Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2015

Μεσαίωνος απολογία ή πως να καταστρέψεις την υπόληψη μιας χιλιετίας



ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 28-10-2015

Α' ΜΕΡΟΣ

Στη συνείδηση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων, δεν υπάρχει ιστορική εποχή τόσο παρεξηγημένη και περιθωριοποιημένη όσο ο Μεσαίωνας.  Η αντίληψη αυτή, παρ” ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει χάσει έδαφος στον ακαδημαϊκό χώρο, στο ευρύ κοινωνικό πεδίο ζει και βασιλεύει ως μία ολοκληρωτική απαξίωση στην ιστορία των ανθρώπων του Μεσαίωνα και τη συμβολή τους στην πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού.  Μία υπερχιλιετής περίοδος (476-1485) απορρίπτεται συλλήβδην ως καιρός οπισθοδρόμησης, όπου τίποτε δεν ανθούσε πέρα από τη βία και το φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τη δυστυχία.  Απεικονίζεται ως η εποχή που η ανθρωπότητα πάγωσε και εξαχρειώθηκε σε εξαιρετικά πρωτόγονα επίπεδα, που κάθε τι καλό έσβησε, μέχρι να έρθει η Αναγέννηση.

Γιατί όμως υφίσταται αυτή η αντίληψη;

Η πρώτη απάντηση προέρχεται από την παρατήρηση της ιστορικής πραγματικότητας.  Διότι, αλήθεια, ο Μεσαίωνας είχε πάρα πολλά σκοτεινά σημεία.  Συγκεκριμένα, συγκρινόμενος με τη ρωμαϊκή εποχή, ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας μοιάζει πολιτικά υποδεέστερος και κοινωνικοοικονομικά υπανάπτυκτος:  εδαφική πολυδιάσπαση σε διαρκώς αντιμαχόμενα κρατίδια, παρακμή των πόλεων και του αστικού πολιτισμού, νέκρωση του εμπορίου, επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, μικρή επιστημονική πρόοδος, όλα αυτά ήταν φαινόμενα ενδημικά σε πολλές περιοχές και για μεγάλο χρονικό διάστημα.  Ο όρος “σκοτεινοί χρόνοι” μπορούμε να πούμε πως αληθώς ταιριάζει στη Δύση τους πρώτους 3-4 αιώνες, πριν την έλευση του Καρλομάγνου.

Η δεύτερη απάντηση είναι η συστηματική και μακροχρόνια προπαγάνδα εναντίον της μεσαιωνικής ιστορίας από όλους τους μεταγενεστέρους.  Πρόκειται για το τυπικό σύμπλεγμα ανωτερότητας των ανθρώπων σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές.  Οι νέες πολιτικές εξελίξεις, οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί και τα διανοητικά ρεύματα μετά τον 15ο αιώνα δημιούργησαν έναν κόσμο πολύ διαφορετικό, ο οποίος ένιωθε την ανάγκη να επιβληθεί επί της μεσαιωνικής ανάμνησης.  Οι βασιλείς συνέκριναν τις συγκεντρωτικές απολυταρχίες τους με τη χαώδη φεουδαρχία και οι αστοί την εκχρηματισμένη εμπορική οικονομία με την αγροτική κοινωνία.  Καθώς ο Μεσαίωνας της Δυτικής Ευρώπης σημαδεύτηκε από την παντοδυναμία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, οι Διαμαρτυρόμενοι Μεταρρυθμιστές τον περιέγραψαν με τα μελανότερα δυνατά χρώματα.  Ύστερα οι Διαφωτιστές εξαπέλυσαν φιλιππικούς κατά της πίστης, της θρησκείας και της μοναρχίας, οδηγώντας σε νέα απαξίωση της μεσαιωνικής ιστορίας.  Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα εξιδανικεύθηκε και ο Μεσαίωνας συγκρινόταν διαρκώς με αυτήν ώστε να μειωθεί.  Συν τω χρόνω, στο χορό μπήκαν μαρξιστές, φιλελεύθεροι, φεμινίστριες, άθεοι, νεοπαγανιστές… και πολλοί άλλοι.  Οι άνθρωποι αυτοί συνήθως επικαλούντο υπαρκτά δυσάρεστα φαινόμενα της μεσαιωνικής εποχής, φρόντιζαν όμως να τα μεγαλοποιούν και να τα διαστρέφουν, αποσιωπώντας δε ταυτόχρονα τις θετικές πλευρές και τις ιστορικές αναγκαιότητες. 

Καθώς η πολεμική κατά του Μεσαίωνα είναι ευρεία, θα γίνει προσπάθεια ανασκευής βήμα προς βήμα, με προσοχή να αποφευχθούν εξάρσεις αγιοποίησης ή δαιμονοποίησης.  Η ιστορική μελέτη οφείλει να είναι αμερόληπτη, ψύχραιμη και αντικειμενική.

Πρώτα από όλα, τα περί σκοτεινού Μεσαίωνα οπισθοδρόμησης και παρακμής υποδηλώνουν μία ευρωκεντρική, ή καλύτερα δυτικοευρωκεντρική αντίληψη.  Προφανώς όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, η επόμενη μέρα μετά τον κατακερματισμό της δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τα γερμανικά φύλα ήταν ζοφερή και χαώδης.  Όμως για πολλούς λαούς ο Μεσαίωνας υπήρξε εποχή άνθησης και εξέλιξης.  Σε σχέση με την αρχαιότητα π.χ., η Γερμανία, η Ρωσία και η βόρεια Ευρώπη γνώρισαν πολύ υψηλότερη πολιτική ανάπτυξη, πολιτιστική δημιουργία και κοινωνική οργάνωση κατά το Μεσαίωνα.  Υπάρχει φυσικά και η ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, που ως το 1453 υπήρξε η κιβωτός της ελληνροωμαϊκότητας, με εξαιρετικά ανεπτυγμένο πολιτισμό και οργάνωση.

Ακόμη, οι συγκρίσεις του Μεσαίωνα με την κλασσική αρχαιότητα είναι προβληματικές.  Παραμερίζονται οι ιστορικές συνθήκες που ανάγκασαν σε διαφορετική εξέλιξη και δράση τους μεσαιωνικούς ανθρώπους, ενώ όταν οι πρακτικές των δύο εποχών ταυτίζονται, η κρίση βγαίνει διαστρεβλωμένη.  Όταν ο Όμηρος, ο Ησίοδος και ο Πίνδαρος έγραφαν ύμνους και ιστορίες για τους θεούς ομιλούμε με θαυμασμό για αυτούς, ενώ όταν οι Βυζαντινοί και οι Φράγκοι γράφουν συναξάρια αγίων και τροπάρια είναι κατάντια και ένδειξη θρησκοληψίας.  Όταν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι σκέπτονταν και συνέγραφαν για το είναι και το έχειν, το αγαθό και την ηθική, την ουσία και την ενέργεια, το χρόνο και τον αιώνα, τη διακυβέρνηση, την ψυχή και τη δημιουργία, γίνεται λόγος για μνημεία απαράμιλλης διανόησης.  Όταν φιλοσοφούν για τα ίδια θέματα και με τις ίδιες βάσεις ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Ακινάτης και ο Αυγουστίνος, η υπόθεση αποσιωπάται.  Άλλωστε, η αρχαιότητα μήπως δε μοιραζόταν πολλές από τις αρνητικές πτυχές του Μεσαίωνα;  Μόνο ο Μεσαίωνας είχε απάνθρωπα ποινικά συστήματα;  Μόνο στο Μεσαίωνα κυνηγούσαν μάγισσες και θανάτωναν θρησκευτικούς αντιφρονούντες;  Ή μήπως η αρχαιότητα δε γνώρισε περιόδους χάους, αταξίας και αποκτήνωσης;  Και εάν οι μεσαιωνικοί άνθρωποι λοιδορούνται ως αφελείς και δεισιδαίμονες, οι Έλληνες που χάραζαν την εξωτερική πολιτική και την άμυνα τους στις ρήσεις του δελφικού μαντείου, τι ήταν;
(συνεχίζεται)
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...