Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*
Όταν μαθαίνουμε για μία κίνηση ή μία προσπάθεια συντηρητική, αντιδραστική, που αντιτίθεται σε ιδέες που φαινομενικά θα ήταν αυτονόητο να ασπαστούν οι κατώτερες μάζες του λαού, ο νους πηγαίνει στην ελίτ της κατεστημένης τάξης, τους προνομιούχους που θέλουν να διατηρήσουν τα αγαθά και τις εξουσίες τους. Κι όμως, η ιστορία δείχνει πως η αντίσταση στις “φιλοπρόοδες”, “απελευθερωτικές” επαναστάσεις, ενάντια στις αξίες του ατομικισμού, της νεωτερικότητας και του εξισωτισμού, συχνά δεν ήρθε από ευγενείς ή πλουσίους. Αντίθετα, πολλές φορές το λάβαρο της αντεπανάστασης ύψωσαν οι άνθρωποι των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων, αγρότες, χωρικοί και εργάτες. Στην περίπτωση που θα αναφέρουμε σήμερα, στην Ισπανία, παρατηρείται αυτό ακριβώς το φαινόμενο.
Όταν μαθαίνουμε για μία κίνηση ή μία προσπάθεια συντηρητική, αντιδραστική, που αντιτίθεται σε ιδέες που φαινομενικά θα ήταν αυτονόητο να ασπαστούν οι κατώτερες μάζες του λαού, ο νους πηγαίνει στην ελίτ της κατεστημένης τάξης, τους προνομιούχους που θέλουν να διατηρήσουν τα αγαθά και τις εξουσίες τους. Κι όμως, η ιστορία δείχνει πως η αντίσταση στις “φιλοπρόοδες”, “απελευθερωτικές” επαναστάσεις, ενάντια στις αξίες του ατομικισμού, της νεωτερικότητας και του εξισωτισμού, συχνά δεν ήρθε από ευγενείς ή πλουσίους. Αντίθετα, πολλές φορές το λάβαρο της αντεπανάστασης ύψωσαν οι άνθρωποι των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων, αγρότες, χωρικοί και εργάτες. Στην περίπτωση που θα αναφέρουμε σήμερα, στην Ισπανία, παρατηρείται αυτό ακριβώς το φαινόμενο.
Η Ισπανία μετά τους Ναπολεοντείους Πολέμους ήταν μία θλιβερή σκιά του εαυτού της. Η αποικιακή αυτοκρατορία αποσυντέθηκε, η οικονομία είχε καταρρεύσει και το πολιτικό σύστημα δεν λειτουργούσε. Η πάλαι ποτέ μεγάλη δύναμη συνταρασσόταν από διαμάχες και συγκρούσεις. Εκείνη την εποχή, ευνοημένη από τη διάδοση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης και την πολυετή ναπολεόντειο βασιλεία στην Ισπανία, μία κίνηση φιλελευθέρων άρχισε να ανέρχεται στην εξουσία. Οι άνθρωποι αυτοί ήθελαν να μεταρρυθμίσουν την Ισπανία βάσει των γαλλικών προτύπων: μοναρχία περιορισμένη από κοινοβουλευτική εξουσία και σύνταγμα, περιστολή των εκκλησιαστικών προνομίων με κατεύθυνση προς την εκκοσμίκευση, και την εγκαθίδρυση ενός συγκεντρωτικού κράτους βάσει των προτύπων του νεωτερικού εθνικισμού. Οι φιλελεύθεροι συσπειρώθηκαν γύρω από τη βασίλισσα Ισαβέλλα.
Υπήρχε όμως ένα σημαντικό κομμάτι της ισπανικής κοινωνίας που αντιδρούσε. Μακριά από τη Μαδρίτη, στο φτωχό και ορεινό βορρά, ζούσαν άνθρωποι που δεν καλοδέχθηκαν τις αλλαγές. Αγροτικοί πληθυσμοί ατίθασοι, για αιώνες κυβερνώμενοι με τους δικούς τους νόμους και παραδόσεις όπως εγγυώντο τα καταστατικά αυτοδιοίκησης (fueros), βαθιά πιστοί στον ρωμαιοκαθολικισμό και προσηλωμένοι στη μοναρχία και τις συντηρητικές αξίες, είδαν τη νέα φιλελεύθερη τάση ως ιεροσυλία. Όντας μειονοτικοί, ξενόγλωσσοι πληθυσμοί (Βάσκοι, Αραγωνέζοι, Καταλανοί, Ναβαρέζοι, Γαλικιανοί κ.α.) ένιωθαν ιδιαίτερη απειλή από την απαλοιφή της τοπικής νομοθεσίας και αυτονομίας. Η απαλλοτρίωση της κοινοτικής και εκκλησιαστικής γης στερούσε από τους αγρότες φθηνά βοσκοτόπια και αγρούς, κάτι που εισήγαγε και τον οικονομικό παράγοντα στην εξίσωση. Ταυτόχρονα, δε δέχονταν την Ισαβέλλα ως νόμιμη ηγεμόνα, υποστηρίζοντας έναν άλλο κλάδο του Οίκου των Βουρβώνων, υπό τον Δον Κάρλος, κόμητος της Μολίνα. Οι άνθρωποι αυτοί πήραν έτσι την επωνυμία Καρλιστές. Επρόκειτο για τη γέννηση μίας από τις μακροβιότερες και σημαντικότερες πολιτικές δυνάμεις στην ιστορία της Ισπανίας, που με την αδιαπραγμάτευτη παραδοσιακή και αντινεωτερική αντίληψη τους να τους δίνει συνοχή και αγωνιστικό πνεύμα.
Το 1833 ξεσπά αυτό που θια γίνει γνωστό ως ο Α” Καρλικός Πόλεμος. Ολόκληρος ο ισπανικός βορράς εξεγείρεται, γεμάτος σταυροφορικό και τοπικιστικό ζήλο. Για επτά χρόνια οι κυβερνητικές δυνάμεις αδυνατούν να τον καταβάλουν, κάτι που θα γίνει τελικά μόνο με την παρέμβαση βρετανικών και γαλλικών δυνάμεων. Το 1846 η Καταλονία παίρνει ξανά τα όπλα, για να κατασταλεί τρία έτη αργότερα. Ο τρίτος και τελευταίος “καρλικός πόλεμος” θα ξεσπάσει το 1872. Με τους φιλελευθέρους πλέον να έχουν ανακηρύξει δημοκρατία και την Εκκλησία και τους πολιτευτές τους να διώκονται, οι Καρλιστές εγκαταλείπουν τον πολιτικό αγώνα και παίρνουν τα όπλα. Ξανά όμως η επανάσταση δεν κατορθώνει να επεκταθεί πέραν των ορεινών περιοχών των Βάσκων και της Ναβάρα και το 1876 εκπνέει.
Το κίνημα των Καρλιστών πέφτει σε λήθαργο. Το 1898 όμως η ντροπιαστική ήττα της Ισπανίας στον πόλεμο με τις ΗΠΑ και η απώλεια και των τελευταία υπολειμμάτων της αυτοκρατορίας της (Φιλιππίνες, Κούβα κτλ) τους αναζωογονεί. Πλέον οι στόχοι τους έχουν εμπλουτιστεί. Παραμένουν υπέρ της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά είναι εναντίων των αποσχιστικών κινημάτων. Αντιτίθενται στην εκβιομηχάνιση και στέκονται απέναντι στα σοσιαλιστικά συνδικάτα που θα αναπτυχθούν στις πόλεις (Βαρκελώνη, Μπιλμπάο κτλ), συστήνοντας ως αντίβαρο τις πρώτες δομές του ρωμαιοκαθολικού συνδικαλισμού.
Όταν το 1936 ο στρατηγός Φρανσίσκο Φράνκο ξεκινά το κίνημα για να ανατρέψει τη Β” Ισπανική Δημοκρατία, οι Καρλιστές γρήγορα θα ταχθούν στο πλευρό του. Απηυδισμένοι από την τρομοκρατία της κυβέρνησης και των αριστερών οργανώσεων, το αντικληρικαλικό όργιο βίας και τις διώξεις συντηρητικών πολιτών, οι Καρλιστές οργανώθηκαν σε πολιτοφυλακές (Requetes) και ξεκίνησαν τον αγώνα αυτόνομα. Η αδελφοκτόνος σύγκρουση είδε τους Βάσκους Καρλιστές να πολεμούν και να υποτάσσουν τους αυτονομιστές ομογενείς τους που συντάχθηκαν με τη Δημοκρατία. Δεν έλειψαν οι ωμότητες και από τις δύο πλευρές.
Η συμπόρευση όμως του εθνικιστικού-φασιστικού κινήματος του Φράνκο με τους Καρλιστές δεν υπήρξε ομαλή. Η Requetes ενσωματώθηκε στα εθνικιστικά στρατεύματα και οι πολιτικές τους δομές στη φασιστική Φάλαγγα. Δημιουργήθηκαν εντάσεις, με αποκορύφωμα τα επεισόδια του Μπιλμπάο το 1942 οπότε Καρλιστές δέχθηκαν επίθεση με χειροβομβίδες από Φαλαγγίτες. Αργότερα επήλθε εξομάλυνση, αλλά οι Καρλιστές παρέμειναν περιθωριακή πολιτική δύναμη. Ο Φράνκο ακόμη επέβαλε απολυταρχική, συγκεντρωτική διακυβέρνηση στην Ισπανία, καταστέλλοντας τα αιτήματα των Καρλιστών για αυτοδιοίκηση. Μετά το 1970 το κίνημα άρχισε να διασπάται και η πολιτική του επιρροή να φθίνει.
Με την επάνοδο της δημοκρατίας, κατά καιρούς Καρλιστές υποψήφιοι εξελέγησαν στην Cortes Generales (Κοινοβούλιο), όμως γενικά παγιώθηκαν ως εξωκοινοβουλευτική δύναμη. Σήμερα περιορίζονται σε δημοτικά συμβούλια των παραδοσιακών προπυργίων τους (Ναβάρα κτλ).
Η εποχή της μεγάλης επιρροής των καρλιστών έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Όμως το πείσμα και η ετοιμοπόλεμη διάθεση τους, η παθιασμένη υπεράσπιση της προνεωτερικής τάξης πραγμάτων και οι αποφασισμένες σταυροφορίες τους για “Θεό, Πατρίδα, Καταστατικά Αυτοδιοίκησης και Βασιλιά” (Dios, Patria, Fueros, Rey) ενάντια στον ατομικισμό, τον εξισωτισμό και την εκκοσμίκευση άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στην ισπανική ιστορία και στο χαρακτήρα της ισπανικής Δεξιάς.
*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Νέα Πολιτική 9-9-2015
