ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Νέα Πολιτική 18-11-2015
Δ' ΜΕΡΟΣ
Ο Μεσαίωνας έχει συνδυαστεί με τη θεοκρατία, τη φεουδαρχία και τη μοναρχία. Παρ” ότι αυτές οι παρατηρήσεις είναι σωστές, παραβλέπονται τόσο οι θετικές πτυχές τους, όσο και άλλα συστήματα της εποχής. Η φεουδαρχία της δυτικής Ευρώπης μοιάζει δυσκίνητη και καταπιεστική-και με τα σημερινά δεδομένα όντως ήταν -όμως αποτελούσε το βέλτιστο τρόπο αντιμετώπισης και διαχείρισης του χάους του πρωίμου Μεσαίωνα και της οργάνωσης τόσο της παραγωγής, όσο και της άμυνας. Στο Βυζάντιο από την άλλη πρέπει με ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε μία πρωτότυπη, αιρετή μοναρχία η οποία παρά το δεσποτισμό της είχε μία σειρά δικλείδων ασφαλείας κατά της αυθαιρεσίας του αυτοκράτορα, όπως αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουν «νόμιμο δικαίωμα στην επανάσταση» εάν ο κάτοχος του θρόνου αποδεικνυόταν ανάξιος του θείου λειτουργήματος του. Η δε Καρολίγγεια αυτοκρατορία και ύστερα η «Αγία Ρωμαϊκή» διάδοχος της έχουν θεωρηθεί ως πρωτοπόρα ενοποιητικά σχήματα πληθώρας λαών και χωρών υπό κοινή εξουσία τα οποία τρόπον τινά υπήρξαν πρόγονοι των συγχρόνων εγχειρημάτων ευρωπαϊκής ενοποίησης (για αυτό και σήμερα μεγάλοι υπέρμαχοι της ΕΕ τιμώνται με το παράσημο του Καρλομάγνου).
Η πολιτική στο Μεσαίωνα ήταν πολύ πιο αποκεντρωμένη από ό,τι σήμερα ή την πρώιμη νεότερη εποχή. Ακόμη και μετά την παρακμή της φεουδαρχίας, χάρις την οποία οι βασιλείς εδραίωσαν την εξουσία τους επί των ευγενών, βλέπουμε ένα σύστημα διακυβέρνησης που εκτεινόταν πολύ πέραν της ανακτορικής αυλής. Στη δύση από τον 13ο αιώνα και μετά βλέπουμε ραγδαία άνοδο θεσμών και συστημάτων τοπικής αυτοδιοίκησης, πόλεις αυτόνομες και προστατευμένες από τους φεουδάρχες βάσει καταστατικών χαρτών, συλλόγους και σωματεία κληρικών και ιδιωτών με αντικείμενο φιλανθρωπίες ή ποικίλες κοινωνικές δραστηριότητες, πανίσχυρες συντεχνίες επαγγελματιών, και βέβαια την Εκκλησία. Αυτό το ευρύ και αλληλεπικαλυπτόμενο δίκτυο φορέων εξουσίας σύμφωνα με ορισμένους διεθνολόγους θυμίζει το σύγχρονο σύστημα διεθνών σχέσεων, όπου τα κυρίαρχα κράτη αναγκάζονται να μοιραστούν την εξουσία τους με μη κρατικούς, υπερεθνικούς και υποεθνικούς δρώντες. Το 1215 οι Άγγλοι ευγενείς επέβαλαν στο βασιλιά να παραχωρήσει τη Magna Carta, ένα πρώιμο σύνταγμα που περιόριζε την εξουσία του μονάρχη και εγγυάτο ορισμένα δικαιώματα στους υπηκόους του. Σταδιακά τα δικαιώματα αυτά επεκτάθηκαν και στους αστούς. Μέσα από τα συμβουλευτικά σώματα και τις συνελεύσεις των ευγενών και των αστών, ιδίως στην Αγγλία μα και αλλού, γεννήθηκε ο κοινοβουλευτισμός.
Κλείνοντας θα ασχοληθούμε με έναν ακόμη μύθο: σήμερα όταν θέλουμε να ομιλήσουμε για άθλιες συνθήκες εργασίας, τις ονομάζουμε «μεσαιωνικές». Μέγα λάθος. Ο δουλοπάροικος της εποχής (ο πολυπληθέστερος δηλαδή τύπος εργαζομένου στη δύση) δούλευε από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου, αφαιρώντας όμως τα διαλείμματα για γεύμα και ανάπαυση̇ αποτυπώνεται μία εργάσιμη ημέρα 8,5 ωρών, χρόνος που ούτε θα μπορούσε να ονειρευτεί ο βιομηχανικός εργάτης του 18ου και του 19ου αιώνα. Είχε δε πολύ περισσότερες άδειες και αργίες (συνήθως θρησκευτικές εορτές). Η μετάβαση από προνεωτερικότητα στη νεωτερικότητα σημαδεύτηκε από δραματική πτώση των συνθηκών εργασίας, μέχρι τελικά να τις βελτιώσουν οι αγώνες του εργατικού κινήματος και η τεχνολογική πρόοδος.
Ο Μεσαίωνας μας έχει αφήσει πίσω οριστικά, εδώ και πάνω από 500 έτη. Παρ” όλα αυτά συνεχίζει να στοιχειώνει τη συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου. Η ανησυχία αυτή είναι φυσική: ήταν μία εποχή χωρίς τις σύγχρονες ανέσεις, χωρίς ανθρώπινα δικαιώματα, με πολλή σκληρότητα, ασθένειες, πολέμους και ανασφάλεια. Δεν ήταν όμως ειδική ή ξεχωριστή σε αυτές. Σε όλον τον κόσμο υπήρχαν αυτά τα φαινόμενα, σε όλες σχεδόν τις εποχές, άλλοτε σε μικρότερη άλλοτε μεγαλύτερη ένταση και κλίμακα. Το μίσος για το Μεσαίωνα καλλιεργήθηκε σκοπίμως και εντέχνως ως ο ιδρυτικός μύθος της νεωτερικότηττας, με στόχο την απαξίωση του παρελθόντος και την ωραιοποίησης της νέας τάξης. Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως, που ζει σε μία εποχή εξαιρετικά κατακερματισμένη και ταραγμένη, μία εποχή μεγάλης κρίσης, πραγματικό μεταίχμιο για την επιβίωση και εξέλιξη του δυτικού πολιτισμού χρειάζεται να σκύψει πάνω από τη μεσαιωνική ιστορία και να τη μελετήσει, ώστε να αντιληφθεί πως, υπό δύσκολες συνθήκες και με πενιχρά μέσα, ο Ευρωπαίος εργάστηκε, σκέφτηκε και έδρασε, ώστε μέσα από το σκοτάδι να ξαναγεννήσει το φως, μέσα από το χάος να συγκροτήσει κάποια τάξη. Υπό τον αθόρυβο θάνατο που σκορπούσε η πανώλη, τα βέλη των Μογγόλων και το χαντζάρι των Σαρακηνών, σφυρηλατήθηκαν πολιτισμοί ευπροσάρμοστοι, λειτουργικοί, με υψηλές ικανότητες αυτοάμυνας, ακμαίο ένστικτο αυτοσυντήρησης και τεράστια δημιουργικότητα. Έχουμε να μάθουμε πάρα πολλά.
