Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος
Από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος εφηύρε την γραφή και άρχισε να καταχωρεί τις σκέψεις ή τα δεδομένα από το περιβάλλον του, αναδύθηκε ο αγώνας για την συγκέντρωση και ταξινόμηση της γνώσεως. Πριν την εφεύρεση της τυπογραφίας και φυσικά πριν από το διαδίκτυο, τα γραπτά, η αποθησαυρισμένη συλλογική εμπειρία, ηθική παρακαταθήκη και τεχνική δεξιότητα μίας κοινωνίας, ήταν σπάνια και δυσεύρετα. Στους ανωτέρους πολιτισμούς δε, όπου αναπτύσσονται έστω στοιχειωδώς οι επιστήμες, η φιλοσοφία και η ιστορία, βασιλείς και ιερείς προσπάθησαν να αποκτήσουν μεγάλα αρχεία, βιβλιοθήκες, όπου θα βρισκόταν στην άμεση πρόσβαση τους όλη η γνώση της εποχής.
Η εγκυκλοπαίδεια γεννιέται από την ανάγκη των διδασκάλων να συγκεντρώσουν σε ένα σημείο τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα γνώσεων, ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμες και αξιοποιήσιμες. Μία εγκυκλοπαίδεια μπορεί να φιλοδοξεί να καλύψει το σύνολο του επιστητού ή να προσφέρει πληροφορίες για έναν συγκεκριμένο κλάδο. Με την σημερινή της μορφή γεννιέται από τους Γάλλους διαφωτιστές Ντ’ Αλαμπέρ και Ντιντερό, οι οποίοι θέλησαν να δημιουργήσουν ένα μορφωτικό και διανοητικό εργαλείο, το οποίο με την ευχρησία του θα διένειμε τη γνώση απλόχερα στο ευρύ κοινό, διαλύοντας τις προκαταλήψεις, τη δεισιδαιμονία και την αμάθεια – η Καθολική Εκκλησία βρισκόταν κατ’ εξοχήν στο στόχαστρο τους. Έργα όμως συγκεντρωτικά της μέχρι τότε γραμματείας ή γενικών γνώσεων υπάρχουν από την αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα. Τον επίσκοπο Ισίδωρο της Σεβίλης (7ο αι.) πιστώνεται μία από τις πρώτες εγκυκλοπαίδειες, ενώ στο Βυζάντιο εμφανίζεται το εκτενέστατο λεξικό Σούδα. Πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων μας είναι γνωστά μόνον διότι τα παραθέτει ο πατριάρχης Άγιος Φώτιος ο Μέγας στην Μυριόβιβλο του.