Για ένα νέο εγκυκλοπαιδισμό

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος εφηύρε την γραφή και άρχισε να καταχωρεί τις σκέψεις ή τα δεδομένα από το περιβάλλον του, αναδύθηκε ο αγώνας για την συγκέντρωση και ταξινόμηση της γνώσεως. Πριν την εφεύρεση της τυπογραφίας και φυσικά πριν από το διαδίκτυο, τα γραπτά, η αποθησαυρισμένη συλλογική εμπειρία, ηθική παρακαταθήκη και τεχνική δεξιότητα μίας κοινωνίας, ήταν σπάνια και δυσεύρετα. Στους ανωτέρους πολιτισμούς δε, όπου αναπτύσσονται έστω στοιχειωδώς οι επιστήμες, η φιλοσοφία και η ιστορία, βασιλείς και ιερείς προσπάθησαν να αποκτήσουν μεγάλα αρχεία, βιβλιοθήκες, όπου θα βρισκόταν στην άμεση πρόσβαση τους όλη η γνώση της εποχής.

Η εγκυκλοπαίδεια γεννιέται από την ανάγκη των διδασκάλων να συγκεντρώσουν σε ένα σημείο τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα γνώσεων, ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμες και αξιοποιήσιμες. Μία εγκυκλοπαίδεια μπορεί να φιλοδοξεί να καλύψει το σύνολο του επιστητού ή να προσφέρει πληροφορίες για έναν συγκεκριμένο κλάδο. Με την σημερινή της μορφή γεννιέται από τους Γάλλους διαφωτιστές Ντ’ Αλαμπέρ και Ντιντερό, οι οποίοι θέλησαν να δημιουργήσουν ένα μορφωτικό και διανοητικό εργαλείο, το οποίο με την ευχρησία του θα διένειμε τη γνώση απλόχερα στο ευρύ κοινό, διαλύοντας τις προκαταλήψεις, τη δεισιδαιμονία και την αμάθεια – η Καθολική Εκκλησία βρισκόταν κατ’ εξοχήν στο στόχαστρο τους. Έργα όμως συγκεντρωτικά της μέχρι τότε γραμματείας ή γενικών γνώσεων υπάρχουν από την αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα. Τον επίσκοπο Ισίδωρο της Σεβίλης (7ο αι.) πιστώνεται μία από τις πρώτες εγκυκλοπαίδειες, ενώ στο Βυζάντιο εμφανίζεται το εκτενέστατο λεξικό Σούδα. Πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων μας είναι γνωστά μόνον διότι τα παραθέτει ο πατριάρχης Άγιος Φώτιος ο Μέγας στην Μυριόβιβλο του.

Βιβλιοκριτική – «Η κληρονομιά του Βυζαντίου: Γεωπολιτική της Ορθοδοξίας», του Francois Thual

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού την περίοδο 1989-1991 άρχισαν να ξεδιπλώνονται στην δυτική και παγκόσμια διανόηση συζητήσεις, οι οποίες προέκυψαν από τις συνθήκες της νέας εποχής ή έφεραν ξανά στην επιφάνεια ζητήματα που είχαν θεωρηθεί λήξαντα. Η φαινομενικά οικουμενική επικράτηση του φιλελευθέρου καπιταλισμού και η συνεχιζόμενη εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως δημιούργησαν ένα κλίμα αισιοδοξίας για το μέλλον, που σε συνδυασμό με την αμερικανική μονοκρατορία θα έφερναν το «τέλος της ιστορίας», κατά την διαβόητο δήλωση του Francis Fukuyama.

Από την άλλη όμως μία σειρά προκλήσεων απασχόλησε τους πολιτικούς επιστήμονες, ιστορικούς και φιλοσόφους της δεκαετίας του 1990. Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος, η παγκοσμιοποίηση, η μετανάστευση και η τρομοκρατία συνιστούσαν ένα χάρτη προβλημάτων και περιπλόκων καταστάσεων που η Δύση αλλά και ο πλανήτης σύσσωμος θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Η θρησκευτική αναβίωση στα πρώην κομμουνιστικά εδάφη, οι μετασοβιετικές εθνικές συγκρούσεις και η άνοδος του ισλαμικού ριζοσπαστισμού οδήγησαν σε πλήθος μελετών, δημοσιευμάτων και πολιτικών φιλονικιών πάνω στην θεωρία του εθνικισμού, την αποεκκοσμίκευση, το μέλλον του κυριάρχου κράτους κ.α. Αν και η φερόμενη ως λύση της μελλοντικής παγκοσμίου διακυβερνήσεως έμοιαζε μονόδρομος για πολλούς, την πρώτη μεταβατική περίοδο ήρθε να διαλύσει η 11η Σεπτεμβρίου και ύστερα η μεγάλη οικονομική κρίση του 2007. Πλέον λίγα πράγματα είναι αυτονόητα, ο διάλογος έχει οξυνθεί εξαιρετικά, ενώ τα θέματα της ασφαλείας, της ταυτότητος και της συλλογικής νοηματοδοτήσεως βρίσκονται στο προσκήνιο, πλέον όχι για να εξετασθούν τα προβλήματα της μακρινής Γιουγκοσλαβίας και του Ιράκ, αλλά μέσα στην καρδιά των δυτικών μητροπόλεων.

ΒΙΝΤΕΟ – Κατάφρακτοι: Το θρυλικό ιππικό του Βυζαντίου

Αντίθετα με την κλασσική αρχαιότητα της Μεσογείου, όπου κυριαρχούσε η ελληνική οπλιτική φάλαγγα και η ρωμαϊκή λεγεώνα, ο Μεσαίωνας είχε την άνοδο και καθιέρωση του βαρέως ιππικού ως το ισχυρότερο όργανο πολέμου και το καμάρι κάθε στρατιωτικής δύναμης. Στην συλλογική φαντασία μέχρι σήμερα ξεχωρίζουν οι τρομεροί ιππότες της φεουδαλικής Δύσεως, οι οποίοι για αιώνες αποτελούσαν τους ισχυρότερους μαχητές του Παλαιού κόσμου.

Με τη σειρά του, συνεχίζοντας την ρωμαϊκή κληρονομιά και αφομοιώνοντας τις εμπειρίες και τακτικές των γύρω λαών, το Βυζάντιο παρέτασσε στο πεδίο της μάχης τον δικό του βαριά εξοπλισμένο έφιππο πολεμιστή, τον κατάφρακτο.

Μάθετε την συναρπαστική ιστορία του ισχυρότερου πολεμιστή της Βυζαντινής αυτοκρατοριας:

Η Αγροτική επανάσταση: Εκπληκτική πρόοδος, θανάσιμη παγίδα

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Οι λόγιοι συχνά αρέσκονται να περιγράφουν την ανθρώπινη ιστορία ως μία σειρά επαναστάσεων, ριζικών αλλαγών σε μία γραμμική πορεία προς το μέλλον.  Αυτές οι επαναστάσεις, ρήξεις με την υπάρχουσα τάξη και τρόπο και κομιστές του νέου, αξιολογούνται τις περισσότερες φορές ως σταθμοί στην οδό της προόδου, της φωτίσεως και της της ανθρωπότητος, των ανθρωπίνων κοινωνιών και των ατόμων που τις απαρτίζουν.  Αν και σε πολιτικά, κοινωνικά ή ηθικά ζητήματα τούτη η οπτική εξαρτάται άμεσα από τις αξίες του παρατηρητού οπότε οι απόψεις ποικίλουν, στις τεχνικές υποθέσεις το πεδίο είναι πιο απλό.  Και εκεί μπορεί κανείς να αμφισβητήσει εάν οι εξελίξεις είναι θετικές ή αρνητικές, αλλά η πορεία του ανθρώπου προς μεθόδους και εργαλεία που του εξασφαλίζουν ολοένα και μεγαλύτερη δύναμη είναι αδιαμφισβήτητη.

Σήμερα θα μιλήσουμε για την Αγροτική Επανάσταση, η οποία θεωρείται σημείο σταθμός της προϊστορίας, καθώς σηματοδοτεί την μετάβαση από τον άνθρωπο-κυνηγό και τροφοσυλλέκτη στον άνθρωπο-αγρότη, ο οποίος θα αποτελέσει την πολυπληθέστερη ομάδα και τον πυλώνα των περισσοτέρων κοινωνιών και οικονομικών μέχρι να ανατείλει τον 18ο αιώνα η επόμενη επανάσταση, η βιομηχανική.  Αποτελεί από τις πιο κρίσιμες διαδικασίες της παγκοσμίου ιστορίας, λόγω του πόσο ριζικά άλλαξε τον τρόπο ζωής και οργανώσεως του είδους.  Από τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν η μόνιμη εγκατάσταση των ανθρώπων σε ένα τόπο καλλιεργείας, όπου αναπτύχθηκαν οι οικισμοί τους – φθίνει δηλαδή ο νομαδικός τρόπος ζωής, με τον οποίο οι παλαιότεροι κυνηγοί ακολουθούσαν τα κοπάδια των φυτοφάγων όπου εκείνα πήγαιναν.