«Ο σταυρωθείς εγήγερται, ο μεγάλαυχος πέπτωκεν, ο καταπεσών και συντριβείς ανώρθωται».
Φωνές σαν αυτήν να ακούγονται από τον ουρανό την ώρα της μάχης, θαύματα και προφητείες ανάστασης συνοδεύουν στην λαϊκή συνείδηση της μικρασιατικής Ρωμιοσύνης τον βίο του καθήμενου στον εξόριστο αυτοκρατορικό θρόνο της Νικαίας, Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη. Ο άνθρωπος αυτός υπήρξε μία από τις πιο γοητευτικές προσωπικότητες του ελληνικού Μεσαίωνα.
Γεννήθηκε το 1193 στο Διδυμότειχο του Έβρου, γόνος εξέχοντος οίκου. Από νωρίς έμεινε ορφανός. Όταν το 1204 η Βασιλεύουσα αλώθηκε από τους Σταυροφόρους, αφού μοίρασε την γονεϊκή περιουσία του στους φτωχούς, έφυγε για τη Νίκαια, όπου οι βυζαντινές δυνάμεις αντιστέκονταν ακόμη. Εκεί ενσωματώθηκε στην αυλή. Ο αυτοκράτωρ Θεόδωρος Λάσκαρης τον συμπάθησε και τον έκανε έμπιστό του. Στο τέλος δε του έδωσε και το χέρι της κόρης του, με αποτέλεσμα θανόντος του Θεοδώρου το 1222, ο Ιωάννης να ενθρονιστεί ως αυτοκράτορας.
Αμέσως σχεδόν οι Λασκάρηδες στασίασαν κατά της εξουσίας του Ιωάννη, και οδήγησαν σταυροφορικό στρατό στα βυζαντινά εδάφη. Ο βυζαντινός στρατός όμως τον συνέτριψε, τον εκδίωξε από τη Βιθυνία και αντεπιτέθηκε στη Θράκη, ενώ ναυπηγώντας στόλο ο Ιωάννης πολέμησε και τους Βενετούς στο Αιγαίο. Το 1225 η Αδριανούπολη απελευθερώθηκε. Η επέκταση του κράτους της Νικαίας στην Ευρώπη δημιούργησε τριβές με τους Βυζαντινούς της Ηπείρου και με την Βουλγαρία. Η επικράτηση της δεύτερης επί των πρώτων βοήθησε τους Μικρασιάτες να συντρίψουν τους Ηπειρώτες και να κυριαρχήσουν στην Μακεδονία, καταλαμβάνοντας την Θεσσαλονίκη και αποκλείοντας την λατινοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη. Η Ήπειρος ήταν ολοκληρωτικά έξω από το παίγνιο της ανακατάληψης της Βασιλεύουσας πλέον.
Στην ανατολή, οι Σελτζούκοι Τούρκοι προσπάθησαν να απειλήσουν τις βυζαντινές κτήσεις, αλλά ο Ιωάννης τους απέκρουσε επανειλημμένως. Μετά την μογγολική επιδρομή του 1243, το Σουλτανάτο του Ικονίου έπαυσε να αποτελεί απειλή.
Οι προσπάθειες εκπαραθύρωσης των Σταυροφόρων εισβολέων από τα εδάφη της Ρωμανίας αναπόφευκτα θα είχε αντίκτυπο στις σχέσεις με τη Δύση. Ο Ιωάννης ξεκίνησε σειρά διαπραγματεύσεων με τον Πάπα, ενώ χηρεύσας νυμφεύθηκε την κόρη του Ερρίκου Β’ της Γερμανίας, συνάπτοντας έτσι μία σημαντική συμμαχία. Ο βασικός στόχος, δηλαδή να μην στείλουν βοήθεια οι Δυτικοευρωπαίοι στο σφετεριστικό Imperium Romaniae, τελικά πέτυχε. Ο θεολογικός όμως διάλογος για την ένωση των Εκκλησιών δεν τελεσφόρησε.
Στα εσωτερικά θέματα ο Ιωάννης υπήρξε εξαιρετικός διαχειριστής. Πάταξε κάθε αυλική σπατάλη και η πολιτική του αναζωογόνησε το εμπόριο, την γεωργία και την κτηνοτροφία. Έκανε τη Νίκαια βασικό εξαγωγέα τροφίμων, ενώ μείωσε τις εισαγωγές. Η οικονομική άνθηση του επέτρεψε να επιβάλει χαμηλούς φόρους. Η αναδιοργάνωση του συστήματος των Ακριτών και η οικοδόμηση φρουρίων εξασφάλισε ότι οι αγρότες εργάζονταν ασφαλείς.
Απεβίωσε το 1254. Υπό λαϊκό πένθος ετάφη στο Νυμφαίο. Πλέον, ο αυτοκράτωρ ανήκε στη σφαίρα της αγιοσύνης που αμέσως του απέδωσε ο λαός και γρήγορα αναγνώρισε η Εκκλησία. Έτσι, εκτός από τον έπαινο όλων των παλαιών και συγχρόνων ιστορικών, ο Ιωάννης κέρδισε και θερμές προσευχές: «Τον λαμπρόν Βασιλέα και των πιστών μέγα καύχημα και των νυμφαίων το κλέος, Ιωάννην τιμήσωμεν, εν ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς, την μνήμην επιτελούντες αυτού, συμφώνως ανακράζοντες. Δόξα τω σε Δοξάσαντι, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα των ενεργούντι δια σου πάσιν ιάματα».
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Νέα Πολιτική 25-3-2015
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Νέα Πολιτική 25-3-2015
