Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2015

Ο Άγιος Βενέδικτος και το μέλλον του χριστιανισμού στη Δύση




Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Η Ευρώπη και η Δύση γενικότερα έχει διαμορφώσει έναν καθαρά κοσμικό πολιτισμό, ολοκάθαρα βασισμένο δηλαδή στις αρχές του ανθρωπισμού, του διαφωτισμού και της νεωτερικότητας. Μέτρο πάντων είναι ο άνθρωπος, η ηθική βασίζεται σε ότι εκείνος επιθυμεί και αρέσκεται. Η παράδοση δεν αποτελεί πλέον πυξίδα της κοινωνικής πορείας, αλλά όλο και περισσότερο παραγκωνίζεται από τη γοητεία του νέου και του ανατρεπτικού. Μία σειρά ριζοσπαστικών κινημάτων και επαναστάσεων ανέτρεψε αντιλήψεις αιώνων. Καταστάσεις και αξίες κάποτε αδιανόητες έγιναν κανόνας αυτονόητος. Η νέα πραγματικότητα έφερε λύσεις, ανακούφιση και πρόοδο, αλλά και την ίδια στιγμή στρεβλώσεις, παθογένειες και ακρότητες.
Μεγάλο θύμα της αλλαγής ήταν η Χριστιανοσύνη, ο πολιτισμός δηλαδή που, μαζί με έντονα ελληνορωμαϊκά στοιχεία, κτίστηκε πάνω στη χριστιανική πίστη και κοσμοθέαση. Στον πολιτισμό αυτό η καθημερινότητα του ανθρώπου περιστρεφόταν γύρω από την ενορία και τη λειτουργική ζωή. Η θρησκευτική του ταυτότητα ήταν πρωταρχικής σημασίας και διέτρεχε κάθε έκφανση του βίου του. Καλλιτέχνες, μουσικοί και συγγραφείς, από το Ραφαήλ και τον Μότσαρτ ως τον Ντίκενς, παρήγαγαν σε τεράστια ποσόστητα χριστιανικά αριστουργήματα. Όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο κοσμούν μεγαλοπρεπείς καθεδρικοί ναοί που διαλαλούν την επικράτηση του Τιμίου Σταυρού εκεί που κάποτε λυμαίνονταν τα είδωλα.

Σάββατο 12 Δεκεμβρίου 2015

Ρωμιοσύνη και Ελληνική συνείδηση: 1ο μέρος



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 3-6-2015

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1453 σημάδεψε ανεξίτηλα την ψυχή των Ρωμαίων.  Ερχόμενη μετά τη σκληρή Φραγκοκρατία, η οθωμανική κατάκτηση ήταν κατάβαση στον Άδη.  Οι μαζικοί εξισλαμισμοί, σφαγές και μεταναστεύσεις συρρίκνωσαν το Γένος.  Το πέρασμα από την ελευθερία στη δουλεία συνέτριψε τα ρωμαϊκά ψυχικά αποθέματα.

Ταυτόχρονα διαλύθηκε το συνειδησιακό πλέγμα που συνέθετε την ταυτότητα του Γένους, το αυτοκρατορικό τρίπτυχο Ελληνισμός-Ρωμαϊκή διοίκηση-Ορθοδοξία.  Οι ρωμαϊκές αρχές καταλύθηκαν από τους εισβολείς.  Η διδασκαλία των αρχαίων συγγραμμάτων, αδιάκοπη κατά το Μεσαίωνα,  σταμάτησε, ο αναλφαβητισμός εκτινάχθηκε και η χρήση της ελληνικής γλώσσας υποχώρησε πολύ.  Μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία παρέμεινε, δούλη, αποδυναμωμένη λόγω των εξισλαμισμών, αλλά μοναδικός πυρήνας γύρω από τον οποίο συσπειρώθηκε ο λαός.  Ο δεσμός, όμως, με το κλασσικό παρελθόν χάθηκε.  Από την αυτοκρατορική εκπαιδευτική δυάδα Όμηρος-Ψαλτήρι απέμεινε μόνο το δεύτερο.

Ρωμιοσύνη και Ελληνική συνείδηση: 2ο μέρος



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 10-6-2015

Η κήρυξη της ανεξαρτησίας  της Ελλάδος το 1830 βρήκε δύο ιδεολογίες να αντιπαλεύουν με τρόπαιο την ταυτότητα του Γένους.  Η πρώτη, ζώσα στην αντίληψη εκατομμυρίων από τη Χιμάρα ως την Τραπεζούντα, στηριζόταν σε αυτό που λέμε Ρωμιοσύνη:  τη συνείδηση της συνέχειας και διαδοχής του λαού και των αρχών της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  Η συσπείρωση γύρω από την Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν ο υπ’ αριθμόν ένα δεσμός, που ένωνε πληθυσμούς ελληνικούς, ελληνογενείς ή και αλλοφύλους, οι οποίοι όμως αναγνώριζαν τη Ρωμανία ως κοινή πολιτεία.

Η δεύτερη ήταν τέκνο του Διαφωτισμού.  Επηρεασμένη από την αποστροφή για το μεσαιωνικό παρελθόν, με πιο κριτική στάση έναντι στην Εκκλησία, έβλεπε την Παλιγγενεσία  ως αρχαιοελληνική αναβίωση.  Διότι ακριβώς ήταν η εσωτερίκευση της εικόνας την οποία είχαν πλάσει για τη νεώτερη Ελλάδα οι δυτικοί μέσα στο μυαλό τους, την αναβίωση του Χρυσού Αιώνος.  Έρχονταν οι ρομαντικοί Φιλέλληνες στην Ελλάδα κι απορούσαν βλέποντας Ανατολίτες ανάμεσα στα ιερά μάρμαρα.

Παραδοσιοκράτες και φιλοπόλεμοι: οι Ισπανοί Καρλιστές



Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Όταν μαθαίνουμε για μία κίνηση ή μία προσπάθεια συντηρητική, αντιδραστική, που αντιτίθεται σε ιδέες που φαινομενικά θα ήταν αυτονόητο να ασπαστούν οι κατώτερες μάζες του λαού, ο νους πηγαίνει στην ελίτ της κατεστημένης τάξης, τους προνομιούχους που θέλουν να διατηρήσουν τα αγαθά και τις εξουσίες τους. Κι όμως, η ιστορία δείχνει πως η αντίσταση στις “φιλοπρόοδες”, “απελευθερωτικές” επαναστάσεις, ενάντια στις αξίες του ατομικισμού, της νεωτερικότητας και του εξισωτισμού, συχνά δεν ήρθε από ευγενείς ή πλουσίους. Αντίθετα, πολλές φορές το λάβαρο της αντεπανάστασης ύψωσαν οι άνθρωποι των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων, αγρότες, χωρικοί και εργάτες. Στην περίπτωση που θα αναφέρουμε σήμερα, στην Ισπανία, παρατηρείται αυτό ακριβώς το φαινόμενο.

Η Ισπανία μετά τους Ναπολεοντείους Πολέμους ήταν μία θλιβερή σκιά του εαυτού της. Η αποικιακή αυτοκρατορία αποσυντέθηκε, η οικονομία είχε καταρρεύσει και το πολιτικό σύστημα δεν λειτουργούσε. Η πάλαι ποτέ μεγάλη δύναμη συνταρασσόταν από διαμάχες και συγκρούσεις. Εκείνη την εποχή, ευνοημένη από τη διάδοση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και την πολυετή ναπολεόντειο βασιλεία στην Ισπανία, μία κίνηση φιλελευθέρων άρχισε να ανέρχεται στην εξουσία. Οι άνθρωποι αυτοί ήθελαν να μεταρρυθμίσουν την Ισπανία βάσει των γαλλικών προτύπων: μοναρχία περιορισμένη από κοινοβουλευτική εξουσία και σύνταγμα, περιστολή των εκκλησιαστικών προνομίων με κατεύθυνση προς την εκκοσμίκευση, και την εγκαθίδρυση ενός συγκεντρωτικού κράτους βάσει των προτύπων του νεωτερικού εθνικισμού. Οι φιλελεύθεροι συσπειρώθηκαν γύρω από τη βασίλισσα Ισαβέλλα.

Υπήρχε όμως ένα σημαντικό κομμάτι της ισπανικής κοινωνίας που αντιδρούσε. Μακριά από τη Μαδρίτη, στο φτωχό και ορεινό βορρά, ζούσαν άνθρωποι που δεν καλοδέχθηκαν τις αλλαγές. Αγροτικοί πληθυσμοί ατίθασοι, για αιώνες κυβερνώμενοι με τους δικούς τους νόμους και παραδόσεις όπως εγγυώντο τα καταστατικά αυτοδιοίκησης (fueros), βαθιά πιστοί στον ρωμαιοκαθολικισμό και προσηλωμένοι στη μοναρχία και τις συντηρητικές αξίες, είδαν τη νέα φιλελεύθερη τάση ως ιεροσυλία. Όντας μειονοτικοί, ξενόγλωσσοι πληθυσμοί (Βάσκοι, Αραγωνέζοι, Καταλανοί, Ναβαρέζοι, Γαλικιανοί κ.α.) ένιωθαν ιδιαίτερη απειλή από την απαλοιφή της τοπικής νομοθεσίας και αυτονομίας. Η απαλλοτρίωση της κοινοτικής και εκκλησιαστικής γης στερούσε από τους αγρότες φθηνά βοσκοτόπια και αγρούς, κάτι που εισήγαγε και τον οικονομικό παράγοντα στην εξίσωση. Ταυτόχρονα, δε δέχονταν την Ισαβέλλα ως νόμιμη ηγεμόνα, υποστηρίζοντας έναν άλλο κλάδο του Οίκου των Βουρβώνων, υπό τον Δον Κάρλος, κόμητος της Μολίνα. Οι άνθρωποι αυτοί πήραν έτσι την επωνυμία Καρλιστές. Επρόκειτο για τη γέννηση μίας από τις μακροβιότερες και σημαντικότερες πολιτικές δυνάμεις στην ιστορία της Ισπανίας, που με την αδιαπραγμάτευτη παραδοσιακή και αντινεωτερική αντίληψη τους να τους δίνει συνοχή και αγωνιστικό πνεύμα.

Ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση: ο Πόλεμος της Βανδέας


Λίγα κινήματα στο σύγχρονο κόσμο έχουν τόσο υμνηθεί όσο η Γαλλική Επανάσταση.  Σύμφωνα με τη κατεστημένο αφήγημα, η  καταπιεσμένη Τρίτη Τάξη ανέτρεψε τα παράσιτα του κλήρου και της αριστοκρατίας, πραγμάτωσε τις αρχές του Διαφωτισμού, άνοιξε το δρόμο για την κατάρρευση της απολυταρχίας και την οικουμενική επικράτηση της δημοκρατίας.

Η Γαλλική Επανάσταση ήταν όμως και ένα κίνημα το οποίο ένεκα της ριζοσπαστικότητας του επιχείρησε να διαλύσει συθέμελα την παράδοση του παλαιού κόσμου.  Ιδίως στην περίοδο της Τρομοκρατίας κορυφώθηκαν οι αυταρχικές πολιτικές, οι μαζικές εκτελέσεις αλλά και ο βίαιος αποχριστιανισμός της χώρας.  Την σκοτεινή εκείνη εποχή, μία μικρή επαρχία στις ακτές του Ατλαντικού ωκεανού ύψωσε το ανάστημα της κατά του Παρισιού:  η Βανδέα.

Η πολυγλωσσία ως πλούτος του Ελληνισμού


Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Οι μεγάλες πληθυσμιακές ανακατατάξεις της μεσαιωνικής εποχής άλλαξαν άρδην τα δημογραφικά δεδομένα του ελληνικού χώρου. Η φυλετική ομοιογένεια των Ελλήνων διασπάστηκε, καθώς πλήθη λαών από την Ανατολή και το Βορρά ήρθαν να κατοικήσουν στην ελληνική χερσόνησο. Χάρις την επιτυχημένη πολιτική των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης, το μεγαλύτερο μέρος των επυλίδων αυτών εξελληνίστηκε. Προς τα τέλη της αυτοκρατορίας, μετά την Δ’ Σταυροφορία και τις οθωμανικές κατακτήσεις, νέες μεταναστεύσεις έλαβαν χώρα. Στο χάος που επικρατούσε στον Αίμο και τη Μικρά Ασία, σφαγές και εξισλαμισμοί αποδεκάτισαν τους ρωμαϊκούς (ελληνικούς και εξελληνισμένους) πληθυσμούς. Υπό τον ξένο ζυγό πολλοί Έλληνες έχασαν τη γλώσσα τους.

Η παρακμή της νεολαίας: σήψη με πολύ βαθιές ρίζες

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 14-10-2015

Έχει καταστεί κοινοτυπία να λέμε ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι μόνο πολιτική, αλλά και κοινωνική, πολιτιστική, ηθική, αξιακή κτλ.  Συχνά δε οι άνθρωποι που παρατηρούν και καταγγέλλουν στρεβλώσεις σε ένα πεδίο, εντοπίζουν εντελώς διαφορετικά προβλήματα και προτείνουν εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις. Γενικά μπορούμε να πούμε όμως ότι μέγα μέρος της σημερινής δυσπραγίας έχει ρίζες πολύ βαθύτερες και πολυπλοκότερες από την κακή οικονομική διαχείριση και τη διαφθορά της Μεταπολίτευσης.  Κάποια υπάρχουν στο ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα της Ελλάδος και της Ευρώπης, ενώ κάποια ίσως ανάγονται στις ίδιες τις αρχές του νεωτερικού δυτικού πολιτισμού και της σύγχρονης βιομηχανικής και αστικής τάξης πραγμάτων.
Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και έχει υπόβαθρο εξαιρετικά βαθύ και ευρύ, είναι η κρίση της νεολαίας.  Με τον όρο αυτό μιλάμε για την ψυχολογική, πνευματική και αξιακή επιδείνωση των νεότερων γενεών, διαδικασία που μετρά πολλές δεκαετίες αλλά σήμερα έχει φθάσει στο αποκορύφωμα της, ξεπερνώντας σχεδόν κάθε κοινώς αποδεκτό όριο.
Ας εξετάσουμε όμως πρώτα από όλα τα επί μέρους συμπτώματα.  Και φυσικά το πρώτο πεδίο παρατήρησης θα είναι ο βασικός χώρος διάπλασης και κοινωνικοποίησης των νέων υπό την πολιτεία, το σχολείο.

Η αξία της μεσαιωνικής πολιτικής παράδοσης



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 18-11-2015

Δ' ΜΕΡΟΣ

Ο Μεσαίωνας έχει συνδυαστεί με τη θεοκρατία, τη φεουδαρχία και τη μοναρχία.  Παρ” ότι αυτές οι παρατηρήσεις είναι σωστές, παραβλέπονται τόσο οι θετικές πτυχές τους, όσο και άλλα συστήματα της εποχής.  Η φεουδαρχία της δυτικής Ευρώπης μοιάζει δυσκίνητη και καταπιεστική-και με τα σημερινά δεδομένα όντως ήταν -όμως αποτελούσε το βέλτιστο τρόπο αντιμετώπισης και διαχείρισης του χάους του πρωίμου Μεσαίωνα και της οργάνωσης τόσο της παραγωγής, όσο και της άμυνας.  Στο Βυζάντιο από την άλλη πρέπει με ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε μία πρωτότυπη, αιρετή μοναρχία η οποία παρά το δεσποτισμό της είχε μία σειρά δικλείδων ασφαλείας κατά της αυθαιρεσίας του αυτοκράτορα, όπως αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουν «νόμιμο δικαίωμα στην επανάσταση» εάν ο κάτοχος του θρόνου αποδεικνυόταν ανάξιος του θείου λειτουργήματος του.  Η δε Καρολίγγεια αυτοκρατορία και ύστερα η «Αγία Ρωμαϊκή» διάδοχος της έχουν θεωρηθεί ως πρωτοπόρα ενοποιητικά σχήματα πληθώρας λαών και χωρών υπό κοινή εξουσία τα οποία τρόπον τινά υπήρξαν πρόγονοι των συγχρόνων εγχειρημάτων ευρωπαϊκής ενοποίησης (για αυτό και σήμερα μεγάλοι υπέρμαχοι της ΕΕ τιμώνται με το παράσημο του Καρλομάγνου).

Θωρηκτά: καινοτομία από το παρελθόν;

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 2-12-2015

Για αιώνες, τα μεγάλα πλοία ήταν η κορωνίδα των πολεμικών στόλων.  Για τη σύγχρονη εποχή, το ρόλο αυτό πήρε το σιδηρόφρακτο θωρηκτό.  Το πρώτο πραγματικό θωρηκτό (battleship), ήταν το βρετανικό Dreadnought.  Το πρωτοποριακό και βαριά οπλισμένο πλοίο πυροδότησε ανταγωνισμό ναυπηγήσεων μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Γερμανίας.  Στον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο έλαβε χώρα η μεγαλύτερη μάχη θωρηκτών ανοικτά της Γιουτλάνδης το 1916, με βαριές απώλειες εκατέρωθεν.
Ο πόλεμος κατέδειξε τις αδυναμίες των θωρηκτών.  Ήταν υπερβολικά πολύτιμα για να επιτρέψει το ναυτικό να διακινδυνεύσουν.  Αυτά τα θηριώδη πλοία συχνά έμεναν στο αγκυροβόλιο ή μάχονταν  διστακτικά, διότι και οι αντίπαλοι τους ήταν εξίσου επικίνδυνοι.  Ακόμη, εμφανίστηκαν νέα όπλα.  Το υποβρύχιο έγινε μόνιμος εφιάλτης των ναυάρχων, αλλά το μέσο που τερμάτισε την εποχή των θωρηκτών ήταν το αεροπλάνο.  Όταν ξέσπασε ο Β” Παγκόσμιος Πόλεμος, η εξέλιξη των βομβαρδιστικών επεφύλασσε δυσάρεστες εκπλήξεις.
Η Γερμανία προκάλεσε πανικό με τη δράση των Graf Spee και Bismarck, η απώλεια τους όμως προκάλεσε ψυχαναγκαστική φοβία στο Χίτλερ, ο οποίος έκτοτε περιόρισε τα πλωτά φρούρια του στα αγκυροβόλια, όπου καταστράφηκαν από βρετανικά αεροσκάφη.  Στο θαλάσσιο μέτωπο Ασίας-Ειρηνικού, η αδυναμία των θωρηκτών φάνηκε περισσότερο.  Τα βρετανικά Prince of Wales και Repulse χάθηκαν από τις τορπίλες των ιαπωνικών αεροπλάνων προτού δουν δράση.  Παρόμοιο τέλος είχαν και οι ιαπωνικοί Λεβιάθαν, Yamato και Musashi.

Στρατηγική υπερεπέκταση: το πάθημα του Μανουήλ Κομνηνού



Είναι βασική αρχή των διεθνών σχέσεων, αλλά και της ανθρώπινης φύσης.  Η μεγάλη δύναμη πάντοτε επιθυμεί να μεγαλώσει κι άλλο.  Αποζητά να εμπλακεί σε περισσότερα πολιτικά πεδία, να επεκτείνει την επιρροή της, να μεγιστοποιήσει τα οικονομικά της οφέλη, να αποκτήσει επιπλέον πόρους, να κατακτήσει και άλλα εδάφη.  Ιδίως οι αυτοκρατορίες, που εκ φύσεως δε γνωρίζουν όρια στην ανάπτυξη τους, αποδεικνύονται πραγματικά αδηφάγες.  Η αυτοκρατορική ιδεολογία τις περιβάλλει με ένα μανδύα παγκοσμιότητας, ένα πεπρωμένο ολοκληρωτικής κυριαρχίας και αέναης επέκτασης.  «Πεπρωμένο της Αυστρίας είναι να κυριαρχήσει στον κόσμο» έλεγαν οι Αψβούργοι, plus ultra (πιο μπροστά, πιο πέρα) το σύνθημα της θαλασσοκράτειρας Ισπανίας.  Έτσι και στο Βυζάντιο, λαός και εξουσία θεωρούσαν αυτονόητο πως ο καθήμενος στο ρωμαϊκό θρόνο είναι βασιλεύς βασιλέων και βασιλεύων βασιλευόντων.  Κάθε θάλασσα πλωτή και κάθε ξηρά βατή του ανήκε, αξίωνε απερίφραστα το dominium mundi.  Και φυσικά κατά καιρούς, οι βασιλείς προσπαθούσαν να κάνουν πράξη αυτό το όραμα, κυρίως εκστρατεύοντας προς ανάκτηση χαμένων ρωμαϊκών εδαφών.

Όταν όμως η αυτοκρατορία μεγαλώνει και εμπλέκεται σε νέα μέτωπα, ελλοχεύει ο κίνδυνος της στρατηγικής υπερεξάπλωσης.  Πολυπραγμοσύνη σημαίνει διασπορά δυνάμεων, εξάντληση των ταμείων, επιμήκυνση των γραμμών επικοινωνιών, αλληλεπίδραση με πολλούς εξωτερικούς δρώντες και συνεπώς εύθραυστη διπλωματία.  Η μεγάλη δύναμη αδυνατεί να βρει κέντρο βάρους, και αναγκαστικά παραμελεί κάποιους τομείς.  Η υπερεπέκταση γίνεται συχνά αρχή καταστροφής και αιτία κατασπατάλησης ευκαιριών.  Αυτό ακριβώς συνέβη με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία του Μανουήλ Α” Κομνηνού, στα μέσα τους 12ου αιώνα.

Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου 2015

Φεντεραλιστικών ερξάρσεων ο αντίλογος

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  ΙΝΣΠΟΛ 18-11-2015 (Scribd εδώ)

Με ολόκληρη την ήπειρο να είναι ακόμη μουδιασμένη από τη σφοδρότητα της επίθεσης των φανατικών ισλαμιστών στο Παρίσι, ο κ. Ανδρέας Ζαμπούκας μέσω του άρθρου του «Ήρθε η ώρα της Ένωσης;» θεωρεί πως το συμβάν είναι ενδεικτικό του πόσο αδύναμη είναι η Ευρώπη διαιρεμένη σε εθνικά κράτη και πόσο επιτακτική είναι η ενοποίηση της σε μία ενιαία οντότητα, συνεκτική και ολοκληρωμένη, η οποία θα εξαλείψει τις εσωτερικές διαφορές και θα υπερασπιστεί το δυτικό πολιτισμό. Το άρθρο αναρτήθηκε ξημέρωμα 15ης Νοεμβρίου στη νεότευκτη ιστοσελίδα liberal.gr, την επαύριο του μακελειού στη Γαλλία. Ποτέ ως τώρα δε σκέφτηκα να γράψω ένα κείμενο ως αντίλογο σε συγκεκριμένο δημοσίευμα. Κατά κύριο λόγο γινόταν από συστολή, ως νέος και άπειρος προς γράφοντες πρεσβυτέρους και συνεπώς μάλλον πιο εμπείρους και μορφωμένους. Στην προκειμένη περίπτωση όμως το συγκεκριμένο άρθρο, μου προκάλεσε τόσο πηγαία αντίδραση και αποφάσισα πως χρειαζόταν ένας συντηρητικός αντίλογος καθώς αποτελει μία σκληροπυρηνική πολεμική ενάντια στο εθνικό κράτος, την ιστορία και τη συνείδηση των λαών της Ένωσης, με αστόχους παραλληλισμούς και καθαρά ελιτίστικη αντίληψη, παροτι παραδέχομαι πως ο κος Ζαμπούκας διαγιγνώσκει πολύ εύστοχα αρκετές παθογένειες του συσσωματικού εγχείρηματος.

Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015

Ασφάλεια βόρειων συνόρων και ασύμμετρες απειλές

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 22-7-2015

Η μέριμνα για την εθνική άμυνα και την υπεράσπιση των εξωτερικών συνόρων της χώρας οφείλει να είναι διαρκής και εντατική προς κάθε κατεύθυνση, δια παν ενδεχόμενο και ανεξαρτήτως συνθηκών.  Καμία γεωγραφική κατεύθυνση και περιοχή δεν πρέπει να παραμελείται.  Έτσι λοιπόν, παρ” ότι το κύριο βάρος του ελληνικού αμυντικού σχεδιασμού πέφτει (ορθώς) στον ανατολικό κίνδυνο, τα βόρεια-βορειοδυτικά σύνορα με την Αλβανία και την ΠΓΔΜ δεν πρέπει να αφεθούν στην τύχη τους.
Εξετάζοντας κανείς την κατάσταση, φαίνεται ότι το επίπεδο συμβατικής απειλής είναι χαμηλό.  Ναι μεν οι σχέσεις της Ελλάδος με τους δύο γείτονες δεν είναι οι πλέον αγαθές λόγω του αλυτρωτισμού των, δεν έχει μέχρι στιγμής αποτυπωθεί απειλή προς την εθνική ασφάλεια.  Άλλωστε οι ένοπλες δυνάμεις των χωρών αυτών είναι μικρού μεγέθους και μετρίας ποιότητος εξοπλισμού, στερούνται δε αεροπορίας.
Οι βασικότερες από βορράν απειλές είναι ασύμμετρες στην φύση.  Πρόκειται για την εισροή όπλων, ναρκωτικών και λαθραίων ειδών από τους μηχανισμούς του οργανωμένου εγκλήματος.  Τις συμμορίες Αλβανών ληστών που τρομοκρατούν τα μεθοριακά χωριά.  Για τη διακίνηση ανθρώπων και παρανόμων μεταναστών, τόσο προς όσο και από την Ελλάδα.
Ταυτόχρονα και πιο ανησυχητικά, η αποσταθεροποίηση της ΠΓΔΜ και οι εθνοτικές συγκρούσεις αλβανοφώνων και σλαβοφώνων δημιουργούν επιπλέον εστίες κινδύνου.  Η αφύπνιση αλβανικών τρομοκρατικών και παραστρατιωτικών ομάδων συνιστά ευθεία απειλή για την Ελλάδα, καθώς η Ήπειρος βρίσκεται δεδηλωμένα στο στόχαστρο των παραφυάδων του UCK.  Ακόμη χειρότερα, αν η ένταση στην ΠΓΔΜ κλιμακωθεί σε ανοικτή εξέγερση ή ανταρτοπόλεμο (όπως το 2001), τότε θα δημιουργηθεί κύμα προσφύγων και θα αυξηθούν οι απόπειρες παραβίασης των συνόρων από ληστές, διακινητές όπλων κ.α.  Τέλος, έχει αυξηθεί η δραστηριότητα ακραίων ισλαμικών μορφωμάτων και οργανώσεων ανάμεσα στους μουσουλμάνους των Βαλκανίων, κάτι που χρήζει της προσοχής των ελληνικών αρχών.
Η απάντηση του ελληνικού κράτους στις παραπάνω προκλήσεις πρέπει να είναι πολύπλευρη.  Σε επίπεδο συμβατικής στρατηγικής, αναγκαία είναι η αναδιοργάνωση των στρατιωτικών σχηματισμών της περιοχής για να ανταποκριθούν στην απειλή.  Οι υπάρχουσες μεραρχίες/ταξιαρχίες πρέπει να αναδιαρθρωθούν, επανεκπαιδευτούν και εξοπλιστούν για τις ανάγκες ορεινού αγώνα, αντι-ανταρτοπολέμου (COIN-counterinsurgency) και αγώνα εντός κατοικημένων τόπων.  Λόγω της αποστολής τους χρειάζεται να είναι σχηματισμοί ευέλικτοι, με τα απαραίτητα μέσα μάχης, μεταφοράς και πυρών υποστήριξης.
Το βασικότερο όμως είναι η ενίσχυση της Αστυνομίας, και δη της Συνοριοφυλακής.  Οι δυνάμεις της θα επωμισθούν το μεγαλύτερο μέρος της προσπάθειας “σφραγίσματος” της μεθορίου, με περιπολίες και επανδρώσεις φυλακίων.  Σχέδια θωράκισης των συνόρων με φράκτη ή άλλα κωλύματα στα πρότυπα του Έβρου πρέπει να εξετασθούν.  Επιπλέον αστυνομικές δυνάμεις πρέπει να ταχθούν στη ζώνη εσωτερικού, για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας και τη διεξαγωγή επιχειρήσεων ορεινής καταδίωξης, όπως προ διετίας με τη συμμορία Κόλα-Κούπα.  Οι αναβαθμισμένες αστυνομικές δυνάμεις των συνόρων και του εγγύς εσωτερικού, με ημιστρατιωτική οργάνωση και εκπαίδευση, προστατευμένα μεταφορικά μέσα και βαρύτερο οπλισμό, αποτελούν απαραίτητη επένδυση στην εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια (εδώ η πρόταση προσαρτάται με την ευρύτερη συζήτηση για την ανάγκη επανασύστασης της Χωροφυλακής).
Στους σημερινούς καιρούς της οικονομικής καχεξίας και της πολιτικής αναταραχής η φροντίδα για το υπέρτατο αγαθό, την ασφάλεια, δεν πρέπει να ατονήσει.  Ένας σοβαρός, μεσοπρόθεσμος σχεδιασμός για την ασφάλεια των βορείων συνόρων υπ” όψιν των αρμοδίων υπουργείων θα οδηγήσει στο κλείσιμο ενός κενού στην ημετέρα αμυντική διάταξη και πρακτικά θα θωρακίσει τα νώτα της Ελλάδος.

Ξένοι και μειονότητες στο Βυζάντιο


ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 16-9-2015

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία υπήρξε, σχεδόν καθ” όλην τη διάρκεια της ιστορίας της, κράτος με εξαιρετική ποικιλία εθνοτήτων, λαών και γλωσσών. Σε μία εποχή που δεν είχε ακόμη δημιουργηθεί η έννοια του έθνους κράτους, ούτε τα θεωρητικά ρεύματα που τη γέννησαν (γαλλικός πολιτειακός εθνικισμός, γερμανικός ρομαντικός εθνικισμός), οι ταυτότητες των ανθρώπων ήταν πολύ πιο ρευστές από ό,τι σήμερα. Έτσι, εξίσου ρευστή και θολή ήταν η διαχωριστική γραμμή μεταξύ εντοπίου και ξένου, Ρωμαίου και βαρβάρου. Σε έναν καιρό χωρίς οργανωμένη ανθρωπολογική και εθνογραφική επιστήμη, χωρίς σαφώς διαχωρισμένα σύνορα και με τις πληθυσμιακές μετακινήσεις τόσο των εσωτερικών πληθυσμών όσο και εξωτερικών μεταναστών διαρκείς, το τότε περιβάλλον διέφερε σημαντικά από το τρέχον. Εδώ θα αναφερθούμε στα δεδομένα προ της αλώσεως του 1204, διότι μετά από αυτήν απωλέσθη κατά το μείζον η πολυεθνικότητα του Βυζαντίου και έχουμε τα πρώτα σημάδια ενός πρωίμου “ρωμαϊκού εθνικισμού” με έμφαση στους εθνικά Έλληνες και όχι στην παλαιά οικουμενικότητα.

Μεσαιωνική τέχνη και εφευρέσεις



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική

Γ' ΜΕΡΟΣ

Ο Μεσαίωνας έχει να επιδείξει κάποια από τα ωραιότερα δείγματα αρχιτεκτονικής, λογοτεχνίας και καλών τεχνών.  Οι άνθρωποι της εποχής, παρά τα πενιχρά τους μέσα, ανήγειραν κάποια από τα εντυπωσιακότερα μνημεία του ανθρωπίνου πολιτισμού.  Οι μεγάλοι γοτθικοί και ρωμανικοί καθεδρικοί ναοί της δύσης, όπως και οι θαυμάσιες εκκλησίες των Βυζαντινών ακόμη και σήμερα αποτελούν χάρμα οφθαλμών για όλον τον κόσμο.  Καθ” όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα γλύπτες, ξυλουργοί, ζωγράφοι, χρυσοχόοι και υαλουργοί εργάστηκαν και μας άφησαν κληρονομιά εξεζητημένα κοσμήματα, λεπτοδουλεμένα αγάλματα, θαυμάσιες εικόνες και μαγευτικά, πολύχρωμα βιτρώ (οι Δυτικοί) και ψηφιδωτά (οι Βυζαντινοί).  Τα μεσαιωνικά χειρόγραφα είναι αληθινά κομψοτεχνήματα καλλιγραφίας και ζωγραφικής.  Και ομιλώντας για ζωγραφική, ποιος άνθρωπος με τη στοιχειώδη αισθητική δε αναριγεί στη θέα της Θεοτόκου του Βλαδιμίρ, του Ευαγγελισμού της Αχρίδος ή των πινάκων του Τζιότο;

Φθάνοντας στη γραμματεία παρατηρούμε ότι παρά τον υψηλό αναλφαβητισμό, το φιλολογικό απόθεμα από την εποχή είναι τεράστιο.  Ιστορικά έργα, χρονογραφίες, ιατρικοί οδηγοί, συλλογές ύμνων, ποιήματα και παραμύθια συνθέτουν ένα σκηνικό τεράστιας γραμματειακής παραγωγής.  Η παραγωγή αυτή φθάνει από τα ακριτικά έπη του Βυζαντίου, τις Ιστορίες του Καντέρμπουρυ και τα ιπποτικά μυθιστορήματα, μέχρι τη Θεία Κωμωδία του Δάντη, το Χρονικό του Μορέως και την Πανοπλία Δογματική.  Η μουσική γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, τόσο στο σχεδιασμό της (νότες, αρμονία), όσο και στο αποτέλεσμα:  μέχρι σήμερα μελετώνται και ακούγονται ευχάριστα τα έργα της μεσαιωνικής μουσικής, από τους βυζαντινούς και λατινικούς γρηγοριανούς ψαλμούς μέχρι τους ζωηρούς, κεφάτους ρυθμούς που τραγουδούσαν οι τροβαδούροι στα πανηγύρια της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Ιδίως από τα μέσα προς τα τέλη της, η εξεταζόμενη εποχή έχει να παρουσιάσει πλήθος εφευρέσεων και γενικά καινοτομιών, που συνέβαλαν στη μετέπειτα τεχνική και υλική πρόοδο του ανθρώπου.  Σαν εποχή με πολλούς πολέμους και διαρκείς απειλές ασφαλείας (ενσαρκωμένες στο Σαρακηνό πειρατή και το Βίκινγκ επιδρομέα ή στις ορδές των Μαγυάρων και των Σελτζούκων), ο Μεσαίωνας γνώρισε αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας των όπλων.  Το μακρύ τόξο της Ουαλίας, η βαλλίστρα και  οι καταπέλτες με αντίβαρο (τρεμπουσέτο) έφεραν επανάσταση στην μάχη εξ αποστάσεως, ενώ οι τελειότατες πανοπλίες-αριστουργήματα της σιδηρουργίας-και τα μεγάλα ξίφη εξόπλισαν τους θρυλικούς ιππότες, από τους καλύτερους πολεμιστές της ιστορίας.  Μπορεί να μοιάζει οξύμωρη η ανάπτυξη των φονικών οργάνων του πολέμου ως θετική εξέλιξη, αλλά πρέπει να λάβει κανείς υπ” όψιν ότι εκείνη την εποχή η Ευρώπη δεν ήταν το κέντρο του κόσμου.  Ήταν η εξαιρετική εκπαίδευση, το ανώτερο υλικό και η υψηλότερη μαχητική ικανότητα που επέτρεψαν στους Βυζαντινούς και τους Δυτικούς να ανταπεξέλθουν στις περιοδικές εισβολές των δυνάμεων της Ασίας, που πολλάκις λίγο έλλειψε να καταπιούν τη Γηραιά Ήπειρο.

Ο μεσαιωνικός άνθρωπος υπήρξε εξαιρετικά καινοτόμος, κατασκευάζοντας διαρκώς νέα εργαλεία και μηχανές ή βελτιώνοντας αρχαία.  Συχνά κάποιες από αυτές τις κατασκευές είχαν ασιατική προέλευση, αλλά στον μεσαιωνικό Ευρωπαίο πιστώνεται η πρωτότυπη και μαζική χρήση τους, που βοήθησε στην ανάπτυξη της Γηραιάς Ηπείρου ως πρώτης οικονομικής και τεχνικής δύναμης στον κόσμο.  Οι αρχαίοι νερόμυλοι αναβαθμίστηκαν και πέρα από την αλευροποιία πλέον έθεταν σε κίνηση πριονιστήρια, σιδηρουργεία και λατομεία.  Η εφεύρεση των ανεμόμυλων έδωσε τεράστια ώθηση στη γεωργία.  Κατασκευάστηκε η χειράμαξα εργασίας, η τετράτροχη άμαξα, το τροχοφόρο υνί, τα άλογα απέκτησαν κολλάρα έλξης και πέταλα, ενώ στήθηκαν οι πρώτες πρέσες οινοποιείων.  Πολύπλοκοι γερανοί νοήθησαν στην ανέγερση μεγαλοπρεπών κτηρίων, ενώ δημιουργήθηκαν τα πρώτα τζάκια με καπνοδόχους όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.  Η μέτρηση της ώρας έγινε ευκολότερη με τις κλεψύδρες άμμου και τα μηχανικά ρολόγια.  Η τριζωνική καλλιέργεια και η αγρανάπαυση έκαναν τη γη πιο προσοδοφόρα και τις σοδειές πιο πλούσιες.  Οι Ευρωπαίοι παρουσίασαν αξιοθαύμαστη πρόοδο στη ναυπηγική, η οποία παρήγαγε νέα είδη πλοίων, καταλλήλων είτε για τις ανοικτές θάλασσες του Ατλαντικού είτε για την πολυσχιδή, νησιωτική ακτογραμμή της Μεσογείου.

Η μεσαιωνική Εκκλησία: δύναμη εκπολιτισμού



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 4-11-2015

Η επίθεση στο Μεσαίωνα συνοδεύεται από μία γενική καταδίκη του Χριστιανισμού και της Εκκλησίας.  Η τακτική αυτή ξεκινά από το Βολτέρο και το Γίββωνα, κατά τους οποίους ο Χριστιανισμός συνέβαλε στην παρακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και έπνιξε το κλασσικό δημιουργικό πνεύμα, ενσταλάζοντας στις ψυχές των ανθρώπων τη δεισιδαιμονία, την αμάθεια και το φόβο να σκεφθούν ελεύθερα.  Κατά το μεγαλύτερο μέρος της η κριτική αυτή συνίσταται από χονδροειδείς υπερβολές ή και ξεκάθαρα ψέματα.  Οι αρχαίες θρησκείες είχαν ήδη εκφυλιστεί και παρακμάσει, κάτι που συνέβαλε πολύ στη ραγδαία εξάπλωση του Χριστιανισμού.  Οι ιστορίες περί διωγμών των Εθνικών και καταστροφών των μνημείων τους έχουν ιστορική βάση και πολλά ήταν αυτά τα περιστατικά.  Όμως κατά πλειοψηφία ήταν μεμονωμένες ενέργειες μαινομένων όχλων, και όχι πράξεις εντός σχεδίου οργανωμένου από την Εκκλησία, η οποία πολλάκις καταδίκασε τέτοιες πρακτικές.

Κατά κανόνα, οι Χριστιανοί δεν ήταν αμόρφωτοι βάρβαροι που κατέστρεφαν έργα τέχνης και έκαιγαν αρχαία συγγράμματα.  Οι πρώιμοι εκκλησιαστικοί πατέρες ήταν όλοι γνώστες της κλασσικής φιλοσοφίας την οποία αξιοποίησαν για να διασαφηνίσουν και να καθορίσουν τα δόγματα της νεαρής θρησκείας.  Συνιστούσαν στους νέους να μελετούν με σπουδή Πλάτωνα, Αριστοτέλη και πολλούς άλλους συγγραφείς, με μόνη επιφύλαξη να μην παρασύρονται σε αντιχριστιανικές απόψεις.  Χιλιάδες μοναστήρια από την Ιρλανδία ως τη Μικρά Ασία έγιναν κυψέλες συντήρησης της αρχαίας γνώσης, με τους μοναχούς να αντιγράφουν μεθοδικά και ακούραστα χιλιάδες τόμους κλασσικής γραμματείας.  Ιδίως στο Βυζάντιο, όπου δε μεσολάβησε βαρβαρική κατάκτηση και οι δεσμοί με το ελληνορωμαϊκό παρελθόν ήταν άθικτοι και ισχυροί, η κλασσική μόρφωση τιμάτο εξαιρετικά.  Τα παιδιά μάθαιναν γραφή και ανάγνωση με Αίσωπο και Όμηρο, ενώ αργότερα εντρυφούσαν στους μεγάλους ιστορικούς και φιλοσόφους.  Η Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της οικουμενικής Χριστιανοσύνης, ήταν γεμάτη με αρχαία αγάλματα και πλούσιες βιβλιοθήκες.

Για τη μεσαιωνική Ευρώπη ο Χριστιανισμός ήταν ευλογία, όχι μόνο πνευματική, αλλά και πρακτική.  Η Εκκλησία ήταν η μόνη σταθερή δομή σε έναν κόσμο χαώδη.  Συντηρούσε δίκτυα πρόνοιας με νοσοκομεία, γηροκομεία και πτωχοκομεία, λειτουργούσε σχολεία και παρείχε εργασία και προστασία.  Ήταν μία αρχή που έδινε ενότητα στους Ευρωπαίους, και συχνά μεσολαβούσε για συνεννοήσεις, συνασπισμούς και επίλυση διαφορών.  Ήταν δύναμη εκπολιτιστική, που έβγαζε από την πρωτόγονη αμάθεια ολόκληρους λαούς, από τους Σκανδιναβούς και τους Γερμανούς στη δύση ως τους Ρώσους στην ανατολή.  Οι λαοί αυτοί χάρις στο Χριστιανισμό απέκτησαν αλφάβητο (το κυριλλικό επινοήθηκε ειδικά για τους Σλάβους, ενώ σε άλλους εισήχθη το λατινικό), φιλολογική παραγωγή, εκπαίδευση και τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τη χριστιανική οικουμένη.  Ταυτόχρονα η παγίωση των χριστιανικών αρχών εξανθρώπισε το σύστημα δικαίου.  Οι υπερεξουσίες του pater familias περικόπηκαν και δόθηκε μεγαλύτερη μέριμνα για τις γυναίκες και τα παιδιά, η παλλακεία καταργήθηκε, η δουλεία περιορίστηκε και ενισχύθηκε η ιδέα της φροντίδας για τους πτωχούς.  Η κατάσταση ήταν κάθε άλλο παρά τέλεια, αλλά δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς τη μεγάλη κοινωνική βελτίωση.  Ακόμη και οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες που διακατείχαν τους περισσότερους μεσαιωνικούς ανθρώπους, ήταν οι πιο πολλές προχριστιανικές και η Εκκλησία αγωνίστηκε να τις εκριζώσει, αν και συνήθως χωρίς επιτυχία.

Στην Εκκλησία χρωστούμε και την ευρύτερη αναβίωση της μάθησης και του ανθρωπιστικού πνεύματος στον Ύστερο Μεσαίωνα που οδήγησε στην Αναγέννηση.  Στη Δύση όλα τα πανεπιστήμια ιδρύθηκαν και λειτούργησαν από την Εκκλησία, ενώ πλήθος λογίων και επιστημόνων ήταν και κληρικοί (Αλβέρτος ο Μέγας, Νικόλαος της Κούζα κτλ).  Στο Βυζάντιο η ανώτερη εκπαίδευση ήταν κατά κύριο λόγο υπό κρατικό-κοσμικό έλεγχο, αλλά και εκεί οι πιο διαπρεπείς καθηγητές του Πανδιδακτηρίου ήταν κληρικοί, όπως ο Φώτιος, ο Λέων Μαθηματικός και ο Ξιφλίνος.  Η φιλοσοφία, τα ελληνικά και τα λατινικά, η λογική και τα μαθηματικά, η ιατρική και η θεολογία άνθησαν σε αυτά τα ιδρύματα. Τέλος, στη Δυτική Εκκλησία χρωστούμε την αναβίωση του θεάτρου, με τα “σκετς” στις ακολουθίες της Ανάστασης και των Χριστουγέννων να εξελίσσονται σε αληθινές παραστάσεις με εξεζητημένα σκηνικά και επαγγελματικούς θιάσους.  Το λεγόμενο “λειτουργικό δράμα” είναι πρόγονος του συγχρόνου θεάτρου.

Σε καμία περίπτωση η Εκκλησία, ιδίως αυτή της Ρώμης, δεν απαλάσσεται από τις ευθύνες της για πληθώρα σκοτεινών στιγμών της χριστιανικής ιστορίας.  Χρειάζεται όμως η ανάγνωση και μελέτη να γίνει χωρίς προκαταλήψεις, λαμβάνοντας υπ” όψιν τις τότε συνθήκες και αναγκαιότητες, και φυσικά διαχωρίζοντας τις πράξεις των χριστιανών από τις πράξεις της Εκκλησίας.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο διαφορετικά είναι αυτά τα δύο αποτελούν οι αντισημιτικές σφαγές του 1095 στη Γερμανία.  Ενώ οι αποστάτες σταυροφόροι περνούσαν από πόλη σε πόλη σφάζοντας Εβραίους, οι τοπικοί επίσκοποι έδωσαν έναν τιτάνιο αγώνα για να τους αποκρούσουν και να προστατεύσουν τις ιουδαϊκές κοινότητες.

Μεσαίωνος απολογία ή πως να καταστρέψεις την υπόληψη μιας χιλιετίας



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 28-10-2015

Α' ΜΕΡΟΣ

Στη συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων, δεν υπάρχει ιστορική εποχή τόσο παρεξηγημένη και περιθωριοποιημένη όσο ο Μεσαίωνας.  Η αντίληψη αυτή, παρ” ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει χάσει έδαφος στον ακαδημαϊκό χώρο, στο ευρύ κοινωνικό πεδίο ζει και βασιλεύει ως μία ολοκληρωτική απαξίωση στην ιστορία των ανθρώπων του Μεσαίωνα και τη συμβολή τους στην πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού.  Μία υπερχιλιετής περίοδος (476-1485) απορρίπτεται συλλήβδην ως καιρός οπισθοδρόμησης, όπου τίποτε δεν ανθούσε πέρα από τη βία και το φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τη δυστυχία.  Απεικονίζεται ως η εποχή που η ανθρωπότητα πάγωσε και εξαχρειώθηκε σε εξαιρετικά πρωτόγονα επίπεδα, που κάθε τι καλό έσβησε, μέχρι να έρθει η Αναγέννηση.

Γιατί όμως υφίσταται αυτή η αντίληψη;

Η πρώτη απάντηση προέρχεται από την παρατήρηση της ιστορικής πραγματικότητας.  Διότι, αλήθεια, ο Μεσαίωνας είχε πάρα πολλά σκοτεινά σημεία.  Συγκεκριμένα, συγκρινόμενος με τη ρωμαϊκή εποχή, ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας μοιάζει πολιτικά υποδεέστερος και κοινωνικοοικονομικά υπανάπτυκτος:  εδαφική πολυδιάσπαση σε διαρκώς αντιμαχόμενα κρατίδια, παρακμή των πόλεων και του αστικού πολιτισμού, νέκρωση του εμπορίου, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, μικρή επιστημονική πρόοδος, όλα αυτά ήταν φαινόμενα ενδημικά σε πολλές περιοχές και για μεγάλο χρονικό διάστημα.  Ο όρος “σκοτεινοί χρόνοι” μπορούμε να πούμε πως αληθώς ταιριάζει στη Δύση τους πρώτους 3-4 αιώνες, πριν την έλευση του Καρλομάγνου.

Η δεύτερη απάντηση είναι η συστηματική και μακροχρόνια προπαγάνδα εναντίον της μεσαιωνικής ιστορίας από όλους τους μεταγενεστέρους.  Πρόκειται για το τυπικό σύμπλεγμα ανωτερότητας των ανθρώπων σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές.  Οι νέες πολιτικές εξελίξεις, οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί και τα διανοητικά ρεύματα μετά τον 15ο αιώνα δημιούργησαν έναν κόσμο πολύ διαφορετικό, ο οποίος ένιωθε την ανάγκη να επιβληθεί επί της μεσαιωνικής ανάμνησης.  Οι βασιλείς συνέκριναν τις συγκεντρωτικές απολυταρχίες τους με τη χαώδη φεουδαρχία και οι αστοί την εκχρηματισμένη εμπορική οικονομία με την αγροτική κοινωνία.  Καθώς ο Μεσαίωνας της Δυτικής Ευρώπης σημαδεύτηκε από την παντοδυναμία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, οι Διαμαρτυρόμενοι Μεταρρυθμιστές τον περιέγραψαν με τα μελανότερα δυνατά χρώματα.  Ύστερα οι Διαφωτιστές εξαπέλυσαν φιλιππικούς κατά της πίστης, της θρησκείας και της μοναρχίας, οδηγώντας σε νέα απαξίωση της μεσαιωνικής ιστορίας.  Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα εξιδανικεύθηκε και ο Μεσαίωνας συγκρινόταν διαρκώς με αυτήν ώστε να μειωθεί.  Συν τω χρόνω, στο χορό μπήκαν μαρξιστές, φιλελεύθεροι, φεμινίστριες, άθεοι, νεοπαγανιστές… και πολλοί άλλοι.  Οι άνθρωποι αυτοί συνήθως επικαλούντο υπαρκτά δυσάρεστα φαινόμενα της μεσαιωνικής εποχής, φρόντιζαν όμως να τα μεγαλοποιούν και να τα διαστρέφουν, αποσιωπώντας δε ταυτόχρονα τις θετικές πλευρές και τις ιστορικές αναγκαιότητες. 

Καθώς η πολεμική κατά του Μεσαίωνα είναι ευρεία, θα γίνει προσπάθεια ανασκευής βήμα προς βήμα, με προσοχή να αποφευχθούν εξάρσεις αγιοποίησης ή δαιμονοποίησης.  Η ιστορική μελέτη οφείλει να είναι αμερόληπτη, ψύχραιμη και αντικειμενική.

Πρώτα από όλα, τα περί σκοτεινού Μεσαίωνα οπισθοδρόμησης και παρακμής υποδηλώνουν μία ευρωκεντρική, ή καλύτερα δυτικοευρωκεντρική αντίληψη.  Προφανώς όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, η επόμενη μέρα μετά τον κατακερματισμό της δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τα γερμανικά φύλα ήταν ζοφερή και χαώδης.  Όμως για πολλούς λαούς ο Μεσαίωνας υπήρξε εποχή άνθησης και εξέλιξης.  Σε σχέση με την αρχαιότητα π.χ., η Γερμανία, η Ρωσία και η βόρεια Ευρώπη γνώρισαν πολύ υψηλότερη πολιτική ανάπτυξη, πολιτιστική δημιουργία και κοινωνική οργάνωση κατά το Μεσαίωνα.  Υπάρχει φυσικά και η ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, που ως το 1453 υπήρξε η κιβωτός της ελληνροωμαϊκότητας, με εξαιρετικά ανεπτυγμένο πολιτισμό και οργάνωση.

Ακόμη, οι συγκρίσεις του Μεσαίωνα με την κλασσική αρχαιότητα είναι προβληματικές.  Παραμερίζονται οι ιστορικές συνθήκες που ανάγκασαν σε διαφορετική εξέλιξη και δράση τους μεσαιωνικούς ανθρώπους, ενώ όταν οι πρακτικές των δύο εποχών ταυτίζονται, η κρίση βγαίνει διαστρεβλωμένη.  Όταν ο Όμηρος, ο Ησίοδος και ο Πίνδαρος έγραφαν ύμνους και ιστορίες για τους θεούς ομιλούμε με θαυμασμό για αυτούς, ενώ όταν οι Βυζαντινοί και οι Φράγκοι γράφουν συναξάρια αγίων και τροπάρια είναι κατάντια και ένδειξη θρησκοληψίας.  Όταν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι σκέπτονταν και συνέγραφαν για το είναι και το έχειν, το αγαθό και την ηθική, την ουσία και την ενέργεια, το χρόνο και τον αιώνα, τη διακυβέρνηση, την ψυχή και τη δημιουργία, γίνεται λόγος για μνημεία απαράμιλλης διανόησης.  Όταν φιλοσοφούν για τα ίδια θέματα και με τις ίδιες βάσεις ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Ακινάτης και ο Αυγουστίνος, η υπόθεση αποσιωπάται.  Άλλωστε, η αρχαιότητα μήπως δε μοιραζόταν πολλές από τις αρνητικές πτυχές του Μεσαίωνα;  Μόνο ο Μεσαίωνας είχε απάνθρωπα ποινικά συστήματα;  Μόνο στο Μεσαίωνα κυνηγούσαν μάγισσες και θανάτωναν θρησκευτικούς αντιφρονούντες;  Ή μήπως η αρχαιότητα δε γνώρισε περιόδους χάους, αταξίας και αποκτήνωσης;  Και εάν οι μεσαιωνικοί άνθρωποι λοιδορούνται ως αφελείς και δεισιδαίμονες, οι Έλληνες που χάραζαν την εξωτερική πολιτική και την άμυνα τους στις ρήσεις του δελφικού μαντείου, τι ήταν;
(συνεχίζεται)

Για τη θέση της Ορθοδοξίας στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο

FullSizeRender
Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*
 

Η θρησκεία δεν είναι απλά μία πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, σκέψης και πολιτισμού.  Είναι ένα ευρύ πεδίο, ένας μακρόκοσμος που περιλαμβάνει κάθε έκφανση της ζωής,  Ακόμη και όταν δεν είναι εμφανής η θρησκευτική επιρροή επί ενός θέματος ή μίας ιδεολογίας, σχεδόν πάντοτε η φύση τους μπορεί να αναχθεί σε θρησκευτικές αντιλήψεις ή σε συνθήκες που συνδυαμόρφωσε κάποια πίστη. 
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...