Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
Ο δρόμος της Αγγλίας από ένα αδύναμο, σπαρασσόμενο μεσαιωνικό βασίλειο προς τον θρόνο της θαλάσσιας κοσμοκρατορίας δεν ήταν ούτε εύκολος ούτε ευθύς. Η Αγγλία χρειάστηκε να ανταγωνιστεί τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις, για να εξασφαλίσει την ασφάλειά των πατρίων εδαφών της πρώτα, και ύστερα να αναπτύξει μία αποικιακή αυτοκρατορία που θα έλεγχε το παγκόσμιο εμπόριο. Πολύ γνωστοί είναι οι πόλεμοι της προτεσταντικής Αγγλίας με τις καθολικές δυνάμεις της Ισπανίας και της Γαλλίας, η απόκρουση της Ισπανικής Αρμάδας το 1588 και οι διαδοχικοί πόλεμοι με τον Λουδοβίκο ΙΔ’, τον διάσημο βασιλιά – ήλιο. Η συντριβή του στόλου του Ναπολέοντα στο Αμπουκίρ (1798) και στο Τραφάλγκαρ (1805) από τον λόρδο Νέλσωνα κατέστησαν τη βρετανική θαλασσοκρατία αδιαμφισβήτητη, και έτσι θα έμενε ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Υπήρξαν όμως και άλλες στιγμές της ιστορίας, στην οποία η Αγγλία υπέστη δεινές, εξυτελιστικές ήττες. Στην πρώιμη νεότερη περίοδο, η Ολλανδία αναπτύχθηκε σε ένα πολύ ισχυρό εμπορικό και ναυτικό κράτος, με πολύ δραστήρια εξερευνητική και κατακτητική δραστηριότητα στην Αμερική και τον Ινδικό ωκεανό. Σαν προτεσταντική χώρα, η Ολλανδία συχνά συνέπραττε με την Αγγλία κατά των Γάλλων και των Ισπανών. Η σύγκρουση των εμπορικών συμφερόντων οδήγησε όμως και σε τέσσερις αγγλο-ολλανδικούς πολέμους, το 1652-1654, 1665-1667, 1672-1674 και 1780-1784.
Κατά τη διάρκεια λοιπόν του δεύτερου αγγλο-ολλανδικού πολέμου, η Αλβιών βρέθηκε σε εξαιρετικά μειονεκτική θέση. Οι Ολλανδοί είχαν ίσως τον καλύτερο στόλο της εποχής, υπό την ηγεσία ικανών ναυάρχων όπως ο Ντε Ρόυτερ, ενώ οι Άγγλοι βρίσκονταν υπό την μάλλον ανεπαρκή διακυβέρνηση του βασιλιά Καρόλου Β’. Ο Κάρολος είχε ανέλθει στον θρόνο της Αγγλίας ύστερα από το θάνατο του Όλιβερ Κρόμγουελ και την κατάρρευση αβασίλευτου καθεστώτος (1658-1660), που είχε εγκαινιαστεί με τον αποκεφαλισμό του πατέρα του Καρόλου Α’. Ο πόλεμος με την Ολλανδία ξεκίνησε με θετικούς οιωνούς, καθώς οι Άγγλοι της Αμερικής κατέλαβαν το Νέο Άμστερνταμ, τη σημερινή Νέα Υόρκη. Όμως το 1667, ενώ είχαν ξεκινήσει ειρηνευτικές συνομιλίες, οι Ολλανδοί εξαπέλυσαν μία αιφνιδιαστική επίθεση, η οποία έμεινε στην ιστορία για το πόσο καταρράκωσε το αγγλικό γόητρο.
Μεταξύ 10 και 14 Ιουνίου 1667 οι Ολλανδού ναύαρχοι Ντε Ρόυτερ και Ντε Γκεντ οδήγησαν μία τολμηρή καταδρομική επιχείρηση του Ολλανδικού στόλου στην καρδιά της Αγγλίας, στους ναυστάθμους του Τσάταμ και του Τζίλινγκαμ στο Κεντ, και μέσα στον ποταμό Τάμεση, μία ανάσα από το Λονδίνο. Ο Ολλανδικός στόλος αποτελείτο από 65 πλοία της γραμμής ή φρεγάτες, 15 μικρότερα σκάφη και 12 πυρπολικά. Οι Ολλανδοί πυρπόλησαν και βύθισαν 13 αγγλικά πλοία, ενώ άλλα 30 αυτοβυθίστηκαν από τους Άγγλους για να μην πέσουν σε εχθρικά χέρια. Δύο πλοία αιχμαλωτίστηκαν, ανάμεσά τους το Royal Charles, καμάρι του αγγλικού στόλου, που έφερε και το όνομα του βασιλιά Καρόλου. Στο Λονδίνο προκλήθηκε πανικός, καθώς κυκλοφόρησαν φήμες ότι ο ολλανδικός στόλος θα αποβίβαζε γαλλικά στρατεύματα εισβολής. Πάντως οι Άγγλοι ξεπέρασαν το πρώτο σοκ της επίθεση και προέβαλαν σθεναρή αντίσταση, εμποδίζοντας του Ολλανδούς να προχωρήσουν στον Τάμεση και να απειλήσουν την πρωτεύουσα. Οι Ολλανδοί αποσύρθηκαν με το Royal Charles ως λάφυρο. Ο πόλεμος έληξε το ίδιο έτος με τη συνθήκη της Μπρέντα, ευνοϊκή για τους Ολλανδούς.
Η επιδρομή των Ολλανδών έπληξε σοβαρά το γόητρο του αγγλικού στόλου και του βασιλιά Καρόλου Β’. Ο Κάρολος επικρίθηκε σφοδρά για την αδιαφορία την οποία έδειξε προς το ναυτικό, όπως και για την προκλητική σπατάλη και τρυφηλότητα του ίδιου και της βασιλικής αυλής.
Έτσι φθάνουμε στο 1911. Ο Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, από τους σημαντικότερους ποιητές της Βρετανικής αυτοκρατορικής εποχής και νομπελίστας, εμπνεύστηκε από τα γεγονότα για να γράψει το ποίημα The Dutch in the Medway, οι Ολλανδοί στον Μέντγουεϊ (ο ποταμός όπου βρίσκονταν οι ναύσταθμοι του Κεντ). Η αδιαφορία του βασιλιά και της αυλής αντιπαραβάλλεται με τις απεγνωσμένες κραυγές των ναυτικών, οι οποίοι έχουν μείνει απλήρωτοι, νηστικοί και απροετοίμαστοι μπροστά στον εχθρό.
Η άθλια κατάσταση του αγγλικού ναυτικού ήταν γνωστή στον αντίπαλο– κάθε στροφή του ποιήματος τελειώνει με το στίχο «Κι αυτό οι Ολλανδοί το ξέρουν». Ο Έλληνας αναγνώστης ίσως βρει μία ομοιότητα με το διάσημο απόσπασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων, όπου ο αποκαμωμένος Σουλιώτης υπερασπιστής του Μεσολογγίου έχει συνείδηση πως οι Τουρκο-Αιγύπτιοι γνωρίζουν την άσχημη κατάστασή του και καραδοκούν:
Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω γω στο χέρι;
οπού συ μού ΄γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει.
Το ποίημα αυτό του Κίπλινγκ δεν είχε μόνο ιστορικό περιεχόμενο. Γράφτηκε σε μία εποχή οξυμένου ανταγωνισμού της Μεγάλης Βρετανίας με τη Γερμανική αυτοκρατορία, η οποία ναυπηγούσε με φρενήρεις ρυθμούς έναν τεράστιο στόλο για να απειλήσει την αγγλική μητρόπολη. Το ποίημα εκφράζει την αγωνία της εποχής του, και καλεί τους κρατούντες να μην παραμελούν την εθνική άμυνα, σπαταλώντας τους πόρους του κράτους και αδιαφορώντας για τους υπερασπιστές του.
Ένα μήνυμα, βέβαια, διαχρονικό και πέρα από τον χρόνο και τον τόπο του ποιήματος και του ποιητή.
ΠΟΙΗΜΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
| If wars were won by feasting, Or victory by song, Or safety found in sleeping sound, How England would be strong! But honour and dominion Are not maintained so. They’re only got by sword and shot, And this the Dutchmen know! The moneys that should feed us You spend on your delight, How can you then have sailor-men To aid you in your fight? Our fish and cheese are rotten, Which makes the scurvy grow – We cannot serve you if we starve, And this the Dutchmen know! Our ships in every harbour Be neither whole nor sound, And, when we seek to mend a leak, No oakum can be found; Or, if it is, the caulkers, And carpenters also, For lack of pay have gone away, And this the Dutchmen know! Mere powder, guns, and bullets, We scarce can get at all; Their price was spent in merriment And revel at Whitehall, While we in tattered doublets From ship to ship must row, Beseeching friends for odds and ends – And this the Dutchmen know! No King will heed our warnings, No Court will pay our claims – Our King and Court for their disport Do sell the very Thames! For, now De Ruyter’s topsails Off naked Chatham show, We dare not meet him with our fleet – And this the Dutchmen know | Αν οι πόλεμοι κερδίζονταν με το γλέντι Ή η νίκη με το τραγούδι Ή η ασφάλεια βρισκόταν στον μακάριο ύπνο Τι δυνατή που θα ήταν η Αγγλία! Μα η τιμή και η κυριαρχία Έτσι δεν συντηρούνται. Κερδίζονται μόνο με το σπαθί και τα βόλια, Κι αυτό οι Ολλανδοί το ξέρουν! Τα χρήματα που θα μας έτρεφαν Τα ξοδεύετε για την ευχαρίστησή σας Πως θέλετε να έχετε ναύτες Να σας βοηθούν στον πόλεμό σας; Τα ψάρια και το τυρί μας σάπισαν Κι αυτό κάνει το σκορβούτο να θεριεύει Δεν μπορούμε να σας υπηρετήσουμε αν λιμοκτονήσουμε Κι αυτό οι Ολλανδοί το ξέρουν! Τα πλοία μας σε κάθε λιμάνι Δεν είναι ούτε ακέραια ούτε γερά Και, όταν θέλουμε να τα μπαλώσουμε Δεν βρίσκουμε στουπί Μα ακόμα και οι καλαφάτηδες Κι οι μαραγκοί μαζί Φύγανε γιατί έμειναν απλήρωτοι Κι αυτό οι Ολλανδοί το ξέρουν! Ως και μπαρούτι, όπλα και σφαίρες Δεν έχουμε σχεδόν καθόλου Το κόστος τους ξοδεύτηκε σε διασκεδάσεις Και πανηγύρια στο παλάτι. Ενώ εμείς με ρούχα κουρελιασμένα Από πλοίο σε πλοίο παραδέρνουμε Ικετεύοντας φίλους και για τα πιο μικρά Κι αυτό οι Ολλανδοί το ξέρουν! Ούτε ο βασιλιάς ακούει τις ειδοποιήσεις μας Ούτε η αυλή πληρώνει όσα ζητάμε Ο βασιλιάς μας και η αυλή για την πλάκα τους Πουλάνε και τον ίδιο τον Τάμεση Γιατί τώρα που τα πανιά του Ντε Ρόυτερ Φαίνονται έξω από το έρημο Τσάταμ Δεν τολμάμε να τον αντικρίσουμε με το στόλο μας Κι αυτό οι Ολλανδοί το ξέρουν! |
