Μάριος Νοβακόπουλος*
Οι βαρβαρικοί λαοί που κατέκτησαν την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ήταν ταυτόχρονα γοητευμένοι από το κύρος και τον πολιτισμό της. Έτσι, ενώ από την μία κατέστρεψαν τον αρχαίο κόσμο, συγχρόνως θέλησαν να γίνουν κοινωνοί του, να συνεχίσουν τις παραδόσεις του. Η πρώτη και πιο εμφανής ήταν ο χριστιανισμός, τον οποίο έλαβαν κυρίως από την εκκλησία της Ρώμης. Όμως και οι διάφοροι θρύλοι και παραδόσεις της ελληνορωμαϊκής οικουμένης, κυρίως όσοι κυκλοφορούσαν στα λατινικά, επηρέασαν σημαντικά την ταυτότητά τους. Θρύλοι, έπη, χρονικά και προφητείες προσπαθούσαν να εντάξουν τους Φράγκους, του Δανούς ή τους Ούγγρους στα σχήματα της Παλαιάς Διαθήκης και της αρχαίας μυθολογίας, με πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Σήμερα θα δούμε το παράδειγμα της Βρετανίας, όπως το συνέθεσε ο Geoffrey του Μόνμαουθ (1095-1155) στην «Ιστορία των βασιλέων της Βρετανίας», και την εμπλούτισαν οι μετέπειτα Άγγλοι και Νορμανδοί συγγραφείς.
Κάποτε λοιπόν, περί το έτος 3790 από κτίσεως κόσμου (κατά την χρονολογία της Αγίας Γραφής), ένας Έλληνας βασιλιάς πάντρεψε τις τριάντα κόρες του με ισάριθμα βασιλόπουλα. Οι κοπέλες όμως δεν ήθελαν τους νέους τους άνδρες, και όλες μαζί συνωμότησαν να τους σκοτώσουν. Μία η μικρότερη δεν δέχθηκε τα σχέδιά τους, μα τα πρόδωσε στον πατέρα τους. Εκείνος, οργισμένος, έκλεισε τις είκοσι εννέα σε ένα πλοίο χωρίς πηδάλιο και τις άφησε ακυβέρνητες στην θάλασσα. Η ιστορία εδώ παραπέμπει στον μύθο των 50 Δαναΐδων, οι οποίες πλην μίας φόνευσαν τους συζύγους τους κατ’ εντολήν του πατέρα τους Δαναού. Το πλοίο λοιπόν, αφού περιπλανήθηκε στις θάλασσες για καιρό, προσάραξε στην άγνωστη και ακατοίκητη νήσο της Βρετανίας. Οι γυναίκες αποβιβάστηκαν, όμως δεν υπήρχαν άνδρες εκεί για να δημιουργήσουν οικογένειες και να κατοικηθεί ο τόπος. Πλάγιασαν λοιπόν με incubi, αρσενικούς, ακόλαστους δαίμονες και από την ανίερη τούτη ένωση γεννήθηκε μία φυλή γιγάντων. Η φυλή αυτή ονομάστηκε Αλβιών, από το όνομα της μεγαλύτερης αδελφής. Το όνομα αυτό χρησιμοποιείται ακόμα, με διάθεση λογοτεχνική, ως συνώνυμο της Αγγλίας (η πονηρή, γηραιά Αλβιών). Η γέννηση γιγάντων ύστερα από την ένωση θνητών γυναικών και δαιμόνων προέρχεται από την Γένεση της Παλαιάς Διαθήκης, όπου το προκατακλυσμιαίο γένος των γιγάντων (Νεφελίμ) προκύπτει από τις κόρες των αμαρτωλών ανθρώπων (της γενιάς του Κάιν) και τους υιούς του Θεού, δηλαδή έκπτωτους αγγέλους ή άνδρες από την γενιά του Σηθ.
Η Αλβιών και οι “Δαναΐδες" φθάνουν στη Βρετανία. Στο βάθος, οι γίγαντες βλέπουν την άφιξη του Βρούτου και των συντρόφων του. French Prose Brut, in BL Royal 19 C IX), f. 8. British Library. 1400-1475.
Πολύ καιρό μετά, στην Βρετανία φθάνει ο Βρούτος, εγγονός του Αινεία, του μοναδικού επιζώντος από τα βασιλόπουλα της Τροίας ύστερα από την άλωσή της από τους Έλληνες. Ο Βρούτος δίνει το όνομά του στο νησί, το οποίο μένει έτσι γνωστό ως Βρετανία. Οι Τρώες σύντομα αντιμετωπίζουν και εξολοθρεύουν την φυλή των γιγάντων. Μόνο ο αρχηγός τους, ο τρομερός Γωγ-Μαγώγ, μένει να παλέψει με τον Corineus, πρωτοπαλίκαρο του Βρούτου. Ο γίγαντας καταφέρνει να του σπάσει τρία πλευρά, ο γενναίος όμως Τρώας βρίσκει την δύναμη να τον σηκώσει και να τον πετάξει σε από τον γκρεμό στην θάλασσα. Ύστερα από τη νίκη έναντι των γιγάντων, ο Βρούτος ιδρύει τη Νέα Τροία (Troia Nuova) στις όχθες του Τάμεση, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Λονδίνο. Ο πρώτος αυτός βασιλιάς της Βρετανίας νυμφεύεται την Innogen, κόρη του Έλληνα βασιλιά Πανδράσου
Ακολουθούν οι προσπάθειες των Ρωμαίων – που είναι και εκείνοι απόγονοι των Τρώων, σύμφωνα με την Αινειάδα του Βιργιλίου – να κατακτήσουν το νησί. Οι πόλεμοι τελειώνουν με γάμους – ο βασιλικός οίκος της Βρετανίας παίρνει το χέρι μίας Ρωμαίας πριγκήπισσας, ενώνοντας τις δύο τρωικές γραμμές. Οι βασιλείς της Βρετανίας μένουν αυτόνομοι στο νησί τους, υπό την επικυριαρχία της Ρώμης. Από αυτήν την γραμμή προέρχεται, λέει ο θρύλος, ο Κωνσταντίνος ο Μέγας (ο οποίος πράγματι ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στην Υόρκη το έτος 306) και, μετά την αποχώρηση των Ρωμαίων, ο κοσμοξάκουστος βασιλιάς Αρθούρος.
Τι συμπεράσματα μπορεί να βγάλει κανείς, από αυτό το φοβερό συνονθύλευμα διαφορετικών μύθων και παραδόσεων; Μα βέβαια, την συνθετική δύναμη του μεσαιωνικού πολιτισμού, και την διάθεση των ανθρώπων να ενώσουν τις γηγενείς τους παραδόσεις με την χριστιανική πίστη και την ρωμαϊκή κληρονομιά. Η διεκδίκηση μίας καταγωγής από τους Τρώες, προφανώς, συνδέεται με τον ιδρυτικό μύθο της Ρώμης και την προσπάθεια των βαρβάρων να νιώσουν ως νόμιμοι και φυσικοί συνεχιστές της. Ο Τρωικός πόλεμος, ιστορημένος όχι από τον Όμηρο (άγνωστο στην λατινόγλωσση, μεσαιωνική Δύση) αλλά από τον Βιργίλιο στην «Αινειάδα», παρουσιαζόταν από την σκοπιά των Τρώων, γεννώντας την εικόνα των πονηρών, άτιμων, κακών Ελλήνων. Η εικόνα τούτης της perfidia Graecorum, και η προειδοποίηση του Λαοκόωντα «φοβοῦ τοὺς Δαναοὺς καὶ δῶρα φέροντας», στοίχειωσε για αιώνες το Βυζάντιο και φθάνει μέχρι… την ταινία Τροία του 2004, στην οποία ο Μενέλαος πεθαίνει από το χέρι του Έκτορα και ο Πάρις διαφεύγει με την Ελένη!
Είναι από την άλλη σημαντικό το γεγονός ότι ο Βρούτος παντρεύτηκε Ελληνίδα βασιλοπούλα, ανανεώνοντας και εξαγνίζοντας την σχέση των Ελλήνων με την Βρετανία, ύστερα από την εγκατάσταση των κακών πριγκηπισσών. Ο Βρετανικός θρόνος λοιπόν σχετίζεται με τα δύο πολιτισμένα, ένδοξα αρχαία έθνη. Όμως ίσως είναι δυαντόν να φανούν εδώ η κοσμοθεωρία του Μεσαίωνα. Η Ρώμη βέβαια συνδέεται με την παποσύνη εκείνη την εποχή, την λατινική γλώσσα φυσικά και τον τίτλο του Ρωμαίου καίσαρα φέρουν οι Φράγκοι και οι Γερμανοί αυτοκράτορες. Οι Βυζαντινοί αναγνωρίζονται ως μεγάλη δύναμη, όμως είναι θρησκευτικά ετερόδοξοι και πολιτισμικά ταυτίζονται με τους Έλληνες (Graeci). Διόλου τυχαία, σε μεταγενέστερη, φανταστική απαεικόνιση του οικόσημου του βασιλικού ζεύγους Βρούτου-Innogen, εκείνη φέρει τον δικέφαλο αετό των Παλαιολόγων. Η επιλογή, τέλος, να είναι Τρώας, δηλαδή προ-Ρωμαίος, ο άνδρας και Ελληνίδα η γυναίκα, εκφράζει και μία σχέση ιεραρχίας. Αλλά αντίστοιχο σχήμα θα συναντήσουμε και στο Βυζάντιο. Τον1 4ο αιώνα, ο αρχαιολάτρης πανεπιστήμων και αξιωματούχος Θεόδωρος Μετοχίτης, στον «Βυζάντιο» ρητορικό λόγο του, δοξάζει την Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη για την καταγωγή της από τα δύο λαμπρά έθνη των Ρωμαίων και των Ελλήνων, προγόνων των Βυζαντινών. Στους Ρωμαίυς όμως, ως δυναμικότερους και κυριαρχικούς, αποδίδεται ο ρόλος του πατέρα, και στους Έλληνες της μητέρας.
Ούτε η επωνυμία του αρχηγού των γιγάντων που φόνευσε ο Βρούτος είναι τυχαία. Γωγ και Μαγώγ, στην Παλαιά Διαθήκη και την Αποκάλυψη του Ιωάννη, είναι τα ονόματα σατανικών, βαρβαρικών εθνών τα οποία θα απειλήσουν τον λαό του Θεού στις έσχατες ημέρες. Ο Ιώσηπος τα ταύτιζε με τους Σκύθες, τους οποίους απέκλεισε πίσω από τις Πύλες της Κασπίας ο Μέγας Αλέξανδρος. Τούτε οι διηγήσεις συγχωνεύθηκαν στην συριακή Αποκάλυψη του Ψευδο-Μεθοδίου και στο βυζαντινό Μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (με τη σειρά του διασκευή πρωτοτύπου από την πτοελμαϊκή Αίγυπτο), όπου ο Μακεδόνας στρατηλάτης εμφανίζεται να εκτελεί θεία αποστολή, φυλακίζοντας τις στρατιές του Αντιχρίστου μακριά από τον πολιτισμένο κόσμο, μέχρι να έρθει η συντέλεια. Μήπως και η Βρετανία δεν βρίσκεται στην άκρη του κόσμου, στο ατλαντικό τέλος της βορειοδυτικής Ευρώπης; Μήπως και εκεί, στα σύνορα της σημερινής Σκωτίας, δεν έκτισαν οι Ρωμαίοι τείχη, το έσχατο σύνορο του μεσογειακού κόσμου έναντι των βαρβάρων; Από τους Εβραίους και τους Σύρους ως τους Βυζαντινούς Έλληνες, τους Λατίνους Ρωμαίους και τους Αγγλο-Νορμανδούς, ολόκληρος ο συμβολικός, θρησκευτικός και μυθολογικός πλούτος της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα αλληλεπιδρούσε σε έναν παράξενο, αλλά ουδέποτε αυθαίρετο χορό, ο οποίος σφυρηλάτησε την ιστορική συνείδηση της Χριστιανοσύνης ύστερα του Ισλάμ, ενώ οι αχνοί αντίλαλοί του φθάνουν μέχρι το σήμερα.
*διεθνολόγος, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Βυζαντινής Ιστορίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Geoffrey of Monmouth, The History of the Kings of Britain, Penguin Classics 1966.
Jonathan Pageau – Richard Rohlin, A Universal History: History through the Symbolic Lens, 04/05/2021, Youtube.
Wikipedia
