Ο Άγιος Βενέδικτος και το μέλλον του χριστιανισμού στη Δύση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Η Ευρώπη και η Δύση γενικότερα έχει διαμορφώσει έναν καθαρά κοσμικό πολιτισμό, ολοκάθαρα βασισμένο δηλαδή στις αρχές του ανθρωπισμού, του διαφωτισμού και της νεωτερικότητας. Μέτρο πάντων είναι ο άνθρωπος, η ηθική βασίζεται σε ότι εκείνος επιθυμεί και αρέσκεται. Η παράδοση δεν αποτελεί πλέον πυξίδα της κοινωνικής πορείας, αλλά όλο και περισσότερο παραγκωνίζεται από τη γοητεία του νέου και του ανατρεπτικού. Μία σειρά ριζοσπαστικών κινημάτων και επαναστάσεων ανέτρεψε αντιλήψεις αιώνων. Καταστάσεις και αξίες κάποτε αδιανόητες έγιναν κανόνας αυτονόητος. Η νέα πραγματικότητα έφερε λύσεις, ανακούφιση και πρόοδο, αλλά και την ίδια στιγμή στρεβλώσεις, παθογένειες και ακρότητες.

Μεγάλο θύμα της αλλαγής ήταν η Χριστιανοσύνη, ο πολιτισμός δηλαδή που, μαζί με έντονα ελληνορωμαϊκά στοιχεία, κτίστηκε πάνω στη χριστιανική πίστη και κοσμοθέαση. Στον πολιτισμό αυτό η καθημερινότητα του ανθρώπου περιστρεφόταν γύρω από την ενορία και τη λειτουργική ζωή. Η θρησκευτική του ταυτότητα ήταν πρωταρχικής σημασίας και διέτρεχε κάθε έκφανση του βίου του. Καλλιτέχνες, μουσικοί και συγγραφείς, από το Ραφαήλ και τον Μότσαρτ ως τον Ντίκενς, παρήγαγαν σε τεράστια ποσόστητα χριστιανικά αριστουργήματα. Όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο κοσμούν μεγαλοπρεπείς καθεδρικοί ναοί που διαλαλούν την επικράτηση του Τιμίου Σταυρού εκεί που κάποτε λυμαίνονταν τα είδωλα.

Ρωμιοσύνη και Ελληνική συνείδηση: 1ο μέρος

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 3-6-2015

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1453 σημάδεψε ανεξίτηλα την ψυχή των Ρωμαίων.  Ερχόμενη μετά τη σκληρή Φραγκοκρατία, η οθωμανική κατάκτηση ήταν κατάβαση στον Άδη.  Οι μαζικοί εξισλαμισμοί, σφαγές και μεταναστεύσεις συρρίκνωσαν το Γένος.  Το πέρασμα από την ελευθερία στη δουλεία συνέτριψε τα ρωμαϊκά ψυχικά αποθέματα.

Ταυτόχρονα διαλύθηκε το συνειδησιακό πλέγμα που συνέθετε την ταυτότητα του Γένους, το αυτοκρατορικό τρίπτυχο Ελληνισμός-Ρωμαϊκή διοίκηση-Ορθοδοξία.  Οι ρωμαϊκές αρχές καταλύθηκαν από τους εισβολείς.  Η διδασκαλία των αρχαίων συγγραμμάτων, αδιάκοπη κατά το Μεσαίωνα,  σταμάτησε, ο αναλφαβητισμός εκτινάχθηκε και η χρήση της ελληνικής γλώσσας υποχώρησε πολύ.  Μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία παρέμεινε, δούλη, αποδυναμωμένη λόγω των εξισλαμισμών, αλλά μοναδικός πυρήνας γύρω από τον οποίο συσπειρώθηκε ο λαός.  Ο δεσμός, όμως, με το κλασσικό παρελθόν χάθηκε.  Από την αυτοκρατορική εκπαιδευτική δυάδα Όμηρος-Ψαλτήρι απέμεινε μόνο το δεύτερο.

Ρωμιοσύνη και Ελληνική συνείδηση: 2ο μέρος

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 10-6-2015

Η κήρυξη της ανεξαρτησίας  της Ελλάδος το 1830 βρήκε δύο ιδεολογίες να αντιπαλεύουν με τρόπαιο την ταυτότητα του Γένους.  Η πρώτη, ζώσα στην αντίληψη εκατομμυρίων από τη Χιμάρα ως την Τραπεζούντα, στηριζόταν σε αυτό που λέμε Ρωμιοσύνη:  τη συνείδηση της συνέχειας και διαδοχής του λαού και των αρχών της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.  Η συσπείρωση γύρω από την Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν ο υπ’ αριθμόν ένα δεσμός, που ένωνε πληθυσμούς ελληνικούς, ελληνογενείς ή και αλλοφύλους, οι οποίοι όμως αναγνώριζαν τη Ρωμανία ως κοινή πολιτεία.

Η δεύτερη ήταν τέκνο του Διαφωτισμού.  Επηρεασμένη από την αποστροφή για το μεσαιωνικό παρελθόν, με πιο κριτική στάση έναντι στην Εκκλησία, έβλεπε την Παλιγγενεσία  ως αρχαιοελληνική αναβίωση.  Διότι ακριβώς ήταν η εσωτερίκευση της εικόνας την οποία είχαν πλάσει για τη νεώτερη Ελλάδα οι δυτικοί μέσα στο μυαλό τους, την αναβίωση του Χρυσού Αιώνος.  Έρχονταν οι ρομαντικοί Φιλέλληνες στην Ελλάδα κι απορούσαν βλέποντας Ανατολίτες ανάμεσα στα ιερά μάρμαρα.

Παραδοσιοκράτες και φιλοπόλεμοι: οι Ισπανοί Καρλιστές

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Όταν μαθαίνουμε για μία κίνηση ή μία προσπάθεια συντηρητική, αντιδραστική, που αντιτίθεται σε ιδέες που φαινομενικά θα ήταν αυτονόητο να ασπαστούν οι κατώτερες μάζες του λαού, ο νους πηγαίνει στην ελίτ της κατεστημένης τάξης, τους προνομιούχους που θέλουν να διατηρήσουν τα αγαθά και τις εξουσίες τους. Κι όμως, η ιστορία δείχνει πως η αντίσταση στις “φιλοπρόοδες”, “απελευθερωτικές” επαναστάσεις, ενάντια στις αξίες του ατομικισμού, της νεωτερικότητας και του εξισωτισμού, συχνά δεν ήρθε από ευγενείς ή πλουσίους. Αντίθετα, πολλές φορές το λάβαρο της αντεπανάστασης ύψωσαν οι άνθρωποι των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων, αγρότες, χωρικοί και εργάτες. Στην περίπτωση που θα αναφέρουμε σήμερα, στην Ισπανία, παρατηρείται αυτό ακριβώς το φαινόμενο.

Η Ισπανία μετά τους Ναπολεοντείους Πολέμους ήταν μία θλιβερή σκιά του εαυτού της. Η αποικιακή αυτοκρατορία αποσυντέθηκε, η οικονομία είχε καταρρεύσει και το πολιτικό σύστημα δεν λειτουργούσε. Η πάλαι ποτέ μεγάλη δύναμη συνταρασσόταν από διαμάχες και συγκρούσεις. Εκείνη την εποχή, ευνοημένη από τη διάδοση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και την πολυετή ναπολεόντειο βασιλεία στην Ισπανία, μία κίνηση φιλελευθέρων άρχισε να ανέρχεται στην εξουσία. Οι άνθρωποι αυτοί ήθελαν να μεταρρυθμίσουν την Ισπανία βάσει των γαλλικών προτύπων: μοναρχία περιορισμένη από κοινοβουλευτική εξουσία και σύνταγμα, περιστολή των εκκλησιαστικών προνομίων με κατεύθυνση προς την εκκοσμίκευση, και την εγκαθίδρυση ενός συγκεντρωτικού κράτους βάσει των προτύπων του νεωτερικού εθνικισμού. Οι φιλελεύθεροι συσπειρώθηκαν γύρω από τη βασίλισσα Ισαβέλλα.

Υπήρχε όμως ένα σημαντικό κομμάτι της ισπανικής κοινωνίας που αντιδρούσε. Μακριά από τη Μαδρίτη, στο φτωχό και ορεινό βορρά, ζούσαν άνθρωποι που δεν καλοδέχθηκαν τις αλλαγές. Αγροτικοί πληθυσμοί ατίθασοι, για αιώνες κυβερνώμενοι με τους δικούς τους νόμους και παραδόσεις όπως εγγυώντο τα καταστατικά αυτοδιοίκησης (fueros), βαθιά πιστοί στον ρωμαιοκαθολικισμό και προσηλωμένοι στη μοναρχία και τις συντηρητικές αξίες, είδαν τη νέα φιλελεύθερη τάση ως ιεροσυλία. Όντας μειονοτικοί, ξενόγλωσσοι πληθυσμοί (Βάσκοι, Αραγωνέζοι, Καταλανοί, Ναβαρέζοι, Γαλικιανοί κ.α.) ένιωθαν ιδιαίτερη απειλή από την απαλοιφή της τοπικής νομοθεσίας και αυτονομίας. Η απαλλοτρίωση της κοινοτικής και εκκλησιαστικής γης στερούσε από τους αγρότες φθηνά βοσκοτόπια και αγρούς, κάτι που εισήγαγε και τον οικονομικό παράγοντα στην εξίσωση. Ταυτόχρονα, δε δέχονταν την Ισαβέλλα ως νόμιμη ηγεμόνα, υποστηρίζοντας έναν άλλο κλάδο του Οίκου των Βουρβώνων, υπό τον Δον Κάρλος, κόμητος της Μολίνα. Οι άνθρωποι αυτοί πήραν έτσι την επωνυμία Καρλιστές. Επρόκειτο για τη γέννηση μίας από τις μακροβιότερες και σημαντικότερες πολιτικές δυνάμεις στην ιστορία της Ισπανίας, που με την αδιαπραγμάτευτη παραδοσιακή και αντινεωτερική αντίληψη τους να τους δίνει συνοχή και αγωνιστικό πνεύμα.

Ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση: ο Πόλεμος της Βανδέας

Λίγα κινήματα στο σύγχρονο κόσμο έχουν τόσο υμνηθεί όσο η Γαλλική Επανάσταση.  Σύμφωνα με τη κατεστημένο αφήγημα, η  καταπιεσμένη Τρίτη Τάξη ανέτρεψε τα παράσιτα του κλήρου και της αριστοκρατίας, πραγμάτωσε τις αρχές του Διαφωτισμού, άνοιξε το δρόμο για την κατάρρευση της απολυταρχίας και την οικουμενική επικράτηση της δημοκρατίας.

Η Γαλλική Επανάσταση ήταν όμως και ένα κίνημα το οποίο ένεκα της ριζοσπαστικότητας του επιχείρησε να διαλύσει συθέμελα την παράδοση του παλαιού κόσμου.  Ιδίως στην περίοδο της Τρομοκρατίας κορυφώθηκαν οι αυταρχικές πολιτικές, οι μαζικές εκτελέσεις αλλά και ο βίαιος αποχριστιανισμός της χώρας.  Την σκοτεινή εκείνη εποχή, μία μικρή επαρχία στις ακτές του Ατλαντικού ωκεανού ύψωσε το ανάστημα της κατά του Παρισιού:  η Βανδέα.

Η πολυγλωσσία ως πλούτος του Ελληνισμού

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Οι μεγάλες πληθυσμιακές ανακατατάξεις της μεσαιωνικής εποχής άλλαξαν άρδην τα δημογραφικά δεδομένα του ελληνικού χώρου. Η φυλετική ομοιογένεια των Ελλήνων διασπάστηκε, καθώς πλήθη λαών από την Ανατολή και το Βορρά ήρθαν να κατοικήσουν στην ελληνική χερσόνησο. Χάρις την επιτυχημένη πολιτική των αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης, το μεγαλύτερο μέρος των επυλίδων αυτών εξελληνίστηκε. Προς τα τέλη της αυτοκρατορίας, μετά την Δ’ Σταυροφορία και τις οθωμανικές κατακτήσεις, νέες μεταναστεύσεις έλαβαν χώρα. Στο χάος που επικρατούσε στον Αίμο και τη Μικρά Ασία, σφαγές και εξισλαμισμοί αποδεκάτισαν τους ρωμαϊκούς (ελληνικούς και εξελληνισμένους) πληθυσμούς. Υπό τον ξένο ζυγό πολλοί Έλληνες έχασαν τη γλώσσα τους.

Η παρακμή της νεολαίας: σήψη με πολύ βαθιές ρίζες

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 14-10-2015

Έχει καταστεί κοινοτυπία να λέμε ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι μόνο πολιτική, αλλά και κοινωνική, πολιτιστική, ηθική, αξιακή κτλ.  Συχνά δε οι άνθρωποι που παρατηρούν και καταγγέλλουν στρεβλώσεις σε ένα πεδίο, εντοπίζουν εντελώς διαφορετικά προβλήματα και προτείνουν εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις. Γενικά μπορούμε να πούμε όμως ότι μέγα μέρος της σημερινής δυσπραγίας έχει ρίζες πολύ βαθύτερες και πολυπλοκότερες από την κακή οικονομική διαχείριση και τη διαφθορά της Μεταπολίτευσης.  Κάποια υπάρχουν στο ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό σύστημα της Ελλάδος και της Ευρώπης, ενώ κάποια ίσως ανάγονται στις ίδιες τις αρχές του νεωτερικού δυτικού πολιτισμού και της σύγχρονης βιομηχανικής και αστικής τάξης πραγμάτων.

Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και έχει υπόβαθρο εξαιρετικά βαθύ και ευρύ, είναι η κρίση της νεολαίας.  Με τον όρο αυτό μιλάμε για την ψυχολογική, πνευματική και αξιακή επιδείνωση των νεότερων γενεών, διαδικασία που μετρά πολλές δεκαετίες αλλά σήμερα έχει φθάσει στο αποκορύφωμα της, ξεπερνώντας σχεδόν κάθε κοινώς αποδεκτό όριο.

Ας εξετάσουμε όμως πρώτα από όλα τα επί μέρους συμπτώματα.  Και φυσικά το πρώτο πεδίο παρατήρησης θα είναι ο βασικός χώρος διάπλασης και κοινωνικοποίησης των νέων υπό την πολιτεία, το σχολείο.

Η αξία της μεσαιωνικής πολιτικής παράδοσης

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 18-11-2015

Δ' ΜΕΡΟΣ

Ο Μεσαίωνας έχει συνδυαστεί με τη θεοκρατία, τη φεουδαρχία και τη μοναρχία.  Παρ” ότι αυτές οι παρατηρήσεις είναι σωστές, παραβλέπονται τόσο οι θετικές πτυχές τους, όσο και άλλα συστήματα της εποχής.  Η φεουδαρχία της δυτικής Ευρώπης μοιάζει δυσκίνητη και καταπιεστική-και με τα σημερινά δεδομένα όντως ήταν -όμως αποτελούσε το βέλτιστο τρόπο αντιμετώπισης και διαχείρισης του χάους του πρωίμου Μεσαίωνα και της οργάνωσης τόσο της παραγωγής, όσο και της άμυνας.  Στο Βυζάντιο από την άλλη πρέπει με ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε μία πρωτότυπη, αιρετή μοναρχία η οποία παρά το δεσποτισμό της είχε μία σειρά δικλείδων ασφαλείας κατά της αυθαιρεσίας του αυτοκράτορα, όπως αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουν «νόμιμο δικαίωμα στην επανάσταση» εάν ο κάτοχος του θρόνου αποδεικνυόταν ανάξιος του θείου λειτουργήματος του.  Η δε Καρολίγγεια αυτοκρατορία και ύστερα η «Αγία Ρωμαϊκή» διάδοχος της έχουν θεωρηθεί ως πρωτοπόρα ενοποιητικά σχήματα πληθώρας λαών και χωρών υπό κοινή εξουσία τα οποία τρόπον τινά υπήρξαν πρόγονοι των συγχρόνων εγχειρημάτων ευρωπαϊκής ενοποίησης (για αυτό και σήμερα μεγάλοι υπέρμαχοι της ΕΕ τιμώνται με το παράσημο του Καρλομάγνου).

Θωρηκτά: καινοτομία από το παρελθόν;

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  Νέα Πολιτική 2-12-2015

Για αιώνες, τα μεγάλα πλοία ήταν η κορωνίδα των πολεμικών στόλων.  Για τη σύγχρονη εποχή, το ρόλο αυτό πήρε το σιδηρόφρακτο θωρηκτό.  Το πρώτο πραγματικό θωρηκτό (battleship), ήταν το βρετανικό Dreadnought.  Το πρωτοποριακό και βαριά οπλισμένο πλοίο πυροδότησε ανταγωνισμό ναυπηγήσεων μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Γερμανίας.  Στον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο έλαβε χώρα η μεγαλύτερη μάχη θωρηκτών ανοικτά της Γιουτλάνδης το 1916, με βαριές απώλειες εκατέρωθεν.

Ο πόλεμος κατέδειξε τις αδυναμίες των θωρηκτών.  Ήταν υπερβολικά πολύτιμα για να επιτρέψει το ναυτικό να διακινδυνεύσουν.  Αυτά τα θηριώδη πλοία συχνά έμεναν στο αγκυροβόλιο ή μάχονταν  διστακτικά, διότι και οι αντίπαλοι τους ήταν εξίσου επικίνδυνοι.  Ακόμη, εμφανίστηκαν νέα όπλα.  Το υποβρύχιο έγινε μόνιμος εφιάλτης των ναυάρχων, αλλά το μέσο που τερμάτισε την εποχή των θωρηκτών ήταν το αεροπλάνο.  Όταν ξέσπασε ο Β” Παγκόσμιος Πόλεμος, η εξέλιξη των βομβαρδιστικών επεφύλασσε δυσάρεστες εκπλήξεις.

Η Γερμανία προκάλεσε πανικό με τη δράση των Graf Spee και Bismarck, η απώλεια τους όμως προκάλεσε ψυχαναγκαστική φοβία στο Χίτλερ, ο οποίος έκτοτε περιόρισε τα πλωτά φρούρια του στα αγκυροβόλια, όπου καταστράφηκαν από βρετανικά αεροσκάφη.  Στο θαλάσσιο μέτωπο Ασίας-Ειρηνικού, η αδυναμία των θωρηκτών φάνηκε περισσότερο.  Τα βρετανικά Prince of Wales και Repulse χάθηκαν από τις τορπίλες των ιαπωνικών αεροπλάνων προτού δουν δράση.  Παρόμοιο τέλος είχαν και οι ιαπωνικοί Λεβιάθαν, Yamato και Musashi.

Στρατηγική υπερεπέκταση: το πάθημα του Μανουήλ Κομνηνού

Είναι βασική αρχή των διεθνών σχέσεων, αλλά και της ανθρώπινης φύσης.  Η μεγάλη δύναμη πάντοτε επιθυμεί να μεγαλώσει κι άλλο.  Αποζητά να εμπλακεί σε περισσότερα πολιτικά πεδία, να επεκτείνει την επιρροή της, να μεγιστοποιήσει τα οικονομικά της οφέλη, να αποκτήσει επιπλέον πόρους, να κατακτήσει και άλλα εδάφη.  Ιδίως οι αυτοκρατορίες, που εκ φύσεως δε γνωρίζουν όρια στην ανάπτυξη τους, αποδεικνύονται πραγματικά αδηφάγες.  Η αυτοκρατορική ιδεολογία τις περιβάλλει με ένα μανδύα παγκοσμιότητας, ένα πεπρωμένο ολοκληρωτικής κυριαρχίας και αέναης επέκτασης.  «Πεπρωμένο της Αυστρίας είναι να κυριαρχήσει στον κόσμο» έλεγαν οι Αψβούργοι, plus ultra (πιο μπροστά, πιο πέρα) το σύνθημα της θαλασσοκράτειρας Ισπανίας.  Έτσι και στο Βυζάντιο, λαός και εξουσία θεωρούσαν αυτονόητο πως ο καθήμενος στο ρωμαϊκό θρόνο είναι βασιλεύς βασιλέων και βασιλεύων βασιλευόντων.  Κάθε θάλασσα πλωτή και κάθε ξηρά βατή του ανήκε, αξίωνε απερίφραστα το dominium mundi.  Και φυσικά κατά καιρούς, οι βασιλείς προσπαθούσαν να κάνουν πράξη αυτό το όραμα, κυρίως εκστρατεύοντας προς ανάκτηση χαμένων ρωμαϊκών εδαφών.

Όταν όμως η αυτοκρατορία μεγαλώνει και εμπλέκεται σε νέα μέτωπα, ελλοχεύει ο κίνδυνος της στρατηγικής υπερεξάπλωσης.  Πολυπραγμοσύνη σημαίνει διασπορά δυνάμεων, εξάντληση των ταμείων, επιμήκυνση των γραμμών επικοινωνιών, αλληλεπίδραση με πολλούς εξωτερικούς δρώντες και συνεπώς εύθραυστη διπλωματία.  Η μεγάλη δύναμη αδυνατεί να βρει κέντρο βάρους, και αναγκαστικά παραμελεί κάποιους τομείς.  Η υπερεπέκταση γίνεται συχνά αρχή καταστροφής και αιτία κατασπατάλησης ευκαιριών.  Αυτό ακριβώς συνέβη με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία του Μανουήλ Α” Κομνηνού, στα μέσα τους 12ου αιώνα.

Φεντεραλιστικών ερξάρσεων ο αντίλογος

ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  ΙΝΣΠΟΛ 18-11-2015 (Scribd εδώ)

Με ολόκληρη την ήπειρο να είναι ακόμη μουδιασμένη από τη σφοδρότητα της επίθεσης των φανατικών ισλαμιστών στο Παρίσι, ο κ. Ανδρέας Ζαμπούκας μέσω του άρθρου του «Ήρθε η ώρα της Ένωσης;» θεωρεί πως το συμβάν είναι ενδεικτικό του πόσο αδύναμη είναι η Ευρώπη διαιρεμένη σε εθνικά κράτη και πόσο επιτακτική είναι η ενοποίηση της σε μία ενιαία οντότητα, συνεκτική και ολοκληρωμένη, η οποία θα εξαλείψει τις εσωτερικές διαφορές και θα υπερασπιστεί το δυτικό πολιτισμό. Το άρθρο αναρτήθηκε ξημέρωμα 15ης Νοεμβρίου στη νεότευκτη ιστοσελίδα liberal.gr, την επαύριο του μακελειού στη Γαλλία. Ποτέ ως τώρα δε σκέφτηκα να γράψω ένα κείμενο ως αντίλογο σε συγκεκριμένο δημοσίευμα. Κατά κύριο λόγο γινόταν από συστολή, ως νέος και άπειρος προς γράφοντες πρεσβυτέρους και συνεπώς μάλλον πιο εμπείρους και μορφωμένους. Στην προκειμένη περίπτωση όμως το συγκεκριμένο άρθρο, μου προκάλεσε τόσο πηγαία αντίδραση και αποφάσισα πως χρειαζόταν ένας συντηρητικός αντίλογος καθώς αποτελει μία σκληροπυρηνική πολεμική ενάντια στο εθνικό κράτος, την ιστορία και τη συνείδηση των λαών της Ένωσης, με αστόχους παραλληλισμούς και καθαρά ελιτίστικη αντίληψη, παροτι παραδέχομαι πως ο κος Ζαμπούκας διαγιγνώσκει πολύ εύστοχα αρκετές παθογένειες του συσσωματικού εγχείρηματος.