ΒΙΝΤΕΟ: Αντώνης Σμυρναίος – Η ιστοριογραφία…αλλιώς!

Τι σχέση μπορεί να έχει η επιστήμη της ιστορίας με μια ανθρώπινη ιδιότητα όπως η εμπιστοσύνη; Και που βρίσκονται τα όρια μεταξύ ιστορίας και μύθου; Ο Αντώνης Σμυρναίος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και συγγραφέας, συζητά με τον διεθνολόγο Μάριο Νοβακόπουλο για τη δυνατότητα μίας ιστοριογραφίας πέρα από το δίπολο του υποκειμενικού και αντικειμενικού, το πως επηρεάζει την έρευνα η σχέση του ιστορικού με το κοινό, και την ιδεολογική χρήση της ιστορίας, με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο “Ιστορούμεν δι’ εμπιστοσύνης: Η εμπιστοσύνη ως ιστοριογραφική μεταβλητή“.

O Αντώνης Σμυρναίος εξηγεί πως τα δίπολα κατεστημένης και αναθεωρητικής ιστορίας βρίσκονται σε μία διαρκή πολεμική σχέση, εντός της οποίας η ιδεολογική χρήση της ιστορίας χρησιμοποιείται ως μομφή για τον αντίπαλο, ενώ είναι αναπόφευκτη για όλες τις πλευρές. Όσος λόγος και να γίνεται για την αποδόμηση του ενός ή άλλου “μύθου” της ιστοριογραφίας, στην πραγματικότητα η κάθε απομυθοποίηση αποτελεί συγχρόνως και αναμυθοποίηση, μέχρι να βρεθεί στο στόχαστρο ενός άλλου αναθεωρητή και ο κύκλος αρχίσει από την αρχή.

Το ελληνικό έθνος ως μετα-αυτοκρατορική μορφή: Απόπειρα συγκριτικής μακροϊστορίας

 

Μάριος Νοβακόπουλος*

Α’ ΜΕΡΟΣ: ΕΘΝΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ

Βασικές έννοιες

Στην παγκόσμια ιστορία οι λαοί και οι κρατικές-εδαφικές δομές διαπλέκονται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, από το νεοτερικό έθνος κράτος μέχρι πολυεθνικές αυτοκρατορίες, συνομοσπονδίες φυλών, πόλεις-κράτη, τοπικές αρχοντίες εντός ενός ευρύτερου έθνους κλπ. Ισχυρά και πολυπληθή έθνη από τα οποία αναπτύσσονται μεγάλης εμβέλειας και διάρκειας αυτοκρατορίες συγκροτούνται σε έθνη-πολιτισμούς, τα οποία σημαδεύουν τη ζωή και τη φυσιογνωμία των υφισταμένων ή παρακειμένων τους λαών και δημιουργούν δομές με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στο χρόνο. Οι αυτοκρατορίες που οικοδομούν είναι κατ’ ανάγκην πολυεθνοτικές, αλλά ο κυρίαρχος λαός χρησιμοποιεί τη διοίκηση, τον πολιτισμό ή και την μεγάλη δημογραφική του μάζα για να ελκύσει τους υπολοίπους και να δημιουργήσει ένα μονιμότερο πολιτισμικό πλαίσιο, το οποίο μακροπρόθεσμα θεωρείται από ένα αξιόλογο τμήμα της γνωστής ανθρωπότητος ως αγαθό κοινό και κτῆμα ἐς ἀεί.

Αυτά τα έθνη-πολιτισμοί ή έθνη-αυτοκρατορίες, ενδέχεται είτε α) να αποτελούν οικογένεια με κοινή φυλετική ρίζα, η οποία στη συνέχεια επεκτείνεται (Πέρσες, Τούρκοι), είτε προκύπτουν από τη συνένωση οικείων και περιοίκων ομάδων σε σχετικά κλειστό γεωγραφικό χώρο, οι οποίες σταδιακά συγκροτούνται σε ομοιογενή πολιτισμό υπό κοινά κράτη ή μία υπερκείμενη αυτοκρατορία (Ινδία, Κίνα). Η πλήρης αποκρυστάλλωση των μαζών αυτών ως πολιτισμών με καίρια κοινά χαρακτηριστικά, απαιτεί (με όρους ανθρωπογεωγραφίας) μία ισχυρή εσωτερική κυκλοφορία και ανεξάρτητη εικονογραφία. Κυκλοφορία είναι η κοινωνική τάση για μετακίνηση και αλληλεπίδραση – ανθρώπων, αγαθών και ιδεών – η οποία προκαλείται από τις διαφορετικές συνθήκες και ανάγκες του κάθε τόπου. Η κυκλοφορία στο εξωτερικό της κοινότητας οδηγεί στην αλληλεξάρτηση και τις ανταλλαγές (ή συγκρούσεις) με τους γείτονες, ενώ εντός της κοινότητας αυξάνει την ομοιογένεια και τις κεντρομόλες πολιτικοοικονομικές δυνάμεις. Η εικονογραφία από την άλλη περιλαμβάνει την ταυτότητα και τα σύμβολα, τα οποία συνδέουν έναν λαό, τον διακρίνουν από τον περίγυρο και δημιουργούν ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση με το έδαφος. Η εικονογραφία μπορεί να είναι ενδογενής, να προέρχεται δηλαδή από τις ίδιες τις παραδόσεις του λαού, αλλά κάποτε αποτελεί δάνειο. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν ο αυτοκρατορικός λαός κατακτά έναν προγενέστερο και πιο ανεπτυγμένο πολιτισμό, ή δέχεται μία σημαντική εξωτερική εισροή.

7 Φιλοσοφικά προβλήματα του ελληνικού δημοσίου λόγου

 

Μάριος Νοβακόπουλος*

Τούτη η απαρίθμηση δεν διεκδικεί δάφνες πρωτοτυπίας ούτε υπαινίσσεται πως απουσιάζουν οι κριτικές φωνές επί των παθογενειών αυτών, ειδικά στους χώρους της επιστήμης και της λογιοσύνης. Αποτελεί περισσότερο κριτική στον καθημερινό δημόσιο λόγο, όπως αναμεταδίδεται από τα ΜΜΕ, την εκπαίδευση και τα κοινωνικά δίκτυα.

Α. ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟΥ

Ως δυτικοκεντρισμός εδώ δεν εννοείται η πολιτική δεοντολογία της συμπερίληψης και συμπόρευσης της Ελλάδος με τους ευρωατλαντικούς θεσμούς – ζήτημα το οποίο ξεπερνά τους στόχος του ανά χείρας άρθρου. Αντίθετα, ο όρος εδώ γίνεται κατανοητός ως η θέαση της παγκόσμιας ιστορίας, πολιτικής και οικονομίας αποκλειστικά μέσα από την οπτική γωνία και τα κριτήρια των ανεπτυγμένων χωρών της βορειδυτικής Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής, όπως εξελίχθηκαν και κυριάρχησαν παντοιοτρόπως κατά τους νεότερους χρόνους.  Τούτη η οπτική συνοδεύεται από τη νοητική παγίωση των ευρωατλαντικών καθεστώτων ως ιδεατών κορυφών του ανθρώπινου πολιτισμού, οι οποίες δεν μπορούν ποτέ να ξεπεραστούν ή να εκπέσουν.

Σε αυτό το κλίμα, αγνοείται ή παραγνωρίζεται η ανάπτυξη του λεγομένου Παγκοσμίου Νότου, και οι δημογραφικές και οικονομικές εξελίξεις οι οποίες προδιαγράφουν την σχετικοποίηση της ευρωπαϊκής ευημερίας και ισχύος μεσοπρόθεσμα. Η ανασφάλεια έναντι αυτών των πλανητικών μεταβολών, ιδίως δε των θερμότερων σημείων σύγκρουσης (Ουκρανία, Παλαιστίνη), οδηγεί σε μία αμυντική ρητορική ψυχροπολεμικής κοπής, με την μανιχαϊκή διαίρεση του κόσμου σε ολικώς και ουσιοκρατικώς ασύμβατες δυνάμεις του καλού και του κακού, όπου η επιβίωση της μίας εξαρτάται από την ολική εξάρθρωση της άλλης.