Πως να συκοφαντήσεις
χίλια χρόνια ιστορία
Στη
συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων, δεν υπάρχει ιστορική εποχή
τόσο παρεξηγημένη και περιθωριοποιημένη όσο ο Μεσαίωνας. Η αντίληψη αυτή, παρ” ότι τις τελευταίες
δεκαετίες έχει χάσει έδαφος στον ακαδημαϊκό χώρο, στο ευρύ κοινωνικό πεδίο ζει
και βασιλεύει ως μία ολοκληρωτική απαξίωση στην ιστορία των ανθρώπων του
Μεσαίωνα και τη συμβολή τους στην πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού. Μία υπερχιλιετής περίοδος (476-1485)
απορρίπτεται συλλήβδην ως καιρός οπισθοδρόμησης, όπου τίποτε δεν ανθούσε πέρα
από τη βία και το φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τη δυστυχία. Απεικονίζεται ως η εποχή που η ανθρωπότητα
πάγωσε και εξαχρειώθηκε σε εξαιρετικά πρωτόγονα επίπεδα, που κάθε τι καλό
έσβησε, μέχρι να έρθει η Αναγέννηση.
Γιατί
όμως υφίσταται αυτή η αντίληψη;
Η
πρώτη απάντηση προέρχεται από την παρατήρηση της ιστορικής
πραγματικότητας. Διότι, αλήθεια, ο
Μεσαίωνας είχε πάρα πολλά σκοτεινά σημεία.
Συγκεκριμένα, συγκρινόμενος με τη ρωμαϊκή εποχή, ο δυτικοευρωπαϊκός
Μεσαίωνας μοιάζει πολιτικά υποδεέστερος και κοινωνικοοικονομικά
υπανάπτυκτος: εδαφική πολυδιάσπαση σε
διαρκώς αντιμαχόμενα κρατίδια, παρακμή των πόλεων και του αστικού πολιτισμού,
νέκρωση του εμπορίου, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, μικρή επιστημονική
πρόοδος, όλα αυτά ήταν φαινόμενα ενδημικά σε πολλές περιοχές και για μεγάλο
χρονικό διάστημα. Ο όρος “σκοτεινοί
χρόνοι” μπορούμε να πούμε πως αληθώς ταιριάζει στη Δύση τους πρώτους 3-4
αιώνες, πριν την έλευση του Καρλομάγνου.
Η
δεύτερη απάντηση είναι η συστηματική και μακροχρόνια προπαγάνδα εναντίον της
μεσαιωνικής ιστορίας από όλους τους μεταγενεστέρους. Πρόκειται για το τυπικό σύμπλεγμα
ανωτερότητας των ανθρώπων σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Οι νέες πολιτικές εξελίξεις, οι κοινωνικοί
μετασχηματισμοί και τα διανοητικά ρεύματα μετά τον 15ο αιώνα δημιούργησαν έναν
κόσμο πολύ διαφορετικό, ο οποίος ένιωθε την ανάγκη να επιβληθεί επί της
μεσαιωνικής ανάμνησης. Οι βασιλείς
συνέκριναν τις συγκεντρωτικές απολυταρχίες τους με τη χαώδη φεουδαρχία και οι
αστοί την εκχρηματισμένη εμπορική οικονομία με την αγροτική κοινωνία. Καθώς ο Μεσαίωνας της Δυτικής Ευρώπης
σημαδεύτηκε από την παντοδυναμία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, οι
Διαμαρτυρόμενοι Μεταρρυθμιστές τον περιέγραψαν με τα μελανότερα δυνατά
χρώματα. Ύστερα οι Διαφωτιστές
εξαπέλυσαν φιλιππικούς κατά της πίστης, της θρησκείας και της μοναρχίας,
οδηγώντας σε νέα απαξίωση της μεσαιωνικής ιστορίας. Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα εξιδανικεύθηκε και
ο Μεσαίωνας συγκρινόταν διαρκώς με αυτήν ώστε να μειωθεί.