Το καθεστώς του Αλεξίου Α’ Κομνηνού: Εξουσία και ιδεολογία

 

Μάριος Νοβακόπουλος*

Όταν ο Αλέξιος Κομνηνός κατέλαβε την εξουσία το 1081, δεν ήταν παρά ένας ακόμη επαναστάτης και σφετεριστής, ο πιο πρόσφατος κρίκος σε μία αλυσίδα διεκδικητών του θρόνου.  Η πολιτική αστάθεια ήταν ενδημική μετά την εκπνοή της Μακεδονικής δυναστείας το 1056, και, δεδομένων των ασφυκτικών εξωτερικών πιέσεων, τίποτε δεν προμήνυε μία ομαλή εδραίωση της νέας δυναστείας.  Ακόμη, ο Αλέξιος δεν είχε την πολυτέλεια να παραμένει στην Κωνσταντινούπολη και να ελέγχει άμεσα τους μηχανισμούς της εξουσίας: αντίθετα, πέρασε την πρώτη δεκαπενταετία περίπου της βασιλείας του σε εκστρατείες και στο πεδίο της μάχης.  Είχε λοιπόν ανάγκη ενός ισχυρού και αξιόπιστου πυρήνα υποστηρικτών και επικούρων, ο οποίος θα του «έλυνε τα χέρια» για να ασχοληθεί με τα προβλήματα του κράτους.  Βεβαίως, οι συγγενικοί δεσμοί πάντοτε είχαν σημασία για έναν αυτοκράτορα.  Ο Αλέξιος όμως τους έκανε «συνταγματικούς».[1]

Ο Διάδρομος Ινδίας – Ευρώπης στον Παγκόσμιο Χάρτη Εμπορίου και Υποδομών

 

Μάριος Νοβακόπουλος – 07/10/2023 – ENERGIA.GR

Η χάραξη νέων διαπεριφερειακών οδών εμπορίου, μεταφορών και ενέργειας γνωρίζει έντονη κινητικότητα τα τελευταία χρόνια, τροφοδοτούμενη από τον οξυμμένο ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων, την αναστάτωση που έφερε η πανδημία στις αλυσίδες εφοδιασμού, καθώς και την ανασφάλεια για τα περιβαλλοντικά προβλήματα και την διαθεσιμότητα παλαιότερων διόδων. Έτσι, στην τελευταία σύνοδο του ομίλου G20 στο Νέο Δελχί, ανακοινώθηκε ένα νέο, φιλόδοξο εγχείρημα με πολύ ισχυρούς συμβαλλομένους, για την αναμόρφωση των οικονομικών σχέσεων μεταξύ Μεσογείου και Ινδικού Ωκεανού

Στις 10 Σεπτεμβρίου, παρόντος του Ινδού πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι, του Σαουδάραβα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν και της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης (MoU) για τη δημιουργία του οικονομικού διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (India-Middle East-Europe Economic Corridor – IMEC).  Τα συμβαλλόμενα μέρη είναι η Ινδία, οι ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η ΕΕ ως όλον. Οι μετέχοντες διαλάλησαν το νέο εγχείρημα ως κοσμοϊστορικής σημασίας.  Κατά την αναφορά του Guardian: «Ο Μόντι είπε πως ο διάδρομος υπόσχεται να γίνει “φάρος συνεργασίας, καινοτομίας και κοινής προόδου”.  Ο Μπάιντεν δήλωσε πως ήταν μία “επένδυση που αλλάζει τα δεδομένα”.  Η φον ντερ Λάιεν τον περιέγραψε ως κάτι “πολύ παραπάνω από έναν σιδηρόδρομο ή ένα καλώδιο… Είναι μία πράσινη και ψηφιακή γέφυρα μέσω ηπείρων και πολιτισμών”.»

Τα πρώτα δεδομένα

Ο IMEC, κατά τον τρέχοντα σχεδιασμό, θα αποτελείται από δύο διαδρόμους, τον ανατολικό, θαλάσσιο  μεταξύ Ινδίας και Αραβίας, και τον βόρειο, μεικτό μεταξύ Αραβίας και Ευρώπης.  Ο ανατολικός διάδρομος θα ξεκινά από τα λιμάνια της δυτικής ακτής των Ινδιών. Εξετάζονται αφετηρίες όπως η Kandla, το λιμάνι Νεχρού (JNPT) κοντά στο Μουμπάι (Βομβάη) και η Mundra, το μεγαλύτερο λιμάνι της Ινδίας.  Θα καταλήγει στο Ντουμπάι, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.  Ο βόρειος διάδρομος θα αποτελείται από σιδηροδρομική γραμμή, η οποία θα διασχίζει τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία και θα φθάνει μέσω Ιορδανίας στο ισραηλινό λιμάνι της Χάιφα (το οποίο σημειοτέον ανήκει στον ινδικό όμιλο Adani Group).  Από εκεί, η μέσω θαλάσσης ο διάδρομος θα ολοκληρώνεται σε μεσογειακά λιμάνια της Ευρώπης, όπως ο Πειραιάς.

Το φαινόμενο των Δήμων στη Βυζαντινή εποχή

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος - Διεθνολόγος, μεταπτυχιακό Βυζ. Ιστορίας

Περιοδικό Η Πόλη Ζει - 04/10/2023

Μακριά από τις στερεότυπες εκφράσεις περί μίας καθολικά απολυταρχικής, «ανατολίτικης» δεσποτείας, το Βυζάντιο ακολουθούσε τις παλαιές ρωμαϊκές και ελληνιστικές παραδόσεις της μεικτής, έννομης πολιτείας. Μεικτής, διότι τον αυτοκρατορικό θεσμό περιστοίχιζαν πολιτειακοί παράγοντες αριστοκρατικής, τιμοκρατικής και δημοκρατικής υφής, των οποίων η δύναμη κυμαινόταν κατά καιρούς. Έννομης, διότι αν και ο αυτοκράτορας θεωρείτο «έμψυχος νόμος» με ελευθερία να νομοθετεί κατά το δοκούν, υπήρχε η γενικότερη αρχή πως έπρεπε να τηρεί τους υφισταμένους νόμους, να προστατεύει τη ζωή και την περιουσία των πολιτών και να ακολουθεί και τη χριστιανική αρχή της φιλανθρωπίας. Η βυζαντινή ιστοριογραφία και πολιτική φιλοσοφία κάνει σαφή διάκριση μεταξύ βασιλέως και τυράννου, ορίζει δε την ανατροπή του δευτέρου ως πράξη νόμιμη, επιβεβλημένη και θεοφίλητη.[1] Αντίστοιχα, υπήρχε διάκριση μεταξύ του συγκεκριμένου βασιλέως και της βασιλείας ως θεσμού, καθώς και της βασιλείας με την όλη πολιτεία (res publica). Μαζί με τη σύγκλητο, ο γνωστότερος πολιτειακός παράγων του Βυζαντίου είναι οι Δήμοι.

Από την Αθήνα στην παγκόσμια αυτοκρατορία των πόλεων

 

Μάριος Νοβακόπουλος - 28/09/2023 - SLPRESS

Πέρα από την εκπαίδευση και τις ιδεολογίες, τη γεωγραφική συνείδηση του ανθρώπου διαμορφώνει πρωτογενώς η βιωματική σχέση του με το χώρο.  Πληθυσμοί από αιώνες προσδεμένοι σε έναν αγροτικό βίο στα πατρογονικά εδάφη, όπως οι περισσότεροι εγκατεστημένοι λαοί μέχρι πριν δύο ή τρεις αιώνες, σίγουρα έχουν άλλη αίσθηση του εδάφους από τους νομάδες, ή από λαούς ναυτικούς, εμπορικούς και από νωρίς αστικοποιημένους.  Η εβραϊκή διασπορά ήταν για αιώνες δίχως εθνική εστία.  Οι Έλληνες συνδύαζαν την κινητικότητα με εδάφη πυρήνες στη χερσόνησο του Αίμου και την Ανατολική Μεσόγειο.  Οι Ευρωπαίοι μετανάστες της Βόρειας Αμερικής που κατέκτησαν την «Άγρια Δύση» ως μικρές ομάδες γεωργών, κυνηγών και μεταλλωρύχων, ή οι Ρώσοι που όργωσαν τη Σιβηρία από τα Ουράλια ως τον Ειρηνικό, μοιραία έχουν άλλη σχέση με τη γη από την σχετικά εσωστρεφή και αυτάρκη οικουμένη της Κίνας.

Ο Αλέξιος Κομνηνός στη νεότερη ιστοριογραφία: Σωτήρας ή “ψεύτικος από μηχανής θεός”;

 

 Μάριος Νοβακόπουλος*

Η βασιλεία του Αλεξίου Α’ Κομνηνού υπήρξε μακρά και πολυτάραχη.  Έπεται της κρίσης και κατάρρευσης της αυτοκρατορίας τις δεκαετίες του 1060-1070, με αποκορύφωμα τη μάχη του Μαντζικέρτ, και συμπίπτει με την εδραίωση των Τούρκων στη Μικρά Ασία και την εξαπόλυση της Α’ Σταυροφορίας από την Δυτική Χριστιανοσύνη.  Ο Αλέξιος διεξήγαγε πολυμέτωπους στρατιωτικούς αγώνες, προχώρησε δε σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες άλλαξαν μόνιμα τη φυσιογνωμία του βυζαντινού κράτους.  Η δυναστεία που εγκαθίδρυσε υπήρξε η τελευταία αναλαμπή της βυζαντινής ισχύος, ενώ η σύγκρουσή του με τους Νορμανδούς και η Α’ Σταυροφορία τροφοδότησε μία μακρά παράδοση δυτικής πολεμικής εναντίον του.  Είναι λοιπόν αναμενόμενο να κερδίσει την αμέριστη προσοχή της νεότερης ιστοριογραφίας και των βυζαντινών σπουδών.  Όλοι σχεδόν οι ερευνητές αναγνωρίζουν στον αυτοκράτορα μεγάλη προσωπική ικανότητα και πολιτική (ιδίως διπλωματική) δεξιοτεχνία.  Οι διαφορές εντοπίζονται στα σημεία και στον βαθμό που ασκείται κριτική.  Οι αρκετά διαφορετικές εκτιμήσεις της βασιλείας του Αλεξίου Κομνηνού του έχουν προσδώσει τον χαρακτηρισμό του «αινίγματος».[1]  Παρακάτω εκτίθεται κρίσεις από μια σειρά σημαντικών βυζαντινολόγων, ενδεικτικά και δίχως αξιώσεις πληρότητας.

Οι Νέοι Δρόμοι της Ανατολικής Ευρώπης και η Ελλάδα

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος - 19/09/2023 - ENERGIA.GR

Η πολιτική διαίρεση των γεωγραφικών περιοχών, πέρα από τα προφανή όρια των κρατών, μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, επίκεντρο δύο Παγκοσμίων Πολέμων και ως σήμερα σημαντικό πεδίο ανταγωνισμού, έχει εξεταστεί μέσα από διάφορα σχήματα. Στην ιστορική επισκόπηση ξεχωρίζουν οι χώροι της αυτοκρατορίας των Αψβούργων και εκείνης των Οθωμανών, το όριο μεταξύ ορθοδόξου και καθολικού Χριστιανισμού, καθώς και το Σιδηρούν Παραπέτασμα, το οποίο χώριζε τον σοσιαλιστικό από τον καπιταλιστικό κόσμο

Έγκλημα η υποτίμηση της Γεωγραφίας

 Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος - 14/09/2023 - SLPRESS

Από τη στιγμή που όλα τα ανθρώπινα φαινόμενα εντοπίζονται στο χώρο, η γεωγραφία είναι το πρώτο θεμέλιο για τη μελέτης τους. Η κατανόηση του γεωφυσικού περιβάλλοντος και της σχέσης των κοινωνιών με αυτό έχει σημαίνοντα ρόλο στην πολιτική, την οικονομία και την ιστορία. Ενώ στην ελληνική βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές και σύγχρονες μελέτες που συσχετίζουν τα παραπάνω, δυστυχώς στο δημόσιο διάλογο, τις πολιτικές αναλύσεις και τη διδασκαλία της ιστορίας η γεωγραφική εποπτεία παραμένει υποτιμημένη. Στο σχολείο ακόμη το μάθημα της γεωγραφίας ελάχιστη σημασία θεωρείται πως έχει, διδάσκεται σε λίγες μόνο τάξεις και μάλιστα από… βιολόγους.

Ενώ αφιερώνουμε πολύ λόγο και χρόνο για την έκθεση της κατάστασης στο περιβάλλον μας, στην Τουρκία, τα Βαλκάνια ή την Μέση Ανατολή, φαίνεται υποβαθμισμένη από τη μία πλευρά η γεωγραφική διάσταση της ίδιας της Ελλάδας, από την άλλη η εποπτεία του πλανήτη μας ως όλου. Η Ελλάδα ως χώρος, από τη μία, εκθέτει στον χάρτη τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της, που δεσμεύουν κάθε σχέδιο άμυνας ή ανάπτυξης.  Τα παγκόσμια δεδομένα από την άλλη, από τη δημογραφία ως τα θαλάσσια περάσματα και τους διηπειρωτικούς σιδηροδρόμους, ειδοποιούν για το πώς θα επηρεαστεί η χώρα μας στο άμεσο και απώτερο μέλλον.

«Κι οι Ολλανδοί το ξέρουν»: Ένα ποίημα του Κίπλινγκ για μια ντροπιαστική ήττα της Αγγλίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Ο δρόμος της Αγγλίας από ένα αδύναμο, σπαρασσόμενο μεσαιωνικό βασίλειο  προς τον θρόνο της θαλάσσιας κοσμοκρατορίας δεν ήταν ούτε εύκολος ούτε ευθύς.  Η Αγγλία χρειάστηκε να ανταγωνιστεί τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, για να εξασφαλίσει την ασφάλειά των πατρίων εδαφών της πρώτα, και ύστερα να αναπτύξει μία αποικιακή αυτοκρατορία που θα έλεγχε το παγκόσμιο εμπόριο.  Πολύ γνωστοί είναι οι πόλεμοι της προτεσταντικής Αγγλίας με τις καθολικές δυνάμεις της Ισπανίας και της Γαλλίας, η απόκρουση της Ισπανικής Αρμάδας το 1588 και οι διαδοχικοί πόλεμοι με τον Λουδοβίκο ΙΔ’, τον διάσημο βασιλιά – ήλιο.  Η συντριβή του στόλου του Ναπολέοντα στο Αμπουκίρ (1798) και στο Τραφάλγκαρ (1805) από τον λόρδο Νέλσωνα κατέστησαν τη βρετανική θαλασσοκρατία αδιαμφισβήτητη, και έτσι θα έμενε ως τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΒΙΝΤΕΟ – Ρουσέλιος: Ο Νορμανδός μισθοφόρος που έφτιαξε κράτος στον Πόντο

 

 

Μετά την ήττα του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ’ Διογένη στη μάχη του Μαντζικέρτ, το 1071, η Βυζαντινή Μικρά Ασία περιήλθε σε κατάσταση χάους. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε μεταξύ του Ρωμανού και του οίκου των Δουκών άνοιξε τον δρόμο στην σχεδόν ανενόχλητη είσοδο των Τούρκων στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας.

Αυτήν την ταραγμένη εποχή πέρασε στην ιστορία, εντυπωσιακός αλλά εφήμερος σαν διάτων αστέρας, ένας Νορμανδός μισθοφόρος, ονόματι Ρουσέλιος ή Ουρσέλιος.

Δείτε το νέο βίντεο του Cognosco Team:

Το κέντρο του κόσμου: Συμβολισμοί και σκοπιμότητες στη χαρτογραφία

 

 Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Βαγγέλης Δ. Πανταζής, Χάρτες και ιδεολογίες: Οι προσανατολισμοί των χαρτών και οι τύχες των λαών, εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα 2018.

Στις 27 Μαρτίου 2021, ο Α/ΓΕΕΘΑ του Πακιστάν, στρατηγός Ναντίμ Ρατζά, επισκέφθηκε την Τουρκία στο πλαίσιο της πολύ στενής συνεργασίας των δύο χωρών. Διαβάζοντας την είδηση, ιδιαίτερη εντύπωση μού έκανε μία φωτογραφία, στην οποία ο Πακιστανός στρατηγός συναντήθηκε με τον Τούρκο υπουργό Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ, στο γραφείο του. Στον τοίχο δέσποζε ένας μεγάλος χάρτης της Τουρκίας και της γύρω περιοχής.