Σάββατο 27 Ιουλίου 2024

Η βυζαντινή κυριαρχία σε Συρία και Αίγυπτο – Η Μέση Ανατολή πριν το Ισλάμ

 


Μάριος Νοβακόπουλος - 13/07/2024 - SLPRESS

Οι ανατολικότερες επαρχίες της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η Συρία, η Παλαιστίνη και η Αίγυπτος, κερδίζουν λίγη προσοχή στο πανόραμα της βυζαντινής ιστορίας. Αυτό συμβαίνει επειδή βρέθηκαν σχετικά για μικρό χρονικό διάστημα υπό τον έλεγχο της Κωνσταντινούπολης, αφού μεταξύ 630 και 650 κατακτήθηκαν από τους Άραβες και το Ισλαμικό Χαλιφάτο. Και όμως έχουν πολύ μεγάλη σημασία στην γεωπολιτική εποπτεία του Βυζαντίου, καθώς είναι εκείνες που το καθιστούσαν μεσανατολική και μεσογειακή δύναμη, ενώ λειτουργούσαν και ως προγεφυρώματα για το εσωτερικό της Αφρικής και της Ασίας.

Η Αίγυπτος, η Συρία – Παλαιστίνη και η Μεσοποταμία αποτελούν την λεγόμενη εύφορη ημισέληνο, όπου πολύ νωρίς εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε η γεωργία και η ανάπτυξη πόλεων. Εκεί άνθισαν μεγάλοι πολιτισμοί, γνωστοί για τα καλλιτεχνικά αλλά και επιστημονικά τους επιτεύγματα. Όσο και εάν σχηματικά όλο το ανατολικό κομμάτι της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας καλείται ως ελληνική Ανατολή, οι Σύριοι και οι Αιγύπτιοι (Κόπτες) ποτέ δεν εξελληνίστηκαν πλήρως ούτε άφησαν την ελληνική γλώσσα να οδηγήσει τις δικές τους σε μαρασμό. Ο συριακός και ο αιγυπτιακός χριστιανισμός άφησαν πλήθος έργων γραμματείας, ενώ οι διακριτές τοπικές ταυτότητες σίγουρα υπήρξαν παράγοντας της δογματικής διαφοροποίησης των ανατολικών επαρχιών, που τόσο ταλάνισε το Βυζάντιο τους πρώτους αιώνες της ύπαρξής του.

Κυριακή 30 Ιουνίου 2024

Το Βυζάντιο πέρα από τα ονόματα


Μάριος Νοβακόπουλος. Από το περιοδικό Άρδην, τεύχος 130-131, Ιούνιος – Αύγουστος 2024, σελ. 42-46.

Στη συγκρότηση της ανθρώπινης συνείδησης, τα ονόματα έχουν πάντα μεγάλη σημασία. Γίνονται ισχυρά σύμβολα συσπείρωσης των οικείων και διάκρισης των «άλλων». Ειδικά σε εποχές όπως η σημερινή, που οι λέξεις έχουν χάσει κάθε αγκύρωση με μόνιμα νοήματα και αλλάζουν σημασία από ημέρα σε ημέρα, το όνομα αποτελεί το κόσμημα της συλλογικότητας, η οποία κάνει κάθε τι για να το κατοχυρώσει. Η ονοματολογική διαμάχη μεταξύ Ελλάδος και Σκοπίων, η πρόσφατη απόφαση της Τουρκίας να μένει αμετάφραστο το όνομα Turkiye, αντί Turkey, σε διεθνή χρήση, οι αντίστοιχες σκέψεις της Ινδίας να υιοθετήσει ως διεθνή ονομασία το ιθαγενές Bharat, δείχνουν πόσο σημαντικά είναι τα ονόματα στην διεθνή πολιτική.

Από την άλλη, αυτή η ευκολία με την οποία μπορεί να αναδιαμορφωθεί το περιεχόμενό των ονομάτων, φανερώνει και τα όριά τους. Η σημερινή κατάσταση των κοινωνικών επιστημών, οι οποίες έχουν ανεξαρτητοποιήσει απόλυτα τις κατηγορίες με όρους απολυτότητας του αυτοπροσδιορισμού (στο έθνος, την φυλή, το φύλο κλπ.), ευνοούν ιδιαίτερα αυτό το άδειασμα των συλλογικοτήτων από κάθε σταθερό, παρατηρήσιμο περιεχόμενο. Απομένουν μόνον οι ταυτότητες ως ρητορικές διακηρύξεις, ενώ η σύνδεσή τους με τα εσωτερικά τους στοιχεία θεωρείται πολιτικά αντιδραστική και κοινωνιολογικά ουσιοκρατική. Τούτο δημιουργεί βέβαια το πρόβλημα της μόνιμης ασάφειας και ρευστότητας, πρόσφορο σε κάθε λογής εκμετάλλευση.

Πέμπτη 27 Ιουνίου 2024

ΒΙΝΤΕΟ – Γιατί οι Βυζαντινοί δεν ανέκτησαν την Μικρά Ασία: Οι ομοιότητες με το 1922

 

Μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ και εκμεταλλευόμενοι τους βυζαντινούς εμφυλίους πολέμους, οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι νομαδικές φυλές των Τουρκομάνων από τα βάθη της Ασίας μπόρεσαν να καταλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της Μικράς Ασίας μέσα σε 10 μόλις χρόνια, από το 1071 ως το 1081. Είτε με το σπαθί είτε συνεργαζόμενοι με Βυζαντινούς άρχοντες που είχαν επαναστατήσει εναντίον της Κωνσταντινούπολης, οι Τούρκοι κατέλαβαν σημαντικές πόλεις, χρησιμοποιώντας τη Σμύρνη ως ορμητήριο εναντίον του Αιγαίου και τη Νίκαια ως πρωτεύουσα, όπου ίδρυσαν το σουλτανάτο του Ρουμ, της Ρωμανίας, δηλαδή των βυζαντινών εδαφών.

Απασχολημένος με τη νορμανδική εισβολή στην Ήπειρο, την Μακεδονία και την Θεσσαλία, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118) αναγκάστηκε να αποσύρει τις λίγες δυνάμεις που είχαν απομείνει στη Μικρά Ασία (στην Παφλαγονία, την Καππαδοκία και το Χώμα της Φρυγίας) και να τις στείλει στην Ευρώπη. Αφού με καταδρομικές επιχειρήσεις ναυτικού και στρατού μπόρεσε να διώξει τους Τούρκους από τα παράλια της Προποντίδας (θάλασσα του Μαρμαρά), ο Αλέξιος υπέγραψε συμφωνία με τον σουλτάνο της Νίκαιας και τον αναγνώρισε ως ηγεμόνα. Μόλις όμως απομακρύνθηκε η νορμανδική απειλή ο Αλέξιος στράφηκε ξανά στην Μικρά Ασία, πρώτα απ’ όλα εκκαθαρίζοντας τους Τούρκους πειρατές από το Αιγαίο και ελευθερώνοντας την Λέσβο και την Χίο από την πολιορκία τους. Η διέλευση της Α’ Σταυροφορίας από την Μικρά Ασία υπήρξε μεγάλη ευκαιρία για τους Βυζαντινούς, καθώς με την βοήθεια των Λατίνων ανέκτησαν τη Νίκαια και μεγάλο μέρος της δυτικής Μικράς Ασίας. Την ίδια εποχή ο Πόντος αντιστεκόταν υπό την ηγεσία της αρχοντικής οικογένειας των Γαβράδων. Στα νότια, οι βυζαντινές στρατιές έφτασαν μέχρι την Κιλικία και την Συρία.

Γιατί όμως δεν κατόρθωσαν οι Βυζαντινοί να ανακτήσουν την Μικρά Ασία; Η συνέχεια στο νέο βίντεο του Cognosco Team που ακολουθεί:

Παρασκευή 14 Ιουνίου 2024

Αυτοκρατορία της Νίκαιας: Το Μικρασιατικό εργαστήρι του Νέου Ελληνισμού

 

Τρεις βυζαντινές δυνάμεις ανέλαβαν να αντεπιτεθούν εναντίον των Λατίνων, ύστερα από την Άλωση της Βασιλεύουσας από την Δ’ Σταυροφορία (1204). Ήταν η αυτοκρατορία της Τραπεζούντος, το δεσποτάτο της Ηπείρου και η αυτοκρατορία της Νίκαιας.

Μάριος Νοβακόπουλος* – 13/06/2024 – SLPRESS

Στη Νίκαια κατέφυγε ο Θεόδωρος Λάσκαρης, γαμβρός του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ’ Αγγέλου, ο οποίος συγκέντρωσε τις εξόριστες δυνάμεις της κωνσταντινουπολίτικης αριστοκρατίας. Αντίθετα με τις άλλες δύο ηγεμονίες, η Νίκαια δεν προστατευόταν με φυσικά όρια (βουνά) από τις εχθρικές επιθέσεις. Ο Βόσπορος και η Προποντίδα προσέφεραν έναν φραγμό, αλλά η διάβασή μόνο αδύνατη δεν ήταν. Στην δυτική Μικρά Ασία, η οποία πιεζόταν αφόρητα από τους Τούρκους, υπήρχαν και άλλοι ανεξάρτητοι Βυζαντινοί τοπάρχες, όπως ο Θεόδωρος Μαγκαφάς στην Φιλαδέλφεια, ο Μανουήλ Μαυροζώμης στην κοιλάδα του Μαιάνδρου και ο Σάββας Ασιδηνός στην πόλη Σαμψών (Πριήνη).

Ο Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος πέρασε σχεδόν αμέσως στην Ασία, απειλώντας το κράτος της Νίκαιας. Ο Θεόδωρος είχε επιπλέον να αντιμετωπίσει τον Δαβίδ Μεγάλο Κομνηνό από τα βόρεια, και τις μηχανορραφίες του πεθερού του Αλεξίου Γ΄, ο οποίος με τη βοήθεια των Ελλήνων της Ηπείρου και των Φράγκων επέστρεψε στην Μικρά Ασία και κέρδισε την υποστήριξη των Σελτζούκων του Ικονίου. Ο Θεόδωρος αντιμετώπισε την τουρκική εισβολή στην μάχη της Αντιόχειας του Μαιάνδρου (1211). Η βυζαντινή δύναμη κινδύνευσε με καταστροφή, μέχρι που ο Θεόδωρος μονομάχησε και φόνευσε τον σουλτάνο Καϊχοσρόη, τρέποντας τους Τούρκους σε φυγή. Ο Αλέξιος συνελήφθη και τελείωσε τις ημέρες του σε μοναστήρι.

Τρίτη 4 Ιουνίου 2024

Ο Ταμερλάνος στην Μικρά Ασία: Η μάχη της Άγκυρας και η καταστροφή της Σμύρνης (1402)


Μάριος Νοβακόπουλος
*

Από τα βάθη της αρχαιότητες ως τις παρυφές της νεότερης εποχής, οι στέπες της κεντρικής και της βόρειας Ασίας κάθε τόσο συσπώντο από μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις. Από τις αναταράξεις αυτές, σκληροτράχηλοι λαοί νομάδων καβαλάρηδων άφηναν τα βοσκοτόπια τους και κινούνταν προς το νότο και τη δύση, απειλώντας τις αγροτικές και αστικές αυτοκρατορίες της Κίνας, της Ινδίας, της Περσίας και της Μεσογείου. Οι Ούνοι του Αττίλα, οι Τούρκοι και οι Μογγόλοι του Τζένγκις Χαν αποτελούν τις πιο γνωστές περιπτώσεις. Οι θυελλώδεις νομάδες έσπερναν τον τρόμο και την καταστροφή, πολλές φορές όμως ενσωματώνονταν στον κατακτημένο πολιτισμό και του έδιναν νέες δυνάμεις, όπως έγινε στην Κίνα με τους Μαντσού και στην Ινδία με τους Μογγόλους (Mughal). Οι Σελτζούκοι και οι Οθωμανοί δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν τον λαμπρό αραβικό πολιτισμό του Μεσαίωνα, όμως ανανέωσαν την πολιτική και στρατιωτική δύναμη του Ισλάμ.

Η συνάντηση Ελλήνων θεών και Παλαιάς Διαθήκης στην Βυζαντινή Χρονογραφία του Ιωάννη Μαλάλα

 
Μάριος Νοβακόπουλος*

Η ιστορία, ως επιστήμη και ως κλάδος της λογοτεχνίας, αποτελεί προσφορά του Ηροδότου και του Θουκυδίδη και δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Στην Αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα όμως, υπήρχε και ένα άλλο γραμματειακό είδος το οποίο ασχολείτο με την καταγραφή του παρελθόντος. Το χρονικό ή χρονογραφία δεν είχε τις αξιώσεις της ιστοριογραφίας για λογική επεξήγηση της αλληλουχίας των ανθρώπινων πράξεων, και ενδιαφερόταν κυρίως για την ορθή χρονολογική καταγραφή των συμβάντων της πόλεως, την διαδοχή των βασιλέων και των αρχόντων, την καταγραφή γεγονότων, όπως σεισμοί, επιδημίες ή θαύματα κλπ. Αν και υστερούν συνήθως σε ακρίβεια και ανάλυση, τα χρονικά είναι ανεκτίμητα για τις πληροφορίες που παρέχουν στον ερευνητή.

Κυριακή 2 Ιουνίου 2024

Προφητεία και Διαφωτισμός ενώπιον του πυρηνικού ολέθρου: Ο Κόντογλου και ο Παπανούτσος για την κρίση των πυραύλων της Κούβας

 

Μάριος Νοβακόπουλος, "Προφητεία και Διαφωτισμός ενώπιον του πυρηνικού ολέθρου: Ο Κόντογλου και ο Παπανούτσος για την κρίση των πυραύλων της Κούβας", Νέος Ερμής ο Λόγιος, τ. 27, Άνοιξη 2024, σελ. 123-132.

Η ρίψη των πρώτων αμερικανικών ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τον Αύγουστο του 1945 δεν τερμάτισε μόνον τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εγκαινίασε ακόμη μία νέα εποχή των διεθνών σχέσεων, καθώς με την απόκτηση της βόμβας από την Σοβιετική Ένωση το 1949, έγινε σαφές πως τυχόν ευθεία σύγκρουση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων θα ενέπλεκε όπλα μαζικής καταστροφής, με πιθανά μοιραίες συνέπειες για την επιβίωση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Έχει ειπωθεί πως αυτή η ισορροπία του τρόμου, και η διαπίστωση πως σε έναν πυρηνικό πόλεμο δεν θα υπήρχε νικητής (βέβαια αμοιβαία καταστροφή, mutual assured destruction – MAD), βοήθησε ώστε ο Ψυχρός πόλεμος να παραμείνει ψυχρός. Όμως δημιουργούσε θανάσιμο κίνδυνο κάθε φορά που ΗΠΑ και ΕΣΣΔ βρίσκονταν στα πρόθυρα πολέμου, καθώς η μία πλευρά φοβόταν πως ένα «πρώτο πλήγμα» της άλλης θα την οδηγούσε στον απόλυτο αφανισμό, πριν καν προλάβει να ανταποδώσει.

Σάββατο 1 Ιουνίου 2024

Διαβολικά σημεία που φανήκανε στην Ανατολή, όταν την πάτησε ο Ταμερλάνος (Φώτης Κόντογλου)


Απόσπασμα από το έργο του Φώτη Κόντογλου, "Εξ Ανατολών πνεύματα ωργισμένα" (Στην συλλογή Ο Θεός Κόνανος, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 56-59). (Ο τίτλος της ανάρτησης είναι του αντιγραφέα)

Ωστόσο, στη Σεβάστεια φανερωθήκανε εκατομμύρια φαντάσματα και τελώνια, που δεν φανήκανε σε κανένα άλλο μέρος, άγρια και κακά, τόσο που για κάμποσον καιρό ρήμαξε η πολιτεία. Σ’ αυτόν τον τόπο ο Μεγάλος Λύκος είχε θάψει ζωντανούς τέσσερες χιλιάδες Αρμενέους καβαλλάρηδες κι άλλους πολλούς. Βγαίνανε δε οι βρουκολάκοι ίδιοι σκαντζόχεροι κουλουριασμένοι, γιατί πριν τους θάψουνε τους είχανε δέσει με τα κεφάλια ανάμεσα στα σκέλια τους, και μ’ αυτό το σχέδιο βγαίνανε οι ψυχές τους και ουρλιάζανε.

Απόξ’ από το Χαλέπι ήτανε μια τούμπα σα χαμοβούνι, και δεν ζύγωνε κανένας σε κείνο το μέρος, γιατί ήτανε στοιχειωμένο. Κ’ ήτανε στ’ αλήθεια, γιατί κάτ’ από το χώμα αυτή η τούμπα ήτανε κανωμένη από κορμιά ανθρώπων κι’ από ελέφαντες κ’ από άλογα, όλοι με τάρματά τους, παστωμένοι στον πόλεμο που κάνανε οι Τάταροι καταπάνου στο Χαλέπι. Αλλά και σ’ άλλες μεριές κοντά στην πολιτεία είχανε θαφτεί άντρες, γυναίκες, γέροι και παιδιά, γιατί δεν άφησε ζωντανή ψυχή ο Ταμερλάνος.

Τετάρτη 22 Μαΐου 2024

Το Δεσποτάτο της Ηπείρου: Το πρώτο ελλαδικό κράτος και ο αγώνας για την Κωνσταντινούπολη

 

Η Δ’ Σταυροφορία του 1204 οδήγησε στην άλωση της Κωνσταντινούπολης και την κατάληψη του ελλαδικού χώρου και των νησιών από τους Σταυροφόρους και τους Βενετούς συμμάχους τους. Σε τρεις όμως εστίες, οι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί, υπό την ηγεσία της αριστοκρατίας, μπόρεσαν να αντιτάξουν αποτελεσματική αντίσταση. 

Μάριος Νοβακόπουλος* – 21/05/2024 – SLPRESS

Και τα τρία κράτη που προέκυψαν από την διάλυση του 1204, της Νίκαιας, της Ηπείρου και της Τραπεζούντος, διεκδίκησαν την θέση του νομίμου διαδόχου του Βυζαντίου και τον αυτοκρατορικό τίτλο για τους ηγέτες τους. Το καθένα με τον τρόπο του διαφύλαξε τις παραδόσεις και τους πυρηνικούς πληθυσμούς του βυζαντινού κόσμου από την υποταγή, τον διασκορπισμό και την εξαφάνιση. Ειδικά η Ήπειρος και η Νίκαια έθεσαν αμέσως σχεδόν την σταυροφορική αυτοκρατορία της Ρωμανίας μεταξύ σφύρας και άκμονος, και εν τέλει την συνέθλιψαν. Όμως η διάσπαση της βυζαντινής ενότητος οδήγησε σε εμφύλιες συγκρούσεις

Σάββατο 11 Μαΐου 2024

Ένα καράβι Ελληνίδες, ένας Τρώας, μερικοί γίγαντες και η γέννηση της Βρετανίας

 

Μάριος Νοβακόπουλος*

Οι βαρβαρικοί λαοί που κατέκτησαν την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ήταν ταυτόχρονα γοητευμένοι από το κύρος και τον πολιτισμό της. Έτσι, ενώ από την μία κατέστρεψαν τον αρχαίο κόσμο, συγχρόνως θέλησαν να γίνουν κοινωνοί του, να συνεχίσουν τις παραδόσεις του. Η πρώτη και πιο εμφανής ήταν ο χριστιανισμός, τον οποίο έλαβαν κυρίως από την εκκλησία της Ρώμης. Όμως και οι διάφοροι θρύλοι και παραδόσεις της ελληνορωμαϊκής οικουμένης, κυρίως όσοι κυκλοφορούσαν στα λατινικά, επηρέασαν σημαντικά την ταυτότητά τους. Θρύλοι, έπη, χρονικά και προφητείες προσπαθούσαν να εντάξουν τους Φράγκους, του Δανούς ή τους Ούγγρους στα σχήματα της Παλαιάς Διαθήκης και της αρχαίας μυθολογίας, με πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Σήμερα θα δούμε το παράδειγμα της Βρετανίας, όπως το συνέθεσε ο Geoffrey του Μόνμαουθ (1095-1155) στην «Ιστορία των βασιλέων της Βρετανίας», και την εμπλούτισαν οι μετέπειτα Άγγλοι και Νορμανδοί συγγραφείς.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...