ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: ΑΝΑΛΥΣΕ ΤΟ 9-2-2016
Ο προεκλογικός αγώνας των Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών υποψηφίων για το χρίσμα της προεδρικής υποψηφιότητας των ΗΠΑ ήταν από οτυς πιο ενδιαφέροντες εδώ και πολύ καιρό. Ο εκκεντρικός πολυδισεκατομμυριούχος Donald Trump κάθε μέρα άφηνε κατάπληκτη την υφήλιο αψηφώντας κάθε ορθόδοξη μέθοδο συμπεριφοράς και ποδοπατώντας κάθε έννοια πολιτικής ευγένειας και αστικής ευγένειας, προκαλώντας τεράστιες αντιπάθειες αλλά και μεγάλη υποστήριξη, αφήνοντας πίσω στις δημοσκοπήσεις τους αντιπάλους του. Στην πλευρά των Δημοκρατικών, η πρώην πρώτη κυρία και υπουργός Εξωτερικός Hillary Clinton έμοιαζε να κάνει περίπατο απέναντι στο γενικά άγνωστο και ίσως αταίριαστο για το αμερικανικό πολιτικό τοπίο, σοσιαλδημοκράτη γερουσιαστή του Βέρμοντ Bernie Sanders.
Ύστερα από μήνες τηλεμαχιών και προγνωστικών, την 1η Φεβρουαρίου ήρθε η στιγμή της αλήθειας για τους μνηστήρες του προεδρικού θώκου. Ως είθισται η πολιτεία της Άιοβα άνοιξε τη διαδικασία. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: Για τους Ρεπουμπλικανούς, ο Ted Cruz πήρε 27,7%, ο Donald Trump 24,3%, ο Marco Rubio 23,1%, ο Ben Carson 9,3%, ο Rand Paul 4,5%, ο Jeb Bush 2,8% και οι λοιποί κάτω του 2%. Για τους δε Δημοκρατικούς η Hillary Clinton πρώτευσε με 49,9%, ενώ ο Bernie Sanders την ακολουθεί κατά πόδας με 49,6%.
Ρεπουμπλικανοί: ανατροπές και ισορροπίες
Οι εκλογές της Άιοβα ξεκαθάρισαν αρκετά το τοπίο στο πολυπληθές (και πρωτοφανώς πολυπολιτιστικό) “ρόστερ” του Grand Old Party. Ο αγαπημένος του παραδοσιακού κατεστημένου Jeb Bush, αδελφός του George και πρώην κυβερνήτης της Φλόριδα, καταποντίστηκε όπως αναμενόταν, παρά τη στήριοξη του από τη γραφειοκρατία του κόμματος και την τεράστια χρηματοδότηση της εκσταρτείας του με 127 εκατομμύρια δολλάρια. Ο αφροαμερικανός ιατρός Ben Carson φάνηκε να σταθεροποιείται μακράν της κορυφής (επιβεβαιώνοντας το παροδικό πρόσφατης δημοσκοπικής του ανόδου), ενώ ο Rand Paul, γιος του παλαιότερου υποψηφίου προέδρου Ron Paul και εκπρόσωπος των συντηρητικών αντικρατιστών (libertarians) φάνηκε πως δεν έχει ελπίδες επιτυχίας ή υψηλών επιδόσεων, για αυτό και αποσύρθηκε.
Το ενδιαφέρον φυσικά επικεντρώνεται στην κορυφαία τριάδα. Ο μεγάλος νικητής, γερουσιαστής του Texas Ted Cruz βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην προβολή παραδοσιακών, χριστιανικών κοινωνικών αξιών (Νότιος Βαπτιστής ο ίδιος) και παρουσιαζόμενος ως προστάτης τους απέναντι στην πολιτική ορθότητα και την εκκοσμίκευση που προωθεί η αριστερά. Όντας ο συντηρητικότερος των υποψηφίων και με αρκετές “δάφνες” αγώνων ενάντια στην εκκοσμίκευση, ο κουβανικής καταγωγής πολιτικός κέρδισε την ψήφο των ευαγγελικών χριστιανών (64% των ψηφισάντων), των μετρίως πεπαιδευμένων, όσων θεωρούν σημαντικότερα ζητήματα την τρομοκρατία και τις δημόσιες δαπάνες και δίνουν μεγάλη βάση στο αν ο υποψήφιος εκφράζει τις αξίες τους.
Ο Trump είχε καλύτερες επιδόσεις στις μεγάλες ηλικίες, στα χαμηλότερα μορφωτικά επίπεδα, στους ανθρώπους που είχαν από καιρό αποφασίσει τι θα ψηφίσουν και έδιναν μεγάλη βάση στη μετανάστευση. Εκφράζει την ανάγκη πολλών ψηφοφόρων για μια αλλαγή στο πολιτικό σύστημα ενώ ιδιαίτερη γοητεία φάνκε να ασκεί ο ευθύς και επιθετικός λόγος του. Είχε επίσης καλές επιδόσεις στους πιο μετριοπαθείς, κεντρώους ψηφοφόρους ή τους ανεξάρητους-μη παραδοσιακά ρεπουμπλικανούς (αν και σε μία εξαιρετικά συντηρητική πολιτεία όπως η Άιοβα αυτό δεν το βοήθησε πολύ).
Ο, επίσης κουβανικής καταγωγής, γερουσιαστής της Φλόριδα Marco Rubio είναι από τους τρεις πρώτους, ο πιο κοντινός στο “κατεστημένο” (establishment) του κόμματος, όπως και ο πιο επιθετικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής (χαρακτηριστικά, όταν η Τουρκία κατέρριψε το ρωσικό μαχητικ΄οαεροσκάφος στα συριακά σύνορα, κάλεσε το ΝΑΤΟ να την προστατεύσει από τη ρωσική επιθετικότητα [sic]), παράλληλα με αξιόλογη εμπειρία σε δημόσια αξιώματα. Η εκστρατεία και ο λόγος του βρήκαν μεγαλύτερη απήχηση στους αναποφάσιστους της “τελευταίας στιγμής”, τους μετρίως συντηρητικούς, τους πιο μορφωμένους και όσους έθεταν ως κορυφαία πολιτικά ζητήματα την ανεργία και την οικονομία γενικότερα.
Ο Trump είχε καλύτερες επιδόσεις στις μεγάλες ηλικίες, στα χαμηλότερα μορφωτικά επίπεδα, στους ανθρώπους που είχαν από καιρό αποφασίσει τι θα ψηφίσουν και έδιναν μεγάλη βάση στη μετανάστευση. Εκφράζει την ανάγκη πολλών ψηφοφόρων για μια αλλαγή στο πολιτικό σύστημα ενώ ιδιαίτερη γοητεία φάνκε να ασκεί ο ευθύς και επιθετικός λόγος του. Είχε επίσης καλές επιδόσεις στους πιο μετριοπαθείς, κεντρώους ψηφοφόρους ή τους ανεξάρητους-μη παραδοσιακά ρεπουμπλικανούς (αν και σε μία εξαιρετικά συντηρητική πολιτεία όπως η Άιοβα αυτό δεν το βοήθησε πολύ).
Ο, επίσης κουβανικής καταγωγής, γερουσιαστής της Φλόριδα Marco Rubio είναι από τους τρεις πρώτους, ο πιο κοντινός στο “κατεστημένο” (establishment) του κόμματος, όπως και ο πιο επιθετικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής (χαρακτηριστικά, όταν η Τουρκία κατέρριψε το ρωσικό μαχητικ΄οαεροσκάφος στα συριακά σύνορα, κάλεσε το ΝΑΤΟ να την προστατεύσει από τη ρωσική επιθετικότητα [sic]), παράλληλα με αξιόλογη εμπειρία σε δημόσια αξιώματα. Η εκστρατεία και ο λόγος του βρήκαν μεγαλύτερη απήχηση στους αναποφάσιστους της “τελευταίας στιγμής”, τους μετρίως συντηρητικούς, τους πιο μορφωμένους και όσους έθεταν ως κορυφαία πολιτικά ζητήματα την ανεργία και την οικονομία γενικότερα.
Η νίκη του Cruz είναι σημαντική, ιδίως λόγω της φήμης της Άιοβα να “βγάζει πρόεδρο”. Σε μία χώρα όπου οι κοινωνικές και ιδεολογικές διαφορές βαθαίνουν και οι συντηρητικοί Αμερικανοί νιώθουν τις αξίες τους (παραδοσιακή οικογένεια, θρησκεία, περιορισμένο κράτος, ασφαλή σύνορα) να απειλούνται από τη δράση και τους νόμους που προωθούν οι Δημοκρατικοί και οι συν αυτοίς φιλελεύθεροι, ο Cruz αυτοπροβάλλεται ως ο μόνος που μπορεί να αναστρέψει την αριστερόστροφη πορεία της κοινωνίας και να γείρει την πλάστιγγα των “culture wars” ξανά στα δεξιά. Εικάζεται όμως ότι θα δυσκολευτεί να πρωτεύσει ξανά σε περιοχές λιγότερο συντηρητικές, εκτός του Νότου και χωρίς σημαντικό ευαγγελικό στοιχείο.
Ο Trump παρουσιάζεται ως η ενσάρκωση του αμερικανικού ονείρου, σαν επιτυχημένος επχιειρηματίας που είναι, και προωθεί ένα όραμα μιας ισχυρής, αυτοδύναμης και ανταγωνιστικής Αμερικής, που θα κάνει ξανά υπερήφανους τους πολίτες της (“make America great again”). Η σκληρή του σταση στο μεταναστευτικό και οι αμφιλεγόμνες δηλώσεις του για το τείχος στα μεξικανικά σύνορα και την απαγόρευση εισόδου μουσουλμάνων έχουν ξεσηκώσει κατακραυγή, αλλά του πιστώνεται ότι έβαλε ένα θέμα το οποίο επιμελώς διατηρείτο συσκοτισμένο, στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας. Είναι ο τυπικότερος εκπρόσωπος της παραδοσιακής λευκής ελίτ (WASP-White Anglo Saxon Protestant/Λευκός Αγγλοσάξονας Διαμαρτυρόμενος) στον προεκλογικό αγώνα και αυτό, σε συνδυασμό με τον ανένδοτο που έχει κηρύξει κατά της διανοητικής ηγεμονίας των φιλελευθέρων και του πολιτιστικού μαρξισμού, του δίνει “πόντους” στους φτωχούς και μικρομεσαίους λευκούς, οι οποίοι υποσκελίζονται εργασιακά από τους μετανάστες αλλά και ταπεινώνονται ιδεολογικά από τους Δημοκρατικούς (όπου οι θεωρίες white guilt και white privilege οργιάζουν). Η ισχυρή του απήχηση σε μη-δεξιούς θα αποτελέσει μεγάλο πλεονέκτημα σε άλλες κομβικές πολιτείες όπως η Φλόριδα, όπυο οι άνθρωποι αυτοί αποτελούν σημαντικό τμήμα της βάσης των Ρεπουμπλικανών.
Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς όμως ότι ο Trump αποτελεί μία πολύ αμφιλεγόμενη φιγούρα, μία καθαρά προσωπική υποψηφιότητα χωρίς ερείσματα στους κομματικούς μηχανισμούς, ενώ η ταύτιση του με τους Δημοκρατικούς σε παλαιότερες εποχές προκαλεί δυσπιστία. Βασίζεται πάρα πολύ στη δυναμική της πρωτιάς και τις δημοσκοπικές επιτυχίες, και στο πεδίο αυτό η ήττα στην Άιοβα αποτελεί πλήγμα. Αν δεν επικρατήσει και στις επόμενες εκλογές του Νιου Χάμσαϊρ (όπου πάντως έχει πολύ μεγάλο δημοσκοπικό προβάδισμα), υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να αρχίσει η πτώση.
Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς όμως ότι ο Trump αποτελεί μία πολύ αμφιλεγόμενη φιγούρα, μία καθαρά προσωπική υποψηφιότητα χωρίς ερείσματα στους κομματικούς μηχανισμούς, ενώ η ταύτιση του με τους Δημοκρατικούς σε παλαιότερες εποχές προκαλεί δυσπιστία. Βασίζεται πάρα πολύ στη δυναμική της πρωτιάς και τις δημοσκοπικές επιτυχίες, και στο πεδίο αυτό η ήττα στην Άιοβα αποτελεί πλήγμα. Αν δεν επικρατήσει και στις επόμενες εκλογές του Νιου Χάμσαϊρ (όπου πάντως έχει πολύ μεγάλο δημοσκοπικό προβάδισμα), υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να αρχίσει η πτώση.
Δημοκρατικοί: απρόσμενη μονομαχία
Αντίθετα με την πλευρά των “ελεφάντων”, στο κόμμα των “γαϊδάρων” το σκηνικό συγκεντρώνεται σε δύο μόνο ανταγωνιστές, την Clinton και τον Sanders. Για πολλούς μήνες η Clinton, με τεράστια αναγνωρισιμότητα, ισχυρή θέση στον κομματικό μηχανισμό και μεγάλη εμεπιρία σε κυβερνητικά αξιώματα, προηγείτο άνετα και όλοι θεωρούσαν ότι, μετά την αποτυχημένη απόπειρα της το 2008, ήρθε η ώρα να πάρει το χρίσμα και να διεκδικήσει την προεδρία με αξιώσεις. Το τελευταίο διάστημα όμως, προς έκπληξη των πάντων, ο Sanders απογειώθηκε δημοσκοπικά και στις κάλπες αναμετρήθηκε μαζί της με αξιώσεις, κερδίζοντας μία ισοπαλία που για αυτόν είναι θρίαμβος. Αμέσως μετά οι δημοσκοπήσεις σε άλλες πολιτείες έδειξαν νέα άνοδο του, και αναμένεται να είναι ο νικητής της ερχόμενης εκλογικής μάχης του Νιου Χάμσαϊρ.
Η πρώην πρώτη κυρία είχε μεγαλύτερη απήχηση στις γυναίκες και τις μειονότητες, τους οικογενειάρχες και τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους του κόμματος. Ο Sanders από την άλλη είχε την προτίμηση των αγάμων, των ανεξαρτήτων και των υπερ-φιλελευθέρων. Ο ριζοσπαστικός του λόγος κατά της οικονομικής ανισότητας και της ασυδοσίας του αμερικανικού καπιταλισμού συγκίνησε τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα, ενώ η Clinton προτίμησαν οι ανώτερες βαθμίδες. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι η κατανομή των ψήφων ανά ηλικία. Αν η Clinton επικράτησε άνετα σε μεσήλικες και πρεσβυτέρους, στις νεώτερες ηλικίες καταποντίστηκε. Στις ηλικίες 17-29 ο Sanders πήρε 84% και στις 30-44 58%. Η δυναμική του στους νέους οφείλεται στο όραμα που προτείνει, μίας Αμερικής μετασχηματισμένης από τον άκρατο καπιταλισμό σε ένα κράτος σοσιαλδημοκρατικό, με αυξημένη κοινωνική μέριμνα και παροχές για όλους.
Ο Sanders έχει δεχθεί σφοδρά πυρά για το οικονομικό του πρόγραμμα, κατηγορούμενος ότι λαϊκίζει και ότι οι υποσχέσεις του για δωρεάν υγεία και δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι εξωπραγματικές. Σαν κοινωνία, οι ΗΠΑ έχουν έντονη παράδοση κατά της κρατικής παρέμβασης και η ύπαρξη ενός υποψηφίου που δηλώνει ευθαρσώς “democratic socialist” ενεργοποιεί ψυχροπολεμικά αντανακλαστικά. Οι υποσχέσεις όμως γαι κράτος πρόνοιας αλλά και εξαιρετικά φιλελεύθερη κοινωνική πολιτική (υπέρ των LGBT, των αμβλώσεων, αντιρατσισμός) ελκύουν σημαντικό κομμάτι του φιλελεύθερου κόσμου και ιδίως των νέων.
Η Clinton από την άλλη προωθείται ως μετριοπαθής και έμπειρη πολιτικός, με πολλά χρόνια προϋπηρεσίας στην Ουάσινγκτον. Έχει επενδύσει πολλά στο φύλο της για να συσπειρώσει τις γυναίκες, αφού αν κερδίσει μπορεί να γίνει η πρώτη γυναίκα πρόεδρος των ΗΠΑ. Η Clinton όμως είναι μάι πολύ αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Η θητεία της στο State Department συνοδεύτηκε από αποτυχέις και σκάνδαλα. Η ολιγωρία της στη διάσωση της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής στη Βεγγάζη το 2012 με αποτέλεσμα το θάνατο του πρέσβη Stevens προκάλεσε κατακραυγή και σειρά εξεταστικών επιτροπών από το Κογκρέσσο, κάτι που έπληξε τη φήμη της. Το 2015 αποκαλύφθηκε ότι ως υπουργός Εξωτερικών χρησιμοποιούσε το προσωπικό της ηλεκτρονικό ταχυδρομείο για υπηρεσιακούς σκοπούς, εκθέτοντας σε κίνδυνο δεκάδες χιλιάδες απόρρητα μηνύματα. Η υπόθεση ερευνάται αυτήν τη στιγμή από το FBI. Η αντιπάθεια που συγκεντρώνει από μεγάλο μέρος Αμερικανών και η αναξιοπιστία που της προσέδωσαν τα δύο αυτά σκάνδαλα θεωρείται ότι ευνόησνα τη μετεωρική άνοδο του Sanders.
Η Clinton από την άλλη προωθείται ως μετριοπαθής και έμπειρη πολιτικός, με πολλά χρόνια προϋπηρεσίας στην Ουάσινγκτον. Έχει επενδύσει πολλά στο φύλο της για να συσπειρώσει τις γυναίκες, αφού αν κερδίσει μπορεί να γίνει η πρώτη γυναίκα πρόεδρος των ΗΠΑ. Η Clinton όμως είναι μάι πολύ αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Η θητεία της στο State Department συνοδεύτηκε από αποτυχέις και σκάνδαλα. Η ολιγωρία της στη διάσωση της αμερικανικής διπλωματικής αποστολής στη Βεγγάζη το 2012 με αποτέλεσμα το θάνατο του πρέσβη Stevens προκάλεσε κατακραυγή και σειρά εξεταστικών επιτροπών από το Κογκρέσσο, κάτι που έπληξε τη φήμη της. Το 2015 αποκαλύφθηκε ότι ως υπουργός Εξωτερικών χρησιμοποιούσε το προσωπικό της ηλεκτρονικό ταχυδρομείο για υπηρεσιακούς σκοπούς, εκθέτοντας σε κίνδυνο δεκάδες χιλιάδες απόρρητα μηνύματα. Η υπόθεση ερευνάται αυτήν τη στιγμή από το FBI. Η αντιπάθεια που συγκεντρώνει από μεγάλο μέρος Αμερικανών και η αναξιοπιστία που της προσέδωσαν τα δύο αυτά σκάνδαλα θεωρείται ότι ευνόησνα τη μετεωρική άνοδο του Sanders.
Αντί επιλόγου
Ο αγώνας για το κομματικό χρίσμα μόλις ξεκίνησε, και έχουμε άλλες 49 πολιτείες μπροστά μας. Η προεκλογική περίοδος μας επιφυλάσσει κι άλλες εκπλήξεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν θα χάσει το ενδιαφέρον της. Καθώς και στις δύο πλευρές οι ριζοσπάστες και οι ανανεωτικοί ανέρχονται και παίρνουν θέσεις, η αναμέτρηση ανάμεσα στους “κόκκινους” και τους “γαλάζιους” αναμένεται σφοδρή.
