Τετάρτη 27 Απριλίου 2016

Βυζαντινά αποτυπώματα στη ρωσική πολιτική


ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 27-4-2016

Ασχολούμενος κανείς με την πολιτική και τον πολιτικό πολιτισμό μίας χώρας, είναι αναγκαίο να εξετάσει ενδελεχώς την ιστορία της.  Βιώματα του παρελθόντος, πόλεμοι, καθεστώτα, κρίσεις, φιλοσοφικά και καλλιτεχνικά ρεύματα, θρησκείες και οικονομικές δομές, ακόμη και εάν χάνονται σε βάθος αιώνων, η επιρροή τους συχνά αντικατοπτρίζεται στις νοοτροπίες και την πρακτική του σήμερα.  Αναλύοντας το φαινόμενο της ανόδου και συμπεριφοράς της μετασοβιετικής Ρωσίας,  το βασικό σημείο αναφοράς για το τρέχον καθεστώς είναι ο μεγάλος παππούς της Ανατολικής Ευρώπης:  η Βυζαντινή αυτοκρατορία.

Η Ρωσία οφείλει ουσιαστικά ολόκληρο τον πολιτισμό της, την ύπαρξη της την ίδια, στην αλληλεπίδραση με την αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης. 

Κυριακή 24 Απριλίου 2016

Πως ήταν το Βυζαντινό πανεπιστήμιο;



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική, τεύχος 15 (β' περίοδος), Μάιος-Ιούνιος 2015, σελ. 76-77.  Διδικτυακή μεταφορά εδώ (14-11-2015).

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία διατήρησε και ανανέωσε τον κλασσικό πολιτισμό, με θαυμαστή προσαρμοστικότητα στο δύσκολο περιβάλλον του Μεσαίωνα. Ένας τομέας στον οποίον το Βυζάντιο υπερείχε σαρωτικά έναντι των άλλων χριστιανικών κρατών, ήταν η παιδεία. Οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας είχαν υψηλό για την εποχή εκείνη μορφωτικό επίπεδο. Υπήρχαν σχολεία ακόμη και σε χωριά, ενώ οι πόλεις φιλοξενούσαν διάφορα ανώτερα εκπαιδευτήρια. Το εκπαιδευτικό σύστημα ελεγχόταν είτε από εκκλησιαστικά ιδρύματα (μοναστήρια) είτε από την κοσμική εξουσία, η δε μορφωτική βάση των μαθητών ήταν αφ’ ενός τα ιερά κείμενα (Βίβλος, Ψαλτήρι, βίοι Αγίων) και αφ’ ετέρου η αρχαιοελληνική γραμματεία, με τον Όμηρο και τον Αίσωπο να αποτελούν τον άξονα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό είναι το γνωστό καταγεγραμμένο περιστατικό με την ερωμένη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Μονομάχου, τον Ενδέκατο Αιώνα, το οποίο αποκαλύπτει ότι οι πάντες, στην αγορά της Κωνσταντινούπολης, γνώριζαν και απήγγελλαν από στήθους την Ιλιάδα.

Κορωνίδα του εκπαιδευτικού συστήματος του Βυζαντίου, στο οποίο διδασκόταν όλη η σοφία της εποχής, ήταν το Πανδιδακτήριο.

Βυζαντινή πολιτική ιδεολογία: η συντηρητική στροφή των Κομνηνών


Μετά το θάνατο του Βασιλείου Β’ (1025) η Βυζαντινή αυτοκρατορία μπαίνει σε μία διαδικασία παρακμής.  Στο εσωτερικό, η αριστοκρατία των αυλικών και των γραφειοκρατών συγκρούεται με την επαρχιακή αριστοκρατία των γαιοκτημόνων και των στρατιωτικών.  Η πρώτη επικρατεί και προωθεί στο θρόνο τους εκλεκτούς της.  Πήραν τη γη από τους στρατιώτες και έκαναν τη θητεία εξαγοράσιμη.  Στα χρόνια που ακολουθούν η κρίση βαθαίνει, αλλά η αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης διασκεδάζει εντός των τειχών τη στιγμή που η επαρχία υποφέρει.  Οι εξωτερικοί εχθροί ακρωτηριάζουν την αυτοκρατορία, αλλά οι αυλικές συνομωσίες ανατρέπουν γρήγορα τους στρατιωτικούς αυτοκράτορες που προσπάθησαν να περισώσουν την κατάσταση (Ισαάκιος Α’, Ρωμανός Δ’).  Η διάδοχη δυναστεία των Δουκών αποδεικνύεται επικίνδυνα ανίκανη, καθώς οι Σελτζούκοι καταλαμβάνουν τη Μικρά Ασία.


Βασίλειος Α΄ και Λέων Στ΄: πατέρας εναντίον υίου




Στο γνωστό μεταπολεμικό άσμα, ο δύσμοιρος σύζυγος ρωτά αγανακτισμένος τη συμβία του «τίνος είναι βρε γυναίκα τα παιδιά;», όταν βλέπει να του μιλάνε ιταλικά και γερμανικά.  Ο εφιάλτης κάθε πατέρα, η αμφιβολία για το αν όντως είναι ο γεννήτωρ των παιδιών του, έχει διαφανεί πολλές φορές στην ιστορία.  Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Βασιλείου Α’ του Μακεδόνος, με τον υιό (;) του Λέοντα.

Όπως γράψαμε στο προηγούμενο άρθρο, ο Λέων ήταν γιος της Ευδοκίας Ιγγερίνας.  Η Ευδοκία ήταν ερωμένη του αυτοκράτορος Μιχαήλ Γ’,  η σχέση του όμως είχε δημιουργήσει σκάνδαλο.  Για να δικαιολογήσει τη διαρκή παρουσία της στα ανάκτορα, ο Μιχαήλ έβαλε τον παρακοιμώμενο Βασίλειο να χωρίσει τη σύζυγο του (με την οποία είχε ήδη έναν υιό, τον Κωνσταντίνο) και να παντρευτεί την Ευδοκία.  Ένα ερωτικό τρίγωνο δημιουργήθηκε, με την Ευδοκία σύζυγο του Βασιλείου αλλά και ερωμένη του Μιχαήλ.

Βασίλειος Μακεδών: Από χωρικός, αυτοκράτωρ


ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:Νέα Πολιτική 8-4-2015

Ο Βασίλειος γεννήθηκε το 811 στην Χαριούπολη (θέμα Μακεδονίας), σε ταπεινή οικογένεια αγνώστου εθνικότητος (Έλληνες ή Αρμένιοι). Κανένας δεν υποπτεύθηκε πως μεγαλώνοντας θα γινόταν ένας πανέξυπνος τυχοδιώκτης που θα έφθανε μέχρι το θρόνο της Κωνσταντινούπολης.

Το 813 ο Βασίλειος πάρθηκε όμηρος στη Βουλγαρία μαζί με την οικογένεια του. Μεγάλωσε εκεί, ώσπου το 836 απέδρασε.  Έζησε σαν αλήτης, φτωχός και περιπλανώμενος. Το 840 έφθασε ρακένδυτος στην Βασιλεύουσα. Η παράδοση ομιλεί για έναν μοναχό, που κατόπιν θείας αφυπνίσεως τον περιμάζεψε, τον περιποιήθηκε και τον έφερε σε επαφή με σημαντικούς ανθρώπους. Μπήκε τελικά στην υπηρεσία του Θεοφιλίτζη, συγγενούς του καίσαρος Βάρδα.

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία και η Α' Σταυροφορία

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 6-5-2015

Σταυροφορίες ονομάζουμε τους ιερούς πολέμους της μεσαιωνικής Παποσύνης.  Παρότι υπήρξαν διάφορες, όπως κατά των μουσουλμάνων της Ισπανίας ή των Καθαρών της νοτίου Γαλλίας, πασίγνωστες είναι αυτές προς τη Μέση Ανατολή, με στόχο την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων.
Κατά κάποιον τρόπο, το Βυζάντιο έδωσε το έναυσμα για την Α’ Σταυροφορία.  Περί το 1080-1090 όλη σχεδόν η Μικρά Ασία είχε πέσει στα στίφη των Σελτζούκων Τούρκων και ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Κομνηνός αναζήτησε στη Δύση βοήθεια για να τους απωθήσει.  Όταν έστελνε επιστολές, βέβαια, ανέμενε μερικές εκατοντάδες ιππότες ως μισθοφόρους.  Ο πάπας Ουρβανός όμως εκμεταλλεύτηκε την αφορμή αυτή, και το 1095 στο Κλερμόντ της Γαλλίας κήρυξε ιερό πόλεμο. 

Μιχαήλ Γ' ο μέθυσος



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 1-4-2015

Ο Μιχαήλ Γ’, τελευταίος της Φρυγικής Δυναστείας, υπήρξε ένας αμφιλεγόμενος αυτοκράτωρ. Παρ’ ότι δεν ήταν η προσωποποίηση του εκφυλισμού, της φιληδονίας και των καταχρήσεων όπως τον παρουσιάζουν εχθρικά διακείμενοι ιστοριογράφοι, σήμερα οι μελετητές συμφωνούν πως όντως ήταν τρυφηλός και μάλλον ανίκανος για το αξίωμα του «βασιλέως των Ρωμαίων». Το παράδοξο όμως είναι πως η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από σημαντικές επιτυχίες και πρόοδο σε κάθε τομέα.

Άγιος Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης, ο "πτωχός βασιλεύς"



«Ο σταυρωθείς εγήγερται, ο μεγάλαυχος πέπτωκεν, ο καταπεσών και συντριβείς ανώρθωται».
Φωνές σαν αυτήν να ακούγονται από τον ουρανό την ώρα της μάχης, θαύματα και προφητείες ανάστασης συνοδεύουν στην λαϊκή συνείδηση της μικρασιατικής Ρωμιοσύνης τον βίο του καθήμενου στον εξόριστο αυτοκρατορικό θρόνο της Νικαίας, Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη. Ο άνθρωπος αυτός υπήρξε μία από τις πιο γοητευτικές προσωπικότητες του ελληνικού Μεσαίωνα.

Κωνσταντίνος Ε'


Ο Κωνσταντίνος Ε’, υιός του ιδρυτή της Συριακής (ή Ισαυρικής) δυναστείας Λέοντος Γ’, ήλθε στον κόσμο το 718, το δεύτερο έτος της βασιλείας του πατέρα του και χρονιά απόκρουσης της τελευταίας μουσουλμανικής πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης. Αν πιστεύσουμε τις (καθόλου αντικειμενικές) εικονολατρικές πηγές, αφόδευσε στην κολυμβήθρα όταν βαπτιζόταν και πήρε το σατιρικό προσωνύμιο «κοπρώνυμος» ή «καβαλίνος».  Το 720 ο πατέρας του τον έχρισε συμβασιλέα, θέλοντας να εξασφαλίσει τη διαδοχή και τη σταθερότητα της δυναστείας.  Μεγαλώνοντας, ο Κωνσταντίνος επηρεάστηκε βαθιά από την κρατούσα εικονομαχική τάση και έγινε φανατικός της. Το 740 ο 22χρονος Κωνσταντίνος συμμετείχε στη ρωμαϊκή εκστρατεία που οδήγησε στη συντριβή των μουσουλμάνων εισβολέων στον Ακροηνό της Φρυγίας, μάχη στην οποία διακρίθηκε για τη γενναιότητα του.

Λέων Γ' ο Ίσαυρος



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 4-3-2015

Ο Λέων γεννήθηκε στη Γερμανίκεια της Συρίας το 685, λαμβάνοντας το όνομα Κόνων. Λίγο μετά τη γέννηση του, η οικογένειά του μετοίκησε στη Θράκη. Εκεί, μεγαλώνοντας, μπήκε στην υπηρεσία του Ιουστινιανού του Β’ και ανελίχθηκε στη στρατιωτική  ιεραρχία.
Το 717 ήταν πλέον στρατηγός του θέματος των Ανατολικών. Η αυτοκρατορία είχε πέσει σε αναρχία από την κακοδιοίκηση και τις εισβολές και έτσι αποφάσισε να το εκμεταλλευτεί επαναστατώντας. Χωρίς αντίσταση κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη, καθαίρεσε τον Θεοδόσιο Γ’ (τον οποίο δια της βίας είχαν ενθρονίσει οι άλλοι στρατηγοί) και ανέλαβε τα ηνία της αυτοκρατορίας την πιο κρίσιμη στιγμή. Λίγους μήνες μετά, η Κωνσταντινούπολη βρέθηκε πολιορκημένη από τους Άραβες, που για δεύτερη φορά θα προσπαθούσαν να την αλώσουν.

Υπερκαρπαθία: ο άγνωστος πονοκέφαλος του Κιέβου

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 13-4-2016

Από την επανάσταση του 2014 η Ουκρανία βρίσκεται σε διαρκή αναταραχή, αστάθεια και πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση.  Οι αποσχιστικές κινήσεις των ρωσσοφώνων της Ανατολής κλιμακώθηκαν σε εμφύλιο πόλεμο, με τις συνεχιζόμενες αψιμαχίες στο Ντονμπάς να αποτελούν μόνιμη απειλή για τη συνοχή και ύπαρξη της Ουκρανίας.

Τα προβλήματα όμως δεν περιορίζονται στην Ανατολή.  Σαν χώρα με τεχνητά σύνορα και έντονες πολιτιστικές αντιθέσεις από περιοχή σε περιοχή, η Ουκρανία δεν νιώθει τριβές μόνο στα σύνορα με τη Ρωσία.  Κινήσεις αποδέσμευσης από τον έλεγχο του Κιέβου λαμβάνουν χώρα, με χαμηλή μεν ένταση αλλά σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις, στην άλλη άκρη της χώρας:  στην Υπερκαρπαθία, τη γέφυρα της Ουκρανίας προς τη Δυτική Ευρώπη.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...