ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΎ ΠΝΕΎΜΑΤΟΣ, τ. 1, κεφ. 8
"Δεν πρέπει όμως να σταθούμε μόνο στα μωσαϊκά που φτιάχτηκαν - είτε στη Ρώμη είτε στην Ορλεάνη - στις πρώτες δύο δεκαετίες του Θ' αιώνα. Χαρακτηριστικές εκδηλώσεις βαθύτερης πνευματικής πνοής σημειώθηκαν στους ίδιους εκείνους χρόνους και στην τέχνη της μικρογραφίας, στην εικονογράφηση ιερών χειρογράφων.
Ο Γκόμπριχ (E.H. Gombrich) συγκρίνει μ' έναν εξαιρετικά λεπτό τρόπο - που τον κάνει να μπαίνει στο πνευματικό νόημα των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ τους - δύο έξοχες μικρογραφίες που παρασταίνουν, με πρότυπο χωρίς άλλο μια παλαιότερη Βυζαντινή ή επηρεασμένη από το Βυζάντιο ιταλική μινιατούρα, τον μαθητή του Ιησού Ματθαίο την ώρα που, καθιστός, γράφει το Ευαγγέλιο.
Η μία μικρογραφία - εκείνη που φυλάγεται στην "Αίθουσα των Θησαυρών" (Schatzkammer) της Βιέννης - πρέπει να φτιάχτηκε γύρω στο έτος 800, στην ίδια την έδρα του Καρλομάγνου, στο Άαχεν. Η δεύτερη - αυτή φυλάγεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Επερναί (Epernay) - θα φτιάχτηκε τριάντα περίπου χρόνια αργότερα, στο Ρενς (Reims). Ενώ ο πρώτος καλλιτέχνης θέλησε να μείνει πιστός στο πρότυπο που είχε μπροστά του, ο δεύτερος πρέπει να έθεσε στον εαυτό του, πως τονίζει ο Γκόρμπιχ, ένα διαφορετικό σκοπό.
Μολονότι το βασικό θεματογραφικό και σκηνοθετικό στοιχείο είναι το ίδιο και στις δύο εικόνες, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος όχι μόνον είναι πολύ πιο σκυφτός στη δεύτερη μικρογραφία - σα να 'ταν ένα λόγιος βυθισμένος στο έργο του -, αλλά έχει χέρια και δάχτυλα πολύ μεγάλα και τα μάτια του είναι σα να βγαίνουν από τις κόγχες τους, πράγμα που δεν πρέπει να αποδοθεί σε απλή άγνοια ναι αδεξιότητα του ζωγράφου, αλλά και στην επιθυμία του να αποδώσει την "έντονη συγκέντρωση"... Και τονίζει, επίσης, πολύ σωστά ο Γκόμπριχ, ότι και γύρω από τον σκυφτό Ευαγγελιστή έχουν τραβηχτεί γραμμές κι έχουν σχεδιαστεί στο βάθος σημεία και πράγματα που δεν προέρχονται από το Νότο, ούτε ούτε το Βυζάντιο, ούτε από την κλασσική αρχαιότητα.
Σε τέτοια ζωγραφικά έργα βλέπουμε, λέει ο Γκόμπριχ, "να γεννιέται ένα νέο μεσαιωνικό στυλ" που συνδυάζει τη Βυζαντινή Παράδοση (καθώς και στοιχεία της κλασσικής ελληνικής αισθητικής) με τις εφευρέσεις της καθαρά βόρειας φαντασίας..."
