν έκαναν. Σας αγαπώ, ω τελευταίοι βασιλιάδες, γιατί είστε Έλληνες και δυστυχισμένοι.Αν με είχαν μάθει καλύτερα την ιστορία μου, τη βυζαντινή, εκείνοι που με μάθαιναν τα γράμματα, θα ήξερα να ξυπνώ περισσότερες ψυχές της προηγούμενης ζωής. Τώρα, σα λάβα πυρωμένη, χυμίζει από μέσα μου η αξεδιάλυτη, πλεγμένη ιστορία των Αυτοκρατόρων.»

Ίων Δραγούμης

• Τοξότης, “Εντυπώσεις ταξιδιού. Στην Πόλι.”, Ο Νουμάς, Χρονιά Γ’, 2 του Γενάρη 1905, αρ. φ. 129, σελ. 10-12.
• Έφη Γαζή, Άγνωστη Χώρα: Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα, Πόλις, Αθήνα 2020, σελ. 235-236

“Μονομάχος 2”: Η Ρώμη σε περίμενε τόσους αιώνες κι εσύ αφομοιώθηκες;

Η δεύτερη ταινία “Μονομάχος”, συνέχεια ή μάλλον επανάληψη της μεγάλης επιτυχίας του 2000, έχει προκαλέσει πολύ θόρυβο, κυρίως αρνητικό. Σε άρθρα και βίντεο, κριτικοί και θεατές επισημαίνουν τις αδυναμίες της ταινίας, κυρίως σε σύγκριση με το πρώτο έπος του Ridley Scott. Τούτο είναι το δίκοπο μαχαίρι όλων των sequels. Κεφαλαιοποιούν την υπάρχουσα φήμη της πρώτης ταινίας, αλλά όσο πιο αξιόλογη ήταν, τόσο υψηλότερα τίθεται και ο πήχης που πρέπει να φτάσουν.

Μάριος Νοβακόπουλος – 09/12/2024 – SLPRESS

Η ταινία ξεκινά και κλείνει με στιγμιότυπα ή αντιγραφές σκηνών της προκατόχου της, ενώ η πλοκή ακολουθεί την ίδια πορεία. Ένας ήρωας χάνει τη γυναίκα του, αιχμαλωτίζεται από τους εχθρούς, πουλιέται ως δούλος μονομάχος, καταξιώνεται στην επαρχία, φθάνει και εκπαιδεύεται στην Ρώμη, κερδίζει μεγάλη φήμη στο Κολοσσαίο και σχεδιάζει την ανατροπή της τυραννικής εξουσίας. Αποδεικνύεται πως ήταν ο χαμένος υιός του Μάξιμου, του μεγάλου ήρωα της πρώτης ταινίας, και στο τέλος πολεμά φορώντας την πανοπλία του.

Τούτο δεν γίνεται με μεγάλη επιτυχία. Πλήθος κριτικών έχουν επισημάνει ότι σε κάθε σημείο, ο Άννων-Λεύκιος είναι μία πιο αδύναμη, λιγότερο χαρισματική και ενδιαφέρουσα εκδοχή του Μάξιμου. Κι αν το ερώτημα του Μάξιμου από την επαρχιακή αρένα της πρώτης ταινίας, “are you not entertained”, απαντάται καταφατικά – ο “Μονομάχος 2” είναι μία πολύ ευχάριστη, οπτικά άρτια και ενδιαφέρουσα περιπέτεια δράσης – το τελικό συμπέρασμα είναι εκείνο του υποβιβασμού, για ένα εμπορικό και κινηματογραφικό όνομα που είχε καθεστώς θρύλου.

Οι Ελληνορθόδοξοι της Συρίας θυμίζουν στην απρόθυμη Αθήνα το καθήκον της

Η τελευταία έξαρση του μακρού πολέμου της Συρίας και η άλωση του Χαλεπίου από τους ισλαμιστές, έθεσε ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα της ασφάλειας των ελληνορθοδόξων πληθυσμών της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι βρίσκονται πολύ συχνά στο στόχαστρο των τζιχαντιστικών οργανώσεων. Όπως όλες οι χριστιανικές κοινότητες, μικρές αριθμητικά και διασκορπισμένες, η θέση των αραβόφωνων ελληνορθοδόξων/Ρωμιών είναι εξαιρετικά ευάλωτη, σε μία αρένα με παίκτες ισχυρούς, πολυάριθμους και αδίστακτους.

Μάριος Νοβακόπουλος – 04/12/2024 – SLPRESS

Εδώ και μέρες οι οργανώσεις των ελληνορθοδόξων της ανατολής απευθύνουν εκκλήσεις προς την Ελλάδα και ειδικότερα προς το υπουργείο Εξωτερικών, για να τους υποστηρίξουν την δύσκολη αυτή ώρα. Η αναγέννηση της ελληνικής συνείδησης στους αραβόφωνους ορθόδοξους πληθυσμούς, η συνειδητοποίηση της ταυτότητας και της καταγωγής τους και η προσπάθεια επανασύνδεσης με την Ελλάδα έχει προϊστορία από τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια του συριακού εμφυλίου, σπάζοντας μία μακρά παράδοση παναραβισμού.

Οι συνθήκες γεννούν όχι μόνο στην Ελλάδα το καθήκον να συνδράμει σε πληθυσμούς όμορους, φιλικούς και ομογενείς, αλλά και την ευκαιρία να αξιοποιήσει υπέρ της τις συνθήκες επί του εδάφους και να αποκτήσει φωνή, ως διαμεσολαβητική και σταθεροποιητική δύναμη στην Μέση Ανατολή.