ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Νέα Πολιτική 6-5-2015
Σταυροφορίες ονομάζουμε τους ιερούς πολέμους της μεσαιωνικής Παποσύνης. Παρότι υπήρξαν διάφορες, όπως κατά των μουσουλμάνων της Ισπανίας ή των Καθαρών της νοτίου Γαλλίας, πασίγνωστες είναι αυτές προς τη Μέση Ανατολή, με στόχο την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων.
Κατά κάποιον τρόπο, το Βυζάντιο έδωσε το έναυσμα για την Α’ Σταυροφορία. Περί το 1080-1090 όλη σχεδόν η Μικρά Ασία είχε πέσει στα στίφη των Σελτζούκων Τούρκων και ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Κομνηνός αναζήτησε στη Δύση βοήθεια για να τους απωθήσει. Όταν έστελνε επιστολές, βέβαια, ανέμενε μερικές εκατοντάδες ιππότες ως μισθοφόρους. Ο πάπας Ουρβανός όμως εκμεταλλεύτηκε την αφορμή αυτή, και το 1095 στο Κλερμόντ της Γαλλίας κήρυξε ιερό πόλεμο.
Η πρώτη ανταπόκριση ήρθε από τις λαϊκές μάζες. Ο μοναχός Πέτρος ο Ερημίτης ξεσήκωσε μεγάλα πλήθη και τα οδήγησε προς ανατολάς. Αυτή η ανοργάνωτη μάζα χωρικών και λίγων ιπποτών πέρασε μέσα από την Ουγγαρία και το Βυζάντιο λεηλατώντας. Με φανερή δυσφορία ο Αλέξιος έστειλε στρατό να αποδεκατίσει τους ταραχοποιούς, και τους παρείχε πλοία να περάσουν το Βόσπορο, μαζί με συμβουλές να στρατοπεδεύσουν και να περιμένουν ενισχύσεις. Υπερενθουσιώδεις όμως και άφρονες, βάδισαν προς το εσωτερικό όπου και τους εξολόθρευσαν οι Τούρκοι.
Ταυτόχρονα μία νέα εκστρατεία ετοιμαζόταν στην Ευρώπη. Περί τους 100.000 ιππότες και στρατιώτες βάδισαν από διαφορετικές κατευθύνσεις προς την Κωνσταντινούπολη, όπου έφθασαν στα τέλη του 1096. Τους οδηγούσαν πρίγκηπες και βαρώνοι όπως ο Γοδεφρείδος του Μπουγιόν, ο Ραϋμόνδος της Τουλούζης και ο Βοημούνδος του Τάραντα. Η παρουσία τους έξω από τα τείχη ανησύχησε τον Αλέξιο, ιδίως λόγω του Βοημούνδου ο οποίος ήταν υιός του Ροβέρτου Γυισκάρδου, Νορμανδού βασιλέα της Σικελίας και ορκισμένου εχθρού του Βυζαντίου. Διπλωματικά ελισσόμενος, ο Αλέξιος απέσπασε από τους Σταυροφόρους όρκο υποτελείας και την υπόσχεση επιστροφής όλων των απολεσθέντων βυζαντινών εδαφών. Έτσι, το 1097 σταυροφορικές και βυζαντινές δυνάμεις πέρασαν στην Ασία, νίκησαν τους Τούρκους και προχώρησαν προς τη Συρία. Εκμεταλλευόμενοι τη μουσουλμανική αδυναμία, οι Βυζαντινοί ανέκτησαν τα μικρασιατικά παράλια.
Οι Σταυροφόροι πολιόρκησαν την Αντιόχεια. Ο Βοημούνδος, θέλοντας να κρατήσει την πόλη για τον εαυτό του, με τέχνασμα απομάκρυνε τους Βυζαντινούς και ύστερα τους αποκάλεσε προδότες. Μετά την πτώση της λοιπόν τη διεκδίκησε ως ανεξάρτητο πριγκιπάτο και απαρνήθηκε τη βυζαντινή επικυριαρχία. Παρά τις διαμαρτυρίες του Αλεξίου, καθ’ οδόν προς νότον εγκαθιδρύθηκαν και άλλα κράτη. Όταν δε το 1099 κατελήφθη η Ιερουσαλήμ, δημιουργήθηκε βασίλειο. Τα χρόνια που ακολούθησαν ο Αλέξιος κατάφερε να ελέγξει τα σταυροφορικά κράτη εκμεταλλευόμενος τόσο την ευάλωτη θέση τους σε σχέση με τους μουσουλμάνους, όσο και την ανάγκη τους για το κυπριακό σιτάρι. Ο Βοημούνδος επέστρεψε στην Ευρώπη, οργάνωσε στρατό και αποβιβάστηκε στην Αλβανία, όμως η δεύτερη νορμανδική εισβολή συνετρίβη και ο ταπεινωμένος πρίγκιπας δήλωσε υποτέλεια (1108).
Η Α’ Σταυροφορία άλλαξε ριζικά τη τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Αφ’ ενός αδυνάτισε τους Σελτζούκους, δημιούργησε μία μόνιμη απειλή στα νότια τους και πυροδότησε τη βυζαντινή μικρασιατική αντεπίθεση. Από την άλλη, δημιουργήθηκαν κράτη τα οποία ήταν περισσότερο εχθρικά παρά φιλικά, ενώ αναβαθμίστηκε ο ρόλος των δυτικών και του Πάπα σε μία περιοχή παραδοσιακά βυζαντινή. Οι ακόλουθες σταυροφορίες δημιούργησαν τριβές και περιπλοκές, ψυχραίνοντας τις σχέσεις Βυζαντίου-Δύσης. Η ψύχρανση κλιμακώθηκε σε ανοικτή έχθρα, που κατέληξε στο αιώνιο όνειδος της Δ’ Σταυροφορίας και της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1204.
