Τετάρτη 31 Ιανουαρίου 2018

Γιατί ο Μεσαίωνας δεν ήταν σκοτεινή εποχή



Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Πως να συκοφαντήσεις χίλια χρόνια ιστορία

Στη συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων, δεν υπάρχει ιστορική εποχή τόσο παρεξηγημένη και περιθωριοποιημένη όσο ο Μεσαίωνας.  Η αντίληψη αυτή, παρ” ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει χάσει έδαφος στον ακαδημαϊκό χώρο, στο ευρύ κοινωνικό πεδίο ζει και βασιλεύει ως μία ολοκληρωτική απαξίωση στην ιστορία των ανθρώπων του Μεσαίωνα και τη συμβολή τους στην πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού.  Μία υπερχιλιετής περίοδος (476-1485) απορρίπτεται συλλήβδην ως καιρός οπισθοδρόμησης, όπου τίποτε δεν ανθούσε πέρα από τη βία και το φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τη δυστυχία.  Απεικονίζεται ως η εποχή που η ανθρωπότητα πάγωσε και εξαχρειώθηκε σε εξαιρετικά πρωτόγονα επίπεδα, που κάθε τι καλό έσβησε, μέχρι να έρθει η Αναγέννηση.

Γιατί όμως υφίσταται αυτή η αντίληψη;

Η πρώτη απάντηση προέρχεται από την παρατήρηση της ιστορικής πραγματικότητας.  Διότι, αλήθεια, ο Μεσαίωνας είχε πάρα πολλά σκοτεινά σημεία.  Συγκεκριμένα, συγκρινόμενος με τη ρωμαϊκή εποχή, ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας μοιάζει πολιτικά υποδεέστερος και κοινωνικοοικονομικά υπανάπτυκτος:  εδαφική πολυδιάσπαση σε διαρκώς αντιμαχόμενα κρατίδια, παρακμή των πόλεων και του αστικού πολιτισμού, νέκρωση του εμπορίου, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, μικρή επιστημονική πρόοδος, όλα αυτά ήταν φαινόμενα ενδημικά σε πολλές περιοχές και για μεγάλο χρονικό διάστημα.  Ο όρος “σκοτεινοί χρόνοι” μπορούμε να πούμε πως αληθώς ταιριάζει στη Δύση τους πρώτους 3-4 αιώνες, πριν την έλευση του Καρλομάγνου.

Η δεύτερη απάντηση είναι η συστηματική και μακροχρόνια προπαγάνδα εναντίον της μεσαιωνικής ιστορίας από όλους τους μεταγενεστέρους.  Πρόκειται για το τυπικό σύμπλεγμα ανωτερότητας των ανθρώπων σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές.  Οι νέες πολιτικές εξελίξεις, οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί και τα διανοητικά ρεύματα μετά τον 15ο αιώνα δημιούργησαν έναν κόσμο πολύ διαφορετικό, ο οποίος ένιωθε την ανάγκη να επιβληθεί επί της μεσαιωνικής ανάμνησης.  Οι βασιλείς συνέκριναν τις συγκεντρωτικές απολυταρχίες τους με τη χαώδη φεουδαρχία και οι αστοί την εκχρηματισμένη εμπορική οικονομία με την αγροτική κοινωνία.  Καθώς ο Μεσαίωνας της Δυτικής Ευρώπης σημαδεύτηκε από την παντοδυναμία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, οι Διαμαρτυρόμενοι Μεταρρυθμιστές τον περιέγραψαν με τα μελανότερα δυνατά χρώματα.  Ύστερα οι Διαφωτιστές εξαπέλυσαν φιλιππικούς κατά της πίστης, της θρησκείας και της μοναρχίας, οδηγώντας σε νέα απαξίωση της μεσαιωνικής ιστορίας.  Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα εξιδανικεύθηκε και ο Μεσαίωνας συγκρινόταν διαρκώς με αυτήν ώστε να μειωθεί.

Πέμπτη 18 Ιανουαρίου 2018

Ανάμεσα στον Φράγκο και τον Αγαρηνό: ο ορθόδοξος κόσμος γεννιέται


Γαλουχημένη μέσα στο πολιτισμικό περιβάλλον της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Ορθοδοξία αναπτύχθηκε, εδραιώθηκε και εξαπλώθηκε από την Αφρική ως τον Αρκτικό κύκλο.  Ο χαρακτήρας της όμως έμελε να σφυρηλατηθεί ανάμεσα στη σφύρα της δυτικής Ευρώπης, η οποία από νωρίς αψήφησε τη βυζαντινή ηγεμονία, και τον άκμονα της κατακτητικής ορμής του Ισλάμ.  Η σύγκρουση με τα δύο ανταγωνιστικά συστήματα και η τελική υποταγή σε αυτά όρισε την ορθόδοξη αυτότητα και ψυχοσύνθεση όπως τη γνωρίζουμε.


Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Το τι συνιστά τον ορθόδοξο πολιτισμό προδίδεται κατ’ αρχήν από το όνομα του.  Πρωταρχικό στοιχείο του είναι η κοινή επικρατούσα ορθόδοξη χριστιανική πίστη.  Η πίστη αυτή, με τις ηθικές της επιταγές και την επ’ αυτής ιερή γραμματεία, θεολογία, προσωπικότητες και σύμβολα συνιστά έναν διεθνή και μακρών ιστορικών ριζών δεσμό που συνέχει πλήθος εθνικών κοινοτήτων, μαζί βεβαίως με τις ορθόδοξες μειονότητες και την παγκόσμιο διασπορά.  Όπως κάθε θρησκεία, η Ορθοδοξία επηρέασε και επηρεάζει, άμεσα ή αφανώς, κάθε πτυχή της ζωής, ήθη και έθιμα, αντιλήψεις σχετικά με την αισθητική, την εργασία και τις διαπροσωπικές σχέσεις, το θάνατο κ.α.  Από την Εκκλησία λοιπόν απορρέει ένας πολιτισμός τόσο πνευματικός όσο και υλικός.

Η Ορθοδοξία ανάγει βεβαίως την ίδρυση της στον ίδιο το Θεάνθρωπο, όμως αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως συνιστά ένα ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο, του οποίου οι ερμηνείες και η έκφραση συνδιαμορφώθηκαν εντός ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος.  Ήδη είπαμε πως η Ορθοδοξία γεννήθηκε στο Βυζάντιο.  Ο μεταξύ των δεσμός είναι τόσο στενός και η μία έννοια τόσο βαθιά πλεγμένη με την άλλη που η αναφορά της πρώτης προκαλεί αυτόματο συνειρμό στη δεύτερη. 

Τρίτη 2 Ιανουαρίου 2018

Το πολιτικό πρόβλημα του Ορθοδόξου πολιτισμού τον 21ο αιώνα


Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Σε μια εποχή πλανητικού μετασχηματισμού, ο ορθόδοξος κόσμος στέκεται διαιρεμένος και αποπροσανατολισμένος ανάμεσα στην παρακμάζουσα αλλά ακόμη κυρίαρχη Δύση και τις ανερχόμενες δυνάμεις του Νότου και της Άπω Ανατολής.  Η κρίση του 20ου αιώνα ανήκει πια στο παρελθόν, όμως οι ξένες εξαρτήσεις, η έλλειψη οράματος, η δημογραφική καχεξία και η αμφιλεγόμενη στάση της Ρωσίας δημιουργεί προβληματισμούς για το μέλλον.
Κατά τη μακρά  του ιστορία ο ορθόδοξος χριστιανισμός, γεννημένος στην ελληνίζουσα λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου και ανεπτυγμένος στο διανοητικό περιβάλλον της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, εξαπλώθηκε σε μια μεγάλη χωρική έκταση από τις νότιες ελλαδικές άκρες ως τις παγωμένες ακτές του βορειοδυτικού Ειρηνικού ωκεανού.  Τα μεταβυζαντινά έθνη της βαλκανικής χερσονήσου και του Καυκάσου, μαζί με την ευαγγελισμένη Ρωσία, αποτέλεσαν τον πολιτικό και πολιτισμικό πυρήνα του χώρου αυτού. 
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...