Γιατί αξίζει η Βυζαντινή ιστορία - Συνέντευξη στο Joy Radio με τον Suspect

Συνέντευξη στην εκπομπή Diggin Deeper του Joy-Radio.gr, με τον Suspect.

Δημήτρης Χατζόπουλος, «Καφενείον και Ποίησις»

Δημήτρης Χατζόπουλος, «Καφενείον και Ποίησις», εφημερίδα Εμπρός, 25 Φεβρουαρίου 1920

«Κάθε άνθρωπος, με και χωρίς τάλαντον, πρέπει, απαραιτήτως οφείλει κάτι να είναι. Καφενόβιος, ζαχαροπλαστειόβιος, κουρειόβιος, πατσόβιος (εκ του πατσάς και βίος, παρακαλώ), κολοκυνθόβιος κλπ.  Βεβαίως όλαι αι μικραί και μεγάλαι λεπτομέρειαι της ζωής ενός ατόμου έχουν μίαν άλφα και μίαν βήτα επίδρασιν επί της διαμορφώσεως της σκέψεως του.  Τελεσιδίκως όμως ο πυρήν απομένει ο ίδιος: είτε καφενόβιος, είτε αιθουσόβιος, είτε σταυλόβιος είναι τις.  Η ουσία του θα μείνει η αυτή.  Και αν πρόκειται να είναι μποέμ, θα απομείνει τοιούτος και ως νοικοκύρης και τανάπαλιν.

Πτωχόν καφενείον όμως! Μία αδικία είναι η κάθε φορά εκφραζόμενη εναντίον σου μομφή.  Ότι αδικείς, μειώνεις, φονεύεις τάλαντα.  Είσαι τόσον ανίσχυρον, όσον και αθώον, δια τοιαύτην δεινήν κατηγορίαν.  Θέλω να κάμω την απολογίαν σου, να σου αποδώσω δικαιοσύνην. Και πιθανόν, αν γνωρίζω κάτι από το ελεύθερον ύπαιθρον, γνωρίζω επίσης κάτι και από τον κλειστόν και καπνισμένον χώρον σου.  Σε γνώρισα και σε έζησα από το χωρίον, όπου μου αρέσει να ξεφεύγω εκ της πόλεως, και από την μεγαλόπολιν εις την οποίαν ελκύομαι για να αφήνω το χωρίον μου.  Σχεδόν μου είναι αδύνατον να θυμηθώ αυτήν την στιγμήν, εις πόσα καφενεία ανεπαύθην κατά την ζωήν μου, εις όλας τας χώρας, εις όλας τας πόλεις, εις τας συνοικίας και τα προάστεια τούτων, που έτυχε  να βρεθώ!  Όχι μόνο ανεπαύθην εις αυτά, αλλά και ειργάσθην, εσκέφθην, εμελέτησα.  Εχάρην και εβασανίσθην.  Πιθανόν όσον και εις όσαν βιβλιοθήκας, εις όσα σεμινάρια, εις όσα ιδιωτικά δωμάτια.  Εις τας Αθήνας λέγομεν, ότι είμεθα καφενόβιοι!  Αστειότης!  Αφού δεν έχομεν καφενεία.  Είναι μεγαλοπόλεις, αι οποίοι έχουν καφενεία, το ένα κολλητά εις το άλλο, εις όλα τα μεγάλα και τα μικρά μπουλβάρ των.  Περίπου αι μεγαλοπόλεις δεν είναι τίποτε άλλο από καφενείον, χωρίς υπερβολήν.  Και προ του πολέμου η καθημερινή περίπου ατραξιόν του βίου μίας μεγαλουπόλεως ήτο το άνοιγμα και ενός νέου καφενείου:  σήμερον έναρξις του καφενείου “Ροζ”, κολοσσιαία επιτυχία, διακόσμησις, επίπλωσις τέλειαι.  Δύο ορχήστραι, δέκα μπιλιάρδα, ιδιαίτερα αναγνωστήρια, ιδιαίτερα δωμάτια παιχνιδιού, ιδιαίτερα δωμάτια δι’ οικογενείας.  Τα πολυτελέστερα παρισινά καφενεία, τα εις τα κεντρικά μπουλβάρ, ήσαν απέναντι των νεωτεριστικών αυτών καφενείων ορισμένων μεγαλοπόλεων, ό,τι μία δουλίτσα απέναντι μιας κυράς.  Το Παρίσι δεν έχει ένα καν καφενείον από τα μεγαλοπρεπή λόγου χάρη, του Οκταγώνου, της αρχοντικής Βουδαπέστης.   Τουλάχιστον προ της μπολσεβικής εποχής.  Και το καφενείον “Κοραή” είναι ανετότερον από το καφενείον “Βασέτ”, όπου ο κατηγορούμενος, ως καφενόβιος, υπό του Αλμπαλά Ζαν Μορεάς κατέστρεψε την μποέμικην ζωή του.  Λαοί ολόκληροι περνούν την ζωή των εις το καφενείον και δεν την καταστρέφουν.  Οικογένεια ζουν καφενοβιακώς τα απογεύματα των, τας εσπέρας των.  Δεν φθείρουν διόλου την ζωήν των εκεί, αλλά την αναπαύουν.  Κυρίαι, δεσποινίδες κεντούν εργόχειρα, διαβάζουν, συζητούν.  Αλλά ολόκληρος σοφία λαών ζει εις το καφενείον.  Διάσημοι καθηγηταί, λόγιοι, καλλιτέχναι, ποιηταί, συγγραφείς, ζωγράφοι, μουσικοί, επιστήμονες είναι καφενόβιοι.

Κωστής Παλαμάς «Εις το Καφενείον»

Κωστής Παλαμάς «Εις το Καφενείον», εφημερίδα Εμπρός 27 Δεκεμβρίου 1916

«Έλυσα το πρόβλημα της μελέτης. Ποιος είναι ο άριστος τρόπος και ο αποτελεσματικότερος προς μελέτην; Απλούστατα, να μελετάτε μέσα ες το καφενείον. Το σπίτι με πλήττει. Αισθάνομαι εκεί μεγάλην δύναμιν αντιδράσεως εναντίον του βιβλίου. Αλλά υποκύπτω εις την θέλησιν τυράννου και κάνω την εργασία μου επάνω εις τας σελίδας του, και αναγιγνώσκω και μελετώ και λαμβάνω σημειώσεις και σκέπτομαι. Ως αναγκασμένος, ως δεσμώτης των κατέργων, μοιρολάτρης, αγέλαστος, απαισιόδοξος κι εγώ δεν ηξεύρω τι. Εύκολα κουράζομαι, μία ώρα είναι ως αιών. […] Αλλ’ όμως δεν συμβαίνει το ίδιον όταν χρησιμοποιείτε μίαν ή δύο ώρας τοποθετημένος έξαφνα εις το τραπεζάκι ενός καφενείου. Αθηναϊκού καφενείου, μέσα εις την τύρβην της πόλεως. Το οποίον όμως όσο είναι κεντρικόν, άλλο τόσον δύναται να θεωρηθεί και ως απόκεντρον. Δε ομοιάζει τα θορυβώδη εκείνα κέντρα, εις τα οποία δεν δύνασθε να παραμείνετε ήσυχος, μόνος, άνετος, διότι σας γνωρίζουν τα εννέα δέκατα των θαμώνων και συνδέεσθε με τους περισσότερους εξ αυτών, έστω και δι’ απλού χαιρετισμού, και είστε υποκείμενος να ακούσετε το όνομα σας προσκαλουμένου να μετάσχετε της δείνα συντροφίας, και το φρικωδέστερον, της δείνα συζητήσεως, και κινδυνεύετε από τις ματιές που σας ρίχνουν, από χειραψίας, από χιλίων ειδών προσκλήσεις και επικλήσεις και επικοινωνίας.

ΒΙΝΤΕΟ – Η Έριδα της Περιβολής: Η Δύση οδηγείται στον Παποκαισαρισμό – Cognosco Radio

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ως μια από τις κυριότερες εξουσίες της μεσαιωνικής ζωής, κυρίως στον πνευματικό τομέα, αντιδρούσε πάντοτε στον έλεγχο τον οποίο προσπάθησε να της επιβάλει η κοσμική εξουσία. Στην αρχή συγκρούστηκε με το Γερμανό αυτοκράτορα και αργότερα με τους γάλλους βασιλείς.

Η πρώτη διαμάχη άρχισε, όταν ο πάπας απαγόρευσε τη λεγόμενη κοσμική περιβολή (1075), δηλαδή την απονομή των εκκλησιαστικών αξιωμάτων και το διορισμό των επισκόπων από τον αυτοκράτορα.

Η σύγκρουση αυτή, που ονομάστηκε για το λόγο αυτό έριδα της περιβολής, υπήρξε μακροχρόνια και έληξε τελικά με συμβιβασμό (Κονκορδάτο ή Συμφωνία της Βορμς, 1122).

Στη σημερινή εκπομπή Cognosco Radio, ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Νίκος Παππάς αναλύουν τα όσα συνέβησαν εκείνη την περίοδο και οδηγηθήκαμε σε αυτό που σήμερα αποκαλείται παποκαισαρισμός.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Τι είναι στρατηγική: Οι λάθος χρήσεις του όρου (Α’ Μέρος)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Κάθε μέρα ο τύπος πλημμυρίζει από αναφορές στην τάδε ή δείνα στρατηγική, στρατηγικά μέσα, σκοπούς, σκέψη.  Τόσο στον τομέα των διεθνών σχέσεων και της αμύνης, όσο και στην οικονομία ή ζητήματα καθημερινότητος, η χρήση του όρου είναι όχι μόνο πληθωριστική, αλλά και αρκετά συχνά παραπλανητική.  Το άρθρο που ακολουθεί θα προσπαθήσει όχι μόνο να δώσει έναν ακριβή ορισμό του τι είναι και τι δεν είναι στρατηγική, αλλά και να εκθέσει βασικές αρχές της, ειδικά στα πλαίσια της πολιτικής και των στρατιωτικών θεμάτων.  Ο γράφων δεν έχει αξιώσεις καινοτομίας εν προκειμένω – στόχος είναι η παρουσίαση μίας χρησίμου περιλήψεως.

Ορισμός

Στην πιο απλή μορφή της, η στρατηγική είναι «η σύζευξη μέσων και σκοπών υπό το πρίσμα της πραγματικής ή ενδεχομένης συγκρούσεως».  Από εδώ προκύπτουν οι τρεις βασικές συνιστώσες της στρατηγικής.  Ο σκοπός είναι αυτό που επιδιώκει η θέληση του δρώντος, είτε αυτός είναι ιδιώτης, είτε οικονομικός παράγων, είτε ένα κυρίαρχο κράτος.  Ο δρων αυτός έχει στη διάθεση του κάποια μέσα, δηλαδή εργαλεία, χρήματα, γνώσεις και δεξιότητες παντός τύπου.  Αυτά τα μέσα θα αξιοποιηθούν με όποιον τρόπο εκείνος κρίνει, ώστε να πραγματοποιηθεί ο σκοπός του.  Αυτό που ξεχωρίζει την στρατηγική από τον σχεδιασμό π.χ. μίας εκδρομής ή ενός γεύματος, είναι η σύγκρουση.  Η στρατηγική λοιπόν εξυφαίνεται και εφαρμόζεται σε ένα περιβάλλον όπου άλλοι δρώντες ενεργούν με τρόπο που αντίκειται στον ημέτερο, ενώ οι σκοποί τους ακυρώνουν τους δικούς μας ή προμηνύουν άλλη βλάβη συμφέροντος.

Στις διεθνείς σχέσεις η στρατηγική αποτελεί την επιδίωξη στόχων από διεθνείς δρώντες (κυρίως τα κυρίαρχα κράτη, κατά την ρεαλιστική τουλάχιστον θεωρία), σε ένα περιβάλλον όπου ανταγωνίζονται και δέχονται τον ανταγωνισμό άλλων.  Οι επιδιώξεις μπορεί να είναι ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί: οικονομική ανάπτυξη και κυριαρχία, πολιτικοστρατιωτική υπεροχή, αύξηση κύρους και διαπραγματευτικής ικανότητος, κτήση εδαφών, έλεγχος γραμμών επικοινωνιών κ.ο.κ.

Ιωάννης Μαλάλας, ο αμφιλεγόμενος Βυζαντινός χρονογράφος …και τα λάθη του

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Ο Ιωάννης Μαλάλας υπήρξε ο πρώτος «Βυζαντινός» χρονογράφος, ο οποίος με την τεχνική αλλά και τα ελαττώματα του σημάδευσε όχι μόνο μία σχολή ελληνοφώνων συγγραφέων, αλλά και την διεθνή γραμματεία.

Λίγα είναι γνωστά για το πρόσωπο του, και αυτά προκύπτουν από το ίδιο το κείμενο του. Το όνομα Μαλάλας αποτελεί κατά πάσαν πιθανότητα εξελληνισμένη μορφή αραμαϊκού όρου που σημαίνει «ρήτωρ», άρα συμπεραίνουμε πως πρέπει να ήταν ελληνομαθής ή εξελληνισμένος Σύρος, ενώ ασκούσε επάγγελμα σχετικό με τα νομικά. Η γέννηση του τοποθετείται περί το 470/80 ή αργότερα. Ο Ιωάννης Μαλάλας ήταν από την Αντιόχεια, τότε μία από τις σημαντικότερες πόλεις του Ρωμαϊκού κράτους, πλούσια, πολυάνθρωπη και σημαντικό πνευματικό κέντρο. Από την άλλη βρισκόταν στο επίκεντρο της διαπάλης μεταξύ ορθοδόξων και μονοφυσιτών. Κατά το στερεότυπο που ήθελε τους χρονογράφους να είναι συνήθως μοναχοί, το ίδιο είχε ειπωθεί και για τον Μαλάλα. Οι σημερινοί όμως ιστορικοί δεν δέχονται αυτήν την ερμηνεία, καθώς λείπουν τα σχετικά στοιχεία. Αντιθέτως εικάζουν, τόσο από την ιδιότητα όσο και από τις πηγές στις οποίες είχε πρόσβαση, ότι θα έπρεπε να ήταν λαϊκός, εργαζόμενος στην αυτοκρατορική διοίκηση. Από ένα σημείο και μετά, πιθανώς μετά πριν ή μετά την άλωση της Αντιοχείας από τους Πέρσες το 540, ο Ιωάννης Μαλάλας μετοίκησε και εργάστηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο κέντρο δηλαδή της ρωμαϊκής πολιτικής.

Χαρακτηριστικά του έργου του

Η «Χρονογραφία» του Ιωάννη Μαλάλα αποτελεί ένα μείγμα χρονικού πόλεως και παγκοσμίου ιστορίας. Επίκεντρο παραμένει, για το μεγαλύτερο μέρος του έργου τουλάχιστον, η πόλη της Αντιοχείας και τα σε αυτήν τεκταινόμενα, παράλληλα όμως περιγράφεται, κατά τα πρότυπα παλαιοτέρων εκκλησιαστικών ιστορικών, η ιστορία και μυθολογία του τότε γνωστού κόσμου, παράλληλα με εκείνην της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.

Αλφρέδος ο Μέγας: Σωτήρας της Αγγλίας – Η απόκρουση των Βίκινγκς (Γ’ Μέρος)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

ΔΕΙΤΕ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΜΕΡΗ

Αλφρέδος ο Μέγας της Αγγλίας: Τα πρώτα χρόνια (Α’ Μέρος)

Αλφρέδος ο Μέγας: Η Μεγάλη Στρατιά των Δανών γονατίζει το Ουέσσεξ (Β’ Μέρος)

Ο Αλφρέδος ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Δυτικών Σαξόνων κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες.  Δύο στρατιές Δανών έκαιγαν, έσφαζαν και λεηλατούσαν τη χώρα, έχοντας νικήσει επανειλημμένα το στρατό του και υποτάξει όλο σχεδόν το νησί.  Παρά τη δράση του στο Άσνταουν, ήταν ακόμη πολύ νέος και τον ελόγιζαν για άνθρωπο της θρησκείας και των γραμμάτων, όχι του σπαθιού.  Από το 868 άλλωστε τον ταλαιπωρούσε χρόνια εντερική πάθηση.  Καθώς είχε έγκαιρα συνεννοηθεί με τον Έθελρεντ για τα της διαδοχής, οι δύο ανήλικοι γιοι του εκλιπόντος δεν συνιστούσαν απειλή για την εξουσία του.  Αυτό όμως μικρή παρηγοριά του παρείχε, τη στιγμή που όλο το βασίλειο ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης.

Ενώ ακόμη μεριμνούσε τα της ταφής του Έθελρεντ, οι Βίκινγκς επιτέθηκαν και νίκησαν τους Σάξονες σε άγνωστη τοποθεσία.  Το Μάιο ο Αλφρέδος εξεστράτευσε προσωπικά κατά των Δανών αλλά ηττήθηκε εκ νέου στο Ουίλτον.  Απελπισμένος, αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει.  Με αντάλλαγμα βαριά λύτρα, οι Δανοί αποσύρθηκαν από τα εδάφη του Έσσεξ.  Ο χειμώνας του 871-872 τους βρήκε στρατοπεδευμένους στο Λονδίνο, με το βασιλιά Μπούργκρεντ να αναγκάζεται για άλλη μία φορά να καταβάλει φόρο.  Δεν ολιγώρησαν όμως στον Τάμεση:  η νέα χρονιά έφερε εξόρμηση στη Νορθουμβρία, όπου κατέστειλαν μία εξέγερση κατά του ανδρεικέλου τους.  Επιστρέφοντας οι Δανοί εγκατέλειψαν το σύστημα επικυριαρχίας και είσπραξης φόρων που ως τότε είχαν υιοθετήσει.  Κατέλαβαν την πρωτεύουσα Ρέπτον, εκπαραθύρωσαν το βασιλιά (αντικαθιστώντας τον με έναν υποτακτικό τους ονόματι Σέολγουλφ) και κατέκτησαν πλήρως τη Μερκία.  Ο πρώτος και παλαιότερος στρατός άφησε κατά μέρος τον πόλεμο:  οι Δανοί εγκαταστάθηκαν με τις οικογένειες τους στα νέα τους εδάφη.  Η γη των ηττημένων διαμοιράστηκε και οι παλαιές πολιτικές δομές καταλύθηκαν.  Τα πρώτα βασίλεια των Βίκινγκς ιδρύθηκαν στην Υόρκη και την Ανατολική Αγγλία, κόβοντας το νησί στα δύο με μία διαγώνια γραμμή:  η βόρεια και ανατολική Αγγλία στα χέρια των Δανών, η νότια και δυτική στων Σαξόνων.  Ήταν η βάση της περιοχής και του πολιτικού-νομικού συστήματος που θα ονομαζόταν Danelaw (ελεύθερη απόδοση:  περιοχή που ισχύει το δίκαιο των Δανών).

Η γέννηση της Βυζαντινής χρονογραφίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Από μία άποψη, αφού κάθε παρελθόν συμβάν των ανθρωπίνων κοινωνιών αποτελεί ιστορικό γεγονός, τότε εκείνος που θα το καταγράψει θα πρέπει να ονομαστεί ιστορικός. Στην πραγματικότητα όμως, ειδικά όσον η μελέτη της ιστορίας και η επιστημονική και δημώδης γραμματεία εξελίσσονται, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Διαφέρει ο ιδιώτης ή ο πολιτικός που γράφει στο ημερολόγιο του, ο γραφειοκράτης που τηρεί αρχείο, ο αοιδός που ερμηνεύει δημοτικά τραγούδια του 1821 και ο δημοσιογράφος που παρουσιάζει τα αποτελέσματα των αγώνων Ολυμπιακός-ΠΑΟΚ τα τελευταία 40 χρόνια στο φύλλο της Κυριακής. Όλοι οι παραπάνω αναφέρονται σε κάποια γεγονότα που μπορεί να συνέβησαν στο παρελθόν, είναι δηλαδή ιστορικά συμβάντα, δεν είναι όμως ιστορικοί με την στενή έννοια του όρου.

Έχει χυθεί πολύ μελάνι στον τομέα της ιστοριογραφίας και της φιλοσοφίας της ιστορίας, για το πότε μπορούμε να μιλάμε για έναν «αληθινό», «επιστήμονα» ιστορικό και για ένα ιστορικό έργο. Στο κλασσικό της εγχειρίδιο «Εισαγωγή στις ιστορικές σπουδές», η βυζαντινολόγος Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου μας πληροφορεί:

«Η ιστοριογραφία αποβλέπει στην ανάπλαση του ιστορικού γίγνεσθαι, εξιστορώντας τα γεγονότα σε συνεχή λόγω. Η αξία και σημασία της ιστοριογραφίας έγκειται στο ότι σκοπεί να παρουσιάσει τα γεγονότα στην αλληλουχία τους, ώστε να απαρτισθεί, κατά το δυνατόν, ολοκληρωμένη εικόνα της στον συγκεκριμένο χώρο και χρόνο»

ΔΩΡΕΑΝ e-book: Κείμενα για το Μεσαίωνα, τη μετανεωτερικότητα και τη δυτική σκέψη

Μεταφραστής και επιμελητής: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Το ανά χείρας φυλλάδιο όμως δεν θα αποτελέσει μία επιθεώρηση μεσαιωνικής ιστορίας. Εμπνεόμενο από την ιστορία των ιδεών και τη δημιουργική σύνθεση τους, θα στρέψει το φως εκεί που ευρίσκονται κοινά μοτίβα και παράλληλοι μεταξύ της δικής μας εποχής και του Μεσαίωνος. Η έκφραση «νέος Μεσαίωνας» και «γυρισμός στο Μεσαίωνα» χρησιμοποιείται συχνάκις ως μία ρητορική κραυγή απογνώσεως και συναγερμού. Πριν όμως ο αναγνώστης αρχίσει να μελετά τα παρακάτω κείμενα – πρωτότυπες εργασίες και ανθολογίες/μεταφράσεις ξένων και Ελλήνων συγγραφέων – θα πρέπει να αφήσει κατά μέρος τις αντιλήψεις του για το τι είναι «νέο», τι είναι «γυρισμός» και, φυσικά, τι είναι Μεσαίωνας».

Μέσα από την μελέτη της Μεσαιωνικής ιστορίας, σε συνύφανση με της φιλοσοφίας της ιστορίας και των συνθηκών ή εξελίξεων του παρόντος, θα γίνει η απόπειρα να εξαχθούν συμπεράσματα τόσο για το τότε όσο και για το σήμερα. Εάν και εφ’ όσον τα δεδομένα συμπίπτουν με την αρχική υπόθεση, η παράλληλη θέαση Μεσαίωνος (εν προκειμένω συμπεριλαμβάνουμε και το «Βυζάντιο», το οποίο δεν στερείτο κοινών με τη Δύση – δεκτές πάντως όλες οι ενστάσεις για την ομαδοποίηση αυτήν) και 21ου αιώνος θα φωτίσει καλύτερα και το παρελθόν, και το παρόν, και το μέλλον.

ΒΙΝΤΕΟ – Αρχαία Αίγυπτος, το θαύμα του Νείλου

Δεν ήταν μόνο οι Έλληνες ή οι Ρωμαίοι οι μεγάλοι λαοί της Μεσογείου και του Παλαιού κόσμου, οι οποίοι κατά την αρχαία εποχή σημάδευσαν ανεξίτηλα την παγκόσμια ιστορία.

Θεοφύλακτος Σιμοκάττης: Ο τελευταίος ιστορικός της πρώιμης Βυζαντινής εποχής

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης ήταν ο τελευταίος ιστορικός κλασσικής σχολής της πρωίμου «βυζαντινής» περιόδου.  Η γραμμή που, ξεκινώντας από τον Προκόπιο κάλυπτε ολόκληρο σχεδόν τον 6ο αιώνα βρίσκει σε εκείνον την ολοκλήρωση αλλά και την διακοπή της.  Ο 7ος αιώνας υπήρξε καιρός συνεχών και πολύ επικινδύνων πολέμων, εδαφικής συρρικνώσεως, οικονομικής δυσπραγίας και εσωτερικής αλλαγής από την αστική κοινωνία της αρχαιότητος σε μία πιο στρατιωτικοποιημένη και αγροτική, εγγύτερα στον Δυτικό Μεσαίωνα.  Η διάσωση λίγων σχετικά πηγών από την ακόλουθη περίοδο και η παρακμή της αρχαίας παιδείας έκανε αρκετούς νεωτέρους ιστορικούς να μιλήσουν για την «Μεγάλη Σιωπή» ή την «Βυζαντινή Σκοτεινή Εποχή».  Σήμερα αυτήν την άποψη δεν την συμμερίζονται γενικά οι βυζαντινολόγοι, αλλά αληθεύει ότι μετά τον Θεοφύλακτο Σιμοκάττη η κλασσική ιστοριογραφία εκλείπει για αιώνες.

Ο Θεοφύλακτος γεννήθηκε στην Αίγυπτο από αριστοκρατική οικογένεια, μεταξύ 580 και 590.  Εκεί ακολούθησε νομικές σπουδές, όπως μαρτυρεί ο τίτλος του ως «σχολαστικός» (δικηγόρος), ενώ το μετά 610 ήλθε στην Κωνσταντινούπολη.

Μένανδρος ο Προτήκτωρ: Βυζαντινός ιστορικός του 6ου αιώνος

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Από εκεί που που άφησε την σκυτάλη της ιστορικής συγγραφής ο Αγαθίας, που με την σειρά του κληρονόμησε από τον Προκόπιο, την λαμβάνει ο τρίτος συγγραφέας της αλυσίδος, ο Μένανδρος από την Κωνσταντινούπολη.  Δυστυχώς δεν είναι πολλά γνωστά για τον ιστορικό και το έργο του, καθώς δεν έχουν σωθεί μόνο αποσπάσματα από το λεξικό «Σούδα» και τις εγκυκλοπαιδικές συλλογές του Κωνσταντίνου του Πορφυρογςννήτου (10ος αι.).  Παράλληλα με το ιστορικό του έργο, φθάνει ως τις μέρες μας ένα θρησκευτικό του επίγραμμα, όπου εξιστορεί και υμνεί έμμετρα τον Πέρση μάρτυρα Ισαοζίτη («Εις Πέρσην μάγον γενόμενον χριστιανόν και μαρτυρήσαντα»).  Οτιδήποτε γνωρίζουμε για την ζωή του προέρχεται από αυτοβιογραφικά στοιχεία που ο ίδιος παραθέτει στο κείμενο του.

Αλφρέδος ο Μέγας: Η Μεγάλη Στρατιά των Δανών γονατίζει το Ουέσσεξ (Β’ Μέρος)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΜΕΡΟΣ

Αλφρέδος ο Μέγας της Αγγλίας: Τα πρώτα χρόνια (Α’ Μέρος)

Στη βόρεια Ευρώπη της εποχής, όπου οι χρονογραφίες των μοναχών συνδυάζονταν με τα ηρωικά άσματα και τις σαγκά των τροβαδούρων, η ιστορική πραγματικότητα και ο θρύλος δε ξεχωρίζουν εύκολα. Σύμφωνα λοιπόν με τις αφηγήσεις του Αγγλοσαξονικού Χρονικού, ένα πλοίο των Βίκινγκς ξεβράστηκε στις ακτές της Νορθουμβρίας. Ανάμεσα στους επιβαίνοντες ήταν ο Ράγκναρ Λόθμπροκ, ο θρυλικός Δανός επιδρομέας που είχε γίνει ο φόβος και ο τρόμος όλης της Βόρειας θάλασσας. Ιστορικά, κατά τις μαρτυρίες σκανδιναβικών, σκωτικών, ιρλανδικών και αγγλοσαξονικών πηγών, το πρόσωπο του Ράγκναρ μπορεί να αποτυπώνεται σε τέσσερις ξεχωριστούς ανθρώπους, ανάμεσα τους και ο αρχηγός των Δανών που πολιόρκησαν και λίγο έλλειψε να αλώσουν το Παρίσι το 845. Σύμφωνα πάντως με το συγκεκριμένο χρονικό, ο βασιλιάς Έλλα της Νορθουμβρίας, θέλοντας να εκδικηθεί τον Ράγκναρ για τη συνεχή πειρατεία στη χώρα του, τον συνέλαβε και τον έριξε σε ένα κελί γεμάτο με φίδια. Μέσα στους βασανιστικούς πόνους της δηλητηρίασης, ο Ράγκναρ προειδοποίησε το βασιλιά πως οι γιοί του θα εκδικούντο το θάνατο του.

Αλήθεια ή μύθος, ένα είναι σίγουρο. Το 865 τρεις Δανοί ηγέτες και πολεμιστές, πέρασαν τη θάλασσα και κεραυνοβόλησαν τα αγγλοσαξονικά βασίλεια. Ήταν ο ηγεμόνας του Δουβλίνου Ιβάρ ο «χωρίς κόκκαλα», ανάπηρος αλλά εξαιρετικός στρατηγικός νους, ο Ούμπα, αρχηγός των Βίκινγκς της Φριζίας, και ο Χάλφνταν. Ο θρύλος τους θέλει όλους αδέλφια, γιους του Ράγκναρ, που ξεκίνησαν την εκστρατεία για να εκδικηθούν τον ύπουλο φόνο του πατέρα τους. Μιλώντας πιο ρεαλιστικά, η Αγγλία ήταν πλέον ο μόνος ευάλωτος και σχετικά πλούσιος στόχος της περιοχής, καθώς ύστερα από δεκαετίες ατέρμονων επιδρομών, οι Φράγκοι είχαν οχυρώσει τις ακτές και τα λιμάνια τους, κάνοντας τυχόν επιδρομές ασύμφορες.

Αγαθίας Σχολαστικός: Ο ιστορικός συνεχιστής του Προκοπίου

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Ο Προκόπιος ήταν και παραμένει η βασικότερη πηγή των μεταγενεστέρων για την βασιλεία του Ιουστινιανού (527-565), ενός αυτοκράτορος με πολυσχιδές έργο και μεγάλες φιλοδοξίες, του οποίου τα επιτεύγματα και οι αποτυχίες θα ακολουθούσαν την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία για αιώνες.  Το «Υπέρ των Πολέμων» εξιστορεί την επική ανάκτηση της φυτικής Μεσογείου από τα γερμανικά φύλα, το «Περί Κτισμάτων» διαλαλεί το μεγαλείο της Αγίας Σοφίας και των άλλων βασιλικών οικοδομημάτων, ενώ τα «Ανέκδοτα», σε εντελώς διαφορετικό τόνο, παρουσιάζουν μία σκληρή κριτική στα κακώς κείμενα του θρόνου, με γενναίες δόσεις υπερβολής και εμπαθείας.  Όπως γινόταν και διαχρονικά στον κλάδο της ιστορίας, το τάλαντο και η ενασχόληση του Προκοπίου ενέπνευσε μιμητές και συνεχιστές.  Πρώτος στην σειρά εμφανίστηκε ο Αγαθίας ο Σχολαστικός.

Ο Αγαθίας γεννήθηκε στην Μύρινα της Μικράς Ασίας (Αιολίς) κάπου το 530.  Ο πατέρας του ονομαζόταν Μεμνόνιος και η μητέρα του, την οποία έχασε σε νηπιακή ηλικία, Περίκλεια.  Ο Μεμνόνιος έφερε την οικογένεια του στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Αγαθίας μεγάλωσε.  Ακολούθησε ρητορικές και νομικές σπουδές, συνέπεια των οποίων ήταν η σταδιοδρομία του ως σχολαστικού (δικηγόρου).  Καθώς όμως το επάγγελμα του λίγη συγκίνηση του προσέφερε, ο Αγαθίας κατέφυγε στην ποίηση και την ιστορία.  Αντίθετα με τον Προκόπιο λοιπόν, ήταν ιδιώτης που έγραφε για την αναψυχή του, όχι κατά παραγγελίαν ή για να κερδίσει την εύνοια του βασιλέως.  Αυτό προσδίδει στο έργο του ιδιαίτερη αξία για την αμεροληψία του και την έλλειψη σκοπιμοτήτων – ο ίδιος ο ο Αγαθίας ψέγει όσους γράφουν για να κολακεύσουν τους ανωτέρους τους.

Η πρώτη αντεπίθεση: Ο Κωνσταντίνος Ε’ και οι εκστρατείες κατά Αράβων και Βουλγάρων

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Ο 8ος αιώνας υπήρξε καιρός δοκιμασίας και ανασυντάξεως για την Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.  Εάν η βασιλεία του Λέοντος Γ’ του Ισαύρου είδε την αποτυχία της αραβικής πολιορκίας της Κωνσταντινουπόλεως (717-8) και την σημαντική νίκη στο Ακροϊνό (740), ήταν εκείνη του υιού του Κωνσταντίνου Ε’ (741-775) που θα γνώριζε τις πρώτες μεγάλες αντεπιθέσεις, τόσο στην Ασία όσο και στην χερσόνησο του Αίμου.

Μονομαχία με το Χαλιφάτο

Η συγκυρία στο ανατολικό μέτωπο ήταν αρκετά ευνοϊκή για την αυτοκρατορία, καθώς το αραβικό Χαλιφάτο παρουσίαζε έντονη κόπωση από τους μακρούς πολέμους με τους Χαζάρους, ενώ παράλληλα διασαλευόταν η εσωτερική του σταθερότητα.  Η μεγάλη στάση των Βερβέρων της βορείου Αφρικής (741), αλλά ακόμη σημαντικότερο η εξέγερση των Αββασιδών της Περσίας (747-750) άνοιξαν εσωτερικά μέτωπα που εν τέλει θα οδηγούσαν στην κατάρρευση της δυναστείας των Ομμεϋαδών της Δαμασκού.

Αμέσως με την ανάρρηση του στο θρόνο ο Κωνσταντίνος εξεστράτευσε στην ανατολή, κερδίζοντας νίκη στην Μελιτηνή.  Η δεύτερη εκστρατεία του το επόμενο έτος (742) θα διακοπεί από το κίνημα του γαμπρού του Αρταβάσδου, ο οποίος θα γίνει πρόσκαιρα κύριος της Κωνσταντινουπόλεως.  Και οι δύο διεκδικητές του θρόνου προσπάθησαν να προσεταιριστούν το Χαλιφάτο, αν και δύο χρόνια αργότερα ο Κωνσταντίνος θα παλινορθώσει την εξουσία του χωρίς κάποια εμφανή επέμβαση των Αράβων.  Ο πόλεμος θα συνεχιστεί δίχως διακοπή, με αμφότερες τις μεγάλες δυνάμεις να κάνουν επιδρομές η μία στα εδάφη της άλλης, κερδίζοντας νίκες και υφιστάμενες ήττες εναλλάξ.  Επίκεντρο των επιχειρήσεων ήταν η συνοριακή ζώνη της Καππαδοκίας, Αρμενίας και Άνω Μεσοποταμίας, αν και κατά καιρούς οι αντίπαλοι προωθούντο βαθύτερα στα εχθρικά εδάφη.  Το 743 η πόλη Σωζόπετρα θα καταστραφεί από τους Ρωμαίους, ενώ το 745/6 θα καταλάβουν την Γερμανίκεια, στη βόρειο Συρία.  Αποτέλεσε μία εξόχως συμβολικής νίκη, καθώς ήταν η γενέτειρα του πατρός του Κωνσταντίνου, Λέοντος.  Ο μεγάλος λοιμός που έπληξε την Βασιλεύουσα το 746 οδήγησε σε ανάπαυλα των επιχειρήσεων, καθώς ο Κωνσταντίνος προσπαθούσε να κρατήσει τον στρατό του μακριά από την ασθένεια.  Το 750/1 οι Ρωμαίοι επέστρεψαν στην Μελιτηνή, το 754/5 άλωσαν την Θεοδοσιούπολη.  Παρά τις συχνές εκπορθήσεις πόλεων ο Κωνσταντίνος δεν προχώρησε σε μόνιμες κατακτήσεις και επέκταση των εδαφών του, αρκούμενος να καταστρέφει αυτά του αντιπάλου.  Από όπου περνούσε, ο ρωμαϊκός στρατός συγκέντρωνε τους χριστιανικούς πληθυσμούς και τους μετέφερε στα μετόπισθεν.  Αυτό το ανθρώπινο δυναμικό, κυρίως Σύροι μονοφυσίτες, θα μεταφερθεί, όπως θα δούμε εντός ολίγου, στην Ευρώπη.

ΒΙΝΤΕΟ – Η Μικρά Ασία πέφτει στα χέρια των Τούρκων – Θρήνος του Οσίου Χριστοδούλου της Πάτμου

Η κατάκτηση της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους υπήρξε μία επώδυνη και τραυματική εμπειρία για το Βυζάντιο, καθώς η χώρα αυτή ήταν καρδιά του, το πολιτισμικό, θρησκευτικό, οικονομικό και στρατιωτικό του κέντρο.

Από την περίοδο εκείνη μας έχουν σωθεί μοιρολόγια, τα οποία διεκτραγωδούν την απώλεια της χριστιανικής Μικράς Ασίας στα χέρια των μουσουλμάνων.

Εδώ ακολουθεί ο θρήνος του Οσίου Χριστοδούλου από την Πάτμο, που έφυγε κυνηγημένος από τους Τούρκους πρώτα από την Παλαιστίνη στη Βιθυνία, μετά στην Ιωνία, στην Πάτμο και τελικά στο Άγιον Όρος (1071-1081).

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Αλφρέδος ο Μέγας της Αγγλίας: Τα πρώτα χρόνια (Α’ Μέρος)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΜΕΡΟΣ

Τρόμος πέρα από την θάλασσα: Η πρώτη εισβολή των Βίκινγκς στην Αγγλία

Ο Αλφρέδος γεννήθηκε το 849 στο Γουάντατζ του Μπέρκσαϊρ, περιοχή που παλαιότερα αποτελούσε έδαφος της Μερκίας, που είχε μόλις όμως περάσει στο βασίλειο του Ουέσσεξ. Ήταν ο νεότερος από τους γιους του βασιλιά Έθελγουλφ, με μεγαλύτερους του τον Έθελσταν, τον Έθελμπαλντ, τον Έθελμπερχτ και τον Έθελρεντ. Σαν μικρότερος που ήταν, λίγα σημάδια προμήνυαν τη μελλοντική του πορεία. Σε μία εποχή που βασική ασχολία των βασιλέων ήταν ο πόλεμος, ο μικρός Αλφρέδος είχε έφεση στη μάθηση: μπορεί να έμαθε να γράφει πολύ αργότερα, από νηπιακή ηλικία όμως απομνημόνευε ποιήματα και ψαλμούς. Ακολούθησε τον πατέρα του στα ταξίδια του στην Ευρώπη και στη Ρώμη τον υποδέχθηκε ο πάπας Λέων Δ’. Το πέρασμα από την Αιώνια Πόλη καλλιέργησε την ισχυρή πίστη του παιδιού, που είχε ήδη ως επιρροή έναν πολύ θρησκευόμενο πατέρα. Η διαμονή του στην αυλή του Καρόλου του Φαλακρού τον γέμισε θαυμασμό για του Φράγκους, ιδίως για την έφεση τους στα γράμματα, κληρονομιά του «Καρολίγγειας Αναγέννησης». Οι εμπειρίες των Φράγκων στον πόλεμο κατά των Βίκινγκς (το 845 ο στόλος τους κατέπλευσε τον Σηκουάνα και πολιόρκησε το ίδιο το Παρίσι) αποδείχθηκαν πολύτιμες για τον Αλφρέδο όταν αργότερα πήρε τα ηνία του βασιλείου του και αντιμετώπισε τους ίδιους κινδύνους.

ΒΙΝΤΕΟ – Μιχαήλ Ψελλός, ο αμφιλεγόμενος Βυζαντινός φιλόσοφος – Cognosco Radio

Κάποτε, η μεγάλη ευφυΐα και η ακόμη μεγαλύτερη μόρφωση συναντιούνται με την ανηθικότητα και την ματαιοδοξία. Στην διασταύρωση αυτή γεννιούνται μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες προσωπικότητες.

Μία από αυτές ήταν ο Βυζαντινός φιλόσοφος και πολιτικός Μιχαήλ Ψελλός, που έδρασε στα μέσα ου 11ου αιώνος, μία εποχή παρακμής για την αυτοκρατορία.

Στη σημερινή εκπομπή Cognosco Radio, ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Νίκος Παππάς αναλύουν το βίο και την πολιτεία αυτής του του συναρπαστικού λογίου, ο οποίος συνδέθηκε με μερικές από τις χειρότερες στιγμές της ιστορίας μας αλλά υπήρξε και από τα πιο αξιόλογα μυαλά της.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Τρόμος πέρα από την θάλασσα: Η εισβολή των Βίκινγκς στην Αγγλία

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής Ιστορίας

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Προς τα τέλη του 8ου αιώνος τα αγγλοσαξονικά χρονικά γεμίζουν με αναφορές ζοφερών οιωνών.  Ανεμοστρόβιλοι, καταιγίδες, απόκοσμα φώτα στον ουρανό, ακόμη και θεάσεις …δράκων (!) ακολουθήθηκαν από λιμό, γεμίζοντας με μεταφυσικό τρόμο τους ανθρώπους.  Το μοτίβο της κακοδαιμονίας (πολύ συνηθισμένο στη μεσαιωνική ιστοριογραφία) σύντομα έδωσε τη θέση του σε αληθινά δεινά.  Σποραδικά, σχεδόν τυχαία στην αρχή, επιδρομείς άρχισαν να φθάνουν στις ακτές της Αγγλίας.  Το 790 τρία άγνωστα πλοία άραξαν στη νησίδα Πορτλαντ, στις ακτές του Ουέσσεξ.  Ο ανυποψίαστος τοπικός αξιωματούχος-περνώντας τους για εμπόρους-έσπευσε να τους προϋπαντήσει, με αποτέλεσμα να σφαγεί επί τόπου.  Τρία χρόνια αργότερα όλη η Βρετανία αναρρίγησε με τρόμο, μαθαίνοντας πως ασεβείς, θηριώδεις βάρβαροι άλωσαν το μοναστήρι του Λίντισφαρν στη Νορθουμβρία.  Η καρδιά του αγγλοσαξονικού χριστιανισμού καταστράφηκε ολοσχερώς:  η πλούσια μονή λεηλατήθηκε, εκατοντάδες πολύτιμα βιβλία εξαφανίστηκαν και οι μοναχοί εσφάγησαν ανελέητα πάνω στην αγία τράπεζα ή σύρθηκαν αιχμάλωτοι στα πλοία των επιδρομέων.  Σειρά είχε το νησί Ιόνα και η μονή του Αγίου Κολούμπα, πνευματική πρωτεύουσα της Σκωτίας, που λεηλατήθηκε τρεις φορές (795, 802, 806).  Η καταστροφή της μονής ήταν τόσο ολοσχερής που ο τόπος έμεινε έρημος για 400 χρόνια.  Γενικώς τα μοναστήρια, λόγω της απομονωμένης τοποθεσίας τους, της πλήρους έλλειψης άμυνας και των αποθεμάτων σε πολύτιμα αντικείμενα (χρυσά και αργυρά λειτουργικά σκεύη, κυρίως) υπήρξαν οι αγαπημένοι στόχοι των Βίκινγκς.  Στο μεταίχμιο του νέου αιώνα πειρατικές επιδρομές σάρωσαν το Κεντ και τις ακτές της Μάγχης, αναγκάζοντας ως και τον ισχυρό Όφφα της Μερκίας να λάβει μέτρα άμυνας των ανατολικών του επαρχιών.

Η γέννηση της Αγγλοσαξονικής Βρετανίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος – μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής Ιστορίας

Ο χώρος των Βρετανικών νήσων υπήρξε για πολλούς αιώνες πεδίο διαδοχικών εγκαταστάσεων, αποικισμών και εισβολών πληθώρας λαών, οι οποίοι μέσα από μακροχρόνιες διεργασίες διεμόρφωσαν το σύγχρονο βρετανικό έθνος.  Η περίοδος που ακολούθησε την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είδε ορισμένες από τις σημαντικότερες τέτοιες αλλαγές.  Με την αποχώρηση των λεγεώνων προς την Ευρώπη στις αρχές του 5ου αιώνος η Britannia, ρωμαϊκή επαρχία επί αιώνες, έμεινε έκθετη σε εχθρικές επιδρομές.  Οι εκλατινισμένοι και εκχριστιανισμένοι Κελτο-Ρωμαίοι άρχισαν να δέχονται ολοένα και περισσότερο την πίεση των γερμανικών φυλών που έπλεαν από τα ανατολικά, αναζητώντας τη δική τους τύχη στη λεγόμενη «Μεγάλη Μετανάστευση των Λαών».  Από την περιοχή της σημερινής Δανίας και βορείου Γερμανίας οι φυλές των Άγγλων (Angli, Angles), των Σαξόνων (Saxons, Sassenach, Saeson) και των Ιούτων (Jutes), μαζί με Φρισίους από την Ολλανδία, έφθαναν κατά κύματα στα βρετανικά εδάφη.  Ένας μακρύς και επίμονος αγώνας ξεκίνησε ανάμεσα σε γηγενείς και εισβολείς:  η αντίσταση των «πολιτισμένων» Κελτο-Ρωμαίων χριστιανών εναντίον των «βαρβάρων» Αγγλοσαξόνων παγανιστών θα αποτυπωθεί ανεξίτηλα στη βρετανική συλλογική μνήμη μέσα από το θρύλο του βασιλιά Αρθούρου.

Καθήκοντα του Βασιλέως και του Πατριάρχου στην «Εισαγωγή» του Βασιλείου Α’

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος – Διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής Ιστορίας

Οι σχέσεις μεταξύ Εκκλησίας και πολιτείας – βασιλείας στο Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος έχουν υπάρξει διαχρονικά από τα δημοφιλέστερα θέματα μελέτης, καθώς όχι μόνο αποτελούν κομβικό σημείο για την κατανόηση της ιστορίας, της ταυτότητος και της ιδεολογίας της αυτοκρατορίας, αλλά εντάσσονται και στον ευρύτερο διάλογο για την αλληλεπίδραση ή διαχωρισμό ιερού και κοσμικού στον χριστιανικό και μεταχριστιανικό κόσμο.  Αναλόγως το υπόβαθρο και την οπτική του βυζαντινολόγου, η αυτοκρατορία έχει ονομασθεί κράτος θεοκρατικό, καισαροπαπικό ή λαϊκό με επίσημο θρησκεία.  Οι λέξεις αυτές, πέρα από τον περιγραφικό ρόλο που έχουν, συχνά είναι εντονότατα αξιακά φορτισμένες, και η επιλογή τους δηλώνει εμμέσως αποδοκιμασία ή έπαινο της Ανατολικής Ρώμης κατά τα σύγχρονα κριτήρια.

Οι πηγές αυτών των ερευνών προκύπτουν από το σύνολο των διαθεσίμων δεδομένων, όπως η νομισματική, η εικονογραφία, η ιστοριογραφία, η νομοθεσία και ειδικευμένα συγγράμματα περί βασιλείας (κάτοπτρα ηγεμόνος).  Ιδιαιτέρα σημασία έχει εάν η πηγή αυτή αποτελεί δημιούργημα της βασιλικής εξουσίας, της επισήμου ιεραρχίας ή ενός παρατηρητού, ή αν αποτελεί απλώς γραμματειακό έργο ή νόμος του κράτους.  Με όλη την σύνδεση τους (ήτις έχει περιγραφεί με τους όρους «συμφωνία» ή «συναλληλία»), Εκκλησία και πολιτεία βρίσκονταν συχνά σε ανταγωνισμό για διάφορα θεολογικά ή διαχειριστικά ζητήματα, με τον κάθε παράγοντα να προσπαθεί να τεκμηριώσει την ανεξαρτησία ή την ανωτερότητα του από τον άλλο.  Η ιδεολογική αυτή διαφοροποίηση γινόταν ιδιαιτέρως αισθητή σε περιόδους ανοικτής θρησκευτικής αντιπαραθέσεως, όπως κατά την Εικονομαχία.

Προκόπιος: Ο μεγάλος ιστορικός της βασιλείας του Ιουστινιανού

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Βυζαντινής ιστορίας

Σε ορισμένες χρονικές περιόδους, ειδικά τους περασμένους αιώνες οπότε η επιμελής μόρφωση και η συγγραφή ήταν προνόμιο σχετικά λίγων, αναδεικνύονταν συγκεκριμένες προσωπικότητες στις οποίες έπεσε η τιμή και το καθήκον να καταγράψουν και να αφηγηθούν τα γεγονότα στις ερχόμενες γενιές.  Ανάμεσα τους ξεχώριζαν λίγες, ή και μία και μοναδική, των οποίων η μαρτυρία εκτιμήθηκε ιδιαιτέρως από τους επιγόνους τους για την πληρότητα και αξιοπιστία της.  Το όνομα του Ηροδότου είναι ταυτισμένο με τους Περσικούς πολέμους και του Θουκυδίδου με τον Πελοποννησιακό, ενώ ο Αρριανός θεωρείται ο σημαντικότερος ιστορικός της Αλεξανδρινής εκστρατείας, αν και δεν είναι ο μόνος.  Με τον ίδιο τρόπο στην πρώιμη «βυζαντινή» εποχή και δη κατά την βασιλεία του Ιουστινιανού, διακρίνουμε το πρόσωπο του Προκοπίου.

Ο Προκόπιος γεννήθηκε, όπως και ο Ευσέβιος, στην Καισάρεια της Παλαιστίνης κατά το έτος 500.  Έλαβε νομικές σπουδές, ενώ όπως δείχνει το έργο του, απέκτησε ευρύτατη κλασσική παιδεία.  Με την πάροδο του χρόνου θα σταδιοδρομήσει στην Κωνσταντινούπολη ως ιλλούστρος και συγκλητικός, όμως η πιο σημαντική του θέση, από την οποία προκύπτει και μεγάλο μέρος του ιστορικού του έργου, ήταν αυτή του προσωπικού γραμματέως του στρατηγού Βελισαρίου.  Ο Βελισάριος ήταν, καθ’ ομολογίαν, ο μεγαλύτερος αξιωματικός του Ιουστινιανού και εκ των κορυφαίων όλης της ρωμαϊκής ιστορίας, χάρη στον Προκόπιο λοιπόν έχουμε λεπτομερείς περιγραφές των εκστρατειών και των κατορθωμάτων του.  Ο Προκόπιος θα ζούσε από κοντά πολλά σημαντικά γεγονότα όπως η στάση του Νίκα (532) και η μεγάλη πανώλη (540), ενώ θα γνώριζε εκ του σύνεγγυς το βασιλικό ζεύγος του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας.  Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τον θάνατο του – οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από το 554 ως το 565.

Εργογραφία

Ο Προκόπιος άφησε πίσω του τρία έργα, τα οποία αποτελούν μνημεία τόσο ιστορικής όσο και φιλολογικής αξίας, στον βαθμό που κερδίζει τον τίτλο του τελευταίου «αληθινού» ιστορικού της υστέρου αρχαιότητος.  Είναι τα «Υπέρ των πολέμων», «Περί Κτισμάτων» και «Ανέκδοτα».

Η «Εποχή της Συγκέντρωσης»: Σχεδιάγραμμα του Νέου Μεσαίωνος

Άρθρο του Eugene Vodolazkin για το αμερικανικό περιοδικό First Things, υπό τον τίτλο «The Age of Concentration»

Απόδοση στα ελληνικά: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Σημείωμα του Μεταφραστή

Ο Eugene Vodolazkin είναι Ρώσος φιλόλογος και πολυβραβευμένος συγγραφέας, γνωστός στην Δύση κυρίως για το επιτυχημένο μυθιστόρημα του “Laurus” (μεταφράστηκε σε 15 γλώσσες), με θέμα τις παράδοξες περιπέτειες ενός σαλού μοναχού του 15ου αιώνος.  Στο βιβλίο αυτό ο Vodolazkin δίνει μεγάλη προσοχή στην ανασύσταση του κοσμοειδώλου και του τρόπου σκέψεως ενός προνεωτερικού Ρώσου και (κατ’ επέκτασιν) μεσαιωνικού ανθρώπου, με όλες τις διαφορές που παρουσιάζει σε σχέση με τον σημερινό Δυτικό ή Ευρωπαίο.

Στο πρώτο μέρος που ήδη δημοσιεύσαμε, ο Vodolazkin ανιχνεύει πως μέσα από κάποιες τάσεις του σήμερα, συγκεκριμένα στην λογοτεχνία και την γραμματεία, επανακάμπτει μία μεσαιωνικού τύπου αντίληψη των πραγμάτων.

Στο δεύτερο και τελευταίο μέρος, που ακολουθεί παρακάτω (αρχικά γραμμένο στα ρωσικά, στη συνέχεια μεταφρασθέν στα αγγλικά από τον Alexis Klimoff και δημοσιευθέν στο σημαίνον αμερικανικό χριστιανικό περιοδικό First Things), ο συγγραφέας αναπτύσσει την νεομεσαιωνική του ιδέα, προσπαθώντας να «μαντέψει» τα χαρακτηριστικά της νέας εποχής, με επίκεντρο την μετάβαση σε μία κατάσταση εσωτερικής και κοινωνικής «συγκεντρώσεως».

M.N.

******

Πολλοί θεωρούν τη Ρωσία ως μία οπισθοδρομική χώρα, η οποία βραδυπορεί πίσω από την Δύση. Αυτό δεν ισχύει.  Ο κοινός μας πολιτισμός αλλάζει, και εξαιτίας της ωμής εμπειρίας του 20ου αιώνος, η χώρα μου είναι σε κάποια πράγματα πιο μπροστά από την Δύση.  Έχω περιγράψει την επερχόμενη περίοδο ως έναν νέο Μεσαιωνισμό.  Αλλά είναι πολύ νωρίς για να περιγράψουμε τούτη τη νέα εποχή λεπτομερώς.  Μπορούμε θολά μόνο να δούμε την περιφέρεια της, η οποία μπορεί να εκφραστεί καλύτερα ως καλύτερα να εκφραστεί ως μία στροφή προς την εσωτερική ενδυνάμωση και την κοινωνική αναδιάρθρωση.  Τη διαδικασία αυτή αποκαλώ «συγκέντρωση».