ΒΙΝΤΕΟ - Η άγνωστη καταστροφή της Σμύρνης: Ο Ταμερλάνος στην Μικρά Ασία (1402)

Ένας από τους πιο τρομερούς κατακτητές που βγήκαν από την στέπα ήταν ο Ταμερλάνος (Τιμούρ Λενκ, Τιμούρ ο κουτσός) από το σημερινό Ουζμπεκιστάν. Γεννήθηκε περί το 1336, και απέκτησε το προσωνύμιό του λόγω του τραυματισμού του από ένα βέλος σε νεαρή ηλικία, που του άφησε πρόβλημα στο βάδισμα. Δεν είναι σαφές αν ήταν απόγονος του μεγάλου Τζένγκις Χαν ή αν είχαν κάποιον κοινό πρόγονο, ο ίδιος όμως παρουσίαζε τον εαυτό του σαν συνεχιστή των κατακτήσεών του.

Το 1360 ανακηρύχθηκε αρχηγός της φυλής του, των τουρκικής καταγωγής Μπάλχων, και το 1370 έγινε χάνος (χαν) στην μεγάλη πόλη της Σαμαρκάνδης. Την εποχή εκείνη τις γύρω πλούσιες χώρες, την Κίνα, την Ινδία και την Περσία, κυβερνούσαν μογγολικές μουσουλμανικές δυναστείες, οι οποίες όμως είχαν διασπαστεί και παρακμάσει. Αυτό εκμεταλλεύθηκε ο Ταμερλάνος για να ξεκινήσει τις κατακτήσεις του. Αφού εξολόθρευσε τις τελευταίες χριστιανικές τουρκικές φυλές στην περιφέρειά του (ανήκαν στην Νεστοριανή Εκκλησία, η οποία έως τότε είχε μεγάλη δύναμη στην ανατολή), ξεκίνησε τις κεραυνοβόλες εκστρατείες του προς το νότο.

Ο Ταμερλάνος ήταν ικανότατος στρατηγός, ευφυής και πολύγλωσσος, και δεν ηττήθηκε ποτέ. Ήταν παράλληλα, στα χνάρια του Τζενγκις Χαν, απερίγραπτα θηριώδης και αιμοχαρής, χρησιμοποιώντας τον τρόμο και την εξόντωση ολόκληρων πληθυσμών ως ψυχολογικό όπλο, για να επιβάλει την παράδοση των επόμενων θυμάτων του…

Ο γεωπολιτικός πυρήνας του Βυζαντίου

Η αναλογία του πυρήνα στη γεωπολιτική διακρίνει τις περιφέρειες ενός κράτους σε περισσότερο και λιγότερο θεμελιώδεις για την ύπαρξή του. Ο πυρήνας μπορεί να καθορίζεται από τη γεωγραφική του θέση, όπως π.χ. επειδή εκεί βρίσκεται η πρωτεύουσα, επειδή ισαπέχει από τα σύνορα ή τις άλλες περιφέρειες. 

Μάριος Νοβακόπουλος

Ιστορικά, ο πυρήνας ενός κράτους συχνά ταυτίζεται με την περιοχή από όπου ξεκίνησε η δυναστεία ή η φυλετική ομάδα, η επέκταση της οποίας κατέληξε στη δημιουργία του. Μπορεί ακόμη να προστατεύεται φυσικά από εισβολές ή να παρέχει τους πόρους για την ανάπτυξη μεγάλου πληθυσμού. Κάποτε, από τον πυρήνα απορρέει και ο κυρίαρχος πολιτισμός του κράτους, καθώς με βάση την επικρατούσα εθνότητα εξαπλώνεται η γλώσσα και ο πολιτισμός στους υποτελείς.

Το υπόδειγμα αυτό βρίσκει την τελειότερη εφαρμογή στα κράτη – έθνη της δυτικής Ευρώπης. Έτσι, ο σχηματισμός της Γαλλίας ανάγεται στις πρώτες κατακτήσεις των Φράγκων επί της ρωμαϊκής βόρειας Γαλατίας. Στην Ισπανία αντίστοιχα, ανάμεσα στα μικρά χριστιανικά βασίλεια της βόρειας Ιβηρικής, η ένωση της Καστίλλης και του Λεόν κυριάρχησε στο κεντρικό οροπέδιο, όπου βρίσκονται το Τολέδο, παλαιά καθέδρα των Βησιγότθων, και η σημερινή πρωτεύουσα Μαδρίτη. [1]

Γιώργος Θεοτοκάς: Κάθαρση

Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ, Εστία, Αθήνα 2016, τ. Α', σελ. 359-360.

Η μόνη ευτυχία που μου μένει (ανεξάντλητη ευτυχώς) είναι να πλανούμαι ένα μήνα, κάθε καλοκαίρι, στα νησιά του Αιγαίου.

Σκύρος, Σκιάθος, Τήνος, Μύκονος, Χίος, Σαντορίνη, μυροβόλα ονόματα, αιθέριες εικόνες, αγνές ιδέες... Κανένα βάρος, κανένα περιττό στολίδι, οι πιο απλές γραμμές, τα πιο απλά χρώματα, φως λαμπρό, ακατανίκητο φως των ακτών της Ελλάδας. κανένα λίπος στη φύση, κανένα λίγωμα στην καρδιά. Πνεύμα. Εκεί τα πάντα είναι πνεύμα άδολο, εντατικό, ελεύθερο, πειθαρχημένο στον ίδιο τον εαυτό του. ισορροπία και γαλήνη της άτρωτης δύναμης. Απλότητα της υπέρτατης σοφίας. Λιτότητα και διαύγεια της υπέρτατης ομορφιάς. 

Κ' η θάλασσα παντού, όπου γυρίσεις να δεις, η μεγάλη θάλασσα, ταραγμένη, παθιασμένη, βασανισμένη ακατάπαυστα απ' τον ίδιο τον εαυτό της - η θάλασσα προς το άπειρο... Ω κραυγές της θάλασσας, τη νύχτα, στα ερημικά ακρογιάλια, κραυγές ηδονής, κραυγές λαχτάρας, κραυγές θριάμβου! Δάκρυα ενθουσιασμού. Κάθαρση της ψυχής.

Άφησε τους Βαρβάρους να βουρλίζονται με τις μηχανές τους και τα φουγάρα τους, με τα τυφλά πάθη τους και με τα αιματοκυλίσματά τους, με τους βάρβαρους θεούς τους και με τη φρενίτιδα της βαρβαρότητάς τους. Άφησέ τους να τρέχουν σαν παλαβοί και να χοροπηδούν σα μαϊμούδες και να ουρλιάζουν όλοι μαζί λόγια ασυνάρτητα και να σπάνουνε τα μούτρα τους ακατάπαυστα. Άφησέ τους να γεμίζουνε τον κόσμο με άχρηστους θορύβους και να φτιάνουν έργα κολοσσιαία και πρόσκαιρα και να νομίζουνε πως είναι σπουδαίοι επειδή δεσπόζουνε την ύλη. Βάρβαροι είναι, τι περιμένεις απ' αυτούς.

Όλα αυτά τα ανόητα καμώματα θα περάσουν αμέσως χωρίς να αφήσουν ίχνη, και αύριο κανείς δεν θα τα θυμάται. Ενώ το Αιγαίο δε θα φύγει από τη θέση του. θα ξανάρθουν κάποτε στις ακτές μας οι Βάρβαροι της Δύσης και της Ανατολής, αργά ή γρήγορα, σ' έναν αιώνα ή σε δέκα αιώνες, βλοσυροί και αγριεμένοι, χωρίς να καταλαβαίνουν καλά καλά τι συμβαίνει, μα με τη συνείδηση της κτηνωδίας τους και με τον πόθο μιας ανώτερης ζωής. θα ξανάρθουν, θα προσκυνήσουν τους αληθινούς θεούς και θα προσπαθήσουν πάλι να γίνουν άνθρωποι.

Γιώργος Θεοτοκάς: Όνειρα

Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ, Εστία, Αθήνα 2016, τ. Α', σελ. 354-355

Το ζήτημα δεν είναι πως θα πεθάνουμε κάποτε. Το ζήτημα, το μεγάλο ζήτημα είναι πως δεν προφταίνουμε, όσο ζούμε, να χρησιμοποιήσουμε και να χαρούμε ούτε το ένα δέκατο από τις εμπνεύσεις μας της κάθε καινούργιας μέρας. Το πολύ μεγαλύτερο μέρος των ονείρων μας, των πόθων μας, των σχεδίων μας, ναρκώνουνται για πάντα, προτού καλά καλά συνειδητοποιηθούνε και κουβαλούμε μέσα μας ένα αμέτρητο πλήθος μικρούς πεθαμένους που δεν έζησαν ποτέ.

Το μισό μας τον καιρό τον περνούμε ονειροπολώντας. Και τον άλλο μισό, αγωνιζόμαστε να καταργούμε τα περισσότερα όνειρά μας για να σώσουμε ένα ή δύο.

Αλίμονο! το ιδανικό το έργο δε θα το φτάσουμε ποτέ. Μήτε θα βρούμε την ιδανική γυναίκα. Μήτε θα πραγματοποιήσουμε την ποίηση στη ζωή μας. Μήτε τις ιδέες. Μήτε ο διπλανός μας θα καταλάβει ποτέ τι ζητούμε. Αυτά όλα ήτανε παιδιαρίσματα, εφηβικοί ρεμβασμοί. Δεν υπάρχει πουθενά το Χρυσόμαλλο Δέρας. Μα υπάρχει το ταξίδι της Αργώς.

Η διελκυστίνδα των πολιτισμών: Με αφορμή το έργο του Χρήστου Γιανναρά

Η φιλοσοφική και ιστορική σκέψη του Χρήστου Γιανναρά, είχε σημείο αναφοράς την θεμελιώδη διαφοροποίηση μεταξύ του ελληνικού και του δυτικού υποδείγματος πολιτισμού. Η μελέτη των δύο αυτών οδών του στοχάζεσθαι και του σχετίζεσθαι θα μπορούσε δε να συνοψιστεί σε κάποιες βασικές αντιθέσεις.

Μάριος Νοβακόπουλος - 01/10/2025 - SLpress

Κατά την ερμηνεία του Γιανναρά, ο δυτικός πολιτισμός αντιμετωπίζει την γνώση και την αλήθεια ως αντικείμενο νοητικής κατάκτησης, στην οποία προχωρά το άτομο βάσει εγκύρων συλλογισμών. Αποτέλεσμα είναι η τελειοποίηση της κοινωνίας της χρείας, με την βελτιστοποίηση των μέσων καθυπόταξης της φύσης (τεχνολογική έκρηξη) και του ανθρώπου (ολοκληρωτισμός). Για τον ελληνικό τρόπο, όπως εκφράζεται στην αρχαία φιλοσοφία και τον βυζαντινό εκκλησιαστικό βίο, η αλήθεια αποτελεί αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας, και η κοινωνία της αληθείας συγκροτείται στον αντίποδα της χρησιμοθηρίας.

Ψηλαφώντας τον χώρο και το πνεύμα της βυζαντινής Μικράς Ασίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Εάν η κατανόηση του αρχαιοελληνικού και νεοελληνικού χαρακτήρα απαιτεί γνώση του φυσικού περιβάλλοντος και του πως αυτό επιδρά στην συμπεριφορά, τις δομές, την πολιτική, την οικονομία και την τέχνη του, αυτό θα πρέπει να γίνει και με τον ενδιάμεσο κρίκο των δύο, το Βυζάντιο.

Στο βαθμό που αναφερόμαστε στα Στενά και την Αιγηίδα, τις δύο ακτές του Αιγαίου όπου διαχρονικά έθαλλε ο Ελληνισμός, δε χρειάζεται μεγάλη διαφοροποίηση ειδικά για το Βυζάντιο. Τι συμβαίνει όμως με τα παλαιοελλαδικά ενδότερα της Πίνδου και της έσω Πελοποννήσου; Αλλά ακόμη περισσότερο, τι συμβαίνει με την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας;

Σημειώσεις Βυζανινής Φιλοσοφίας ΙΙ (Λ. Μπενάκης)

 

Λίνος Μπενάκης, “Βυζαντινή Φιλοσοφία”, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Εκδτοική Αθηνών, Αθήνα 1999, τ. Φιλοσοφία και Κοινωνικές Επιστήμες, σελ. 62-66.

Ορισμός
Η μεσαιωνική περίοδος της ελληνικής φιλοσοφίας (9-15ος αι.)

Πρώτες μορφές αυτόνομου φιλοσοφικού λόγου: 1. Χριστιανικός ανθρωπισμός 9-10ος αι.
Φώτιος: τριαδικότητα και αριστοτελική ουσιολογία (1η και 2η ουσία), αριστοτελική λογική, απόρριψη πλατωνικών ιδεών. «Βιβλιοθήκη (Μυριόβιβλος)».
Αρέθας: αντιγραφή και σχολιασμός πλατωνικών, αριστοτελικών έργων, κείμενα λογικής, οντολογίας, ψυχολογίας).
Λέων ο μαθηματικός ή φιλόσοφος

Προσαρμογή και ωρίμανση του μεσοβυζαντινού κράτους (602-843)

Η αυτοκρατορία της πρωτοβυζαντινής εποχής αποτελούσε την συνέχιση του κόσμου της ύστερης αρχαιότητας και της ρωμαϊκής ιδεολογίας, με νέα στοιχεία τον χριστιανισμό και την αυξημένη βαρύτητα του ελληνιστικού στοιχείου. Η αναζήτηση ενός σημείου τομής μεταξύ της αρχαίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και του "μεσαιωνικού", ελληνιστικού – ελληνορωμαϊκού Βυζαντίου έχει σημασία ως το σημείο που ανιχνεύονται καίριες εσωτερικές και εξωτερικές αλλαγές, οι οποίες υποδεικνύουν τη δημιουργία μίας νέας κατάστασης. 

Μάριος Νοβακόπουλος - 25/09/2025 - SLpress

Ο 7ος αιώνας γενικά θεωρείται κρίσιμος από αυτήν την άποψη, αφού με τους Περσικούς πολέμους παλινορθώνεται για τελευταία φορά το status quo της αρχαίας Μέσης Ανατολής, αλλά και διαλύεται οριστικώς κάτω από τις θυελλώδεις κατακτήσεις των Αράβων, οι οποίοι οδήγησαν στην εξάλειψη της Σασσανιδικής Περσίας και τη σοβαρή συρρίκνωση του Βυζαντίου. Η σχετική παρακμή των πόλεων και του αστικού πολιτισμού, η σλαβική διείσδυση στην χερσόνησο του Αίμου, η στρατιωτικοποίηση της διοίκησης με το σύστημα των θεμάτων, η επικράτηση της ελληνικής γλώσσας και η εμφάνιση μίας αντίπαλης αυτοκρατορίας στην Δύση τεκμηριώνουν τη μετάβαση στην μέση, καθαυτή βυζαντινή περίοδο.

Αριστείδης Παπαδάκης: Γεωπολιτική της παρακμής της Ανατολικής Χριστιανοσύνης

Αριστείδης Παπαδάκης - John Meyendorff, Η Χριστιανική Ανατολή και η άνοδος του Παπισμού: Η Εκκλησία από το 1071 ως το 1453, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2003, σελ. 116-118

Αντίθετα με ότι θα περίμενε κανείς, η ανασφάλεια και η αστάθεια που δοκίμασε η ορθόδοξη ανατολική χριστιανοσύνη  κατά τη μακρόχρονη αυτή περίοδο του Μεσαίωνα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την εσωτερική σταθερότητα που βίωσε η χριστιανική Δύση την ίδια εποχή. Φυσικά, σε πολλά μέρη της Ευρώπης πολύ πριν από τη δεκαετία του 1050 η παλινόρθωση της τάξης είχε ήδη δρομολογηθεί, όπως είπαμε νωρίτερα. Η μακρά περίοδος σταθερότητας που ακολούθησε οφείλεται, χωρίς αμφιβολία, στην απουσία εξωτερικού κινδύνου. 

Ρόδης Ρούφος, Οι Γραικύλοι: Μία μελέτη παρακμής

 

Το ιστορικό μυθιστόρημα έχει δύο λειτουργίες, μία εμφανή και μία όχι και τόσο: αφ’ ενός θέλει να πει μία ιστορία που διαδραματίζεται σε κάποια παλιότερη εποχή, να ζωντανέψει έναν κόσμο ο οποίος δεν υπάρχει πια. Το πως γίνεται αυτό εξαρτάται από τις προθέσεις και την επιτυχία του συγγραφέα, ο οποίος πρέπει να ισορροπήσει μεταξύ της διάπλασης ενός φυσικού και ζωντανού περιβάλλοντος, βασιζόμενος στα ιστορικά στοιχεία, και της δράσης πειστικών χαρακτήρων, οι οποίοι κινούνται από τα αιώνια ανθρώπινα πάθη και συναισθήματα. 

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Υπάρχουν έτσι βιβλία όπου η ιστορική εξιστόρηση “καταπίνει” και εξαφανίζει την λογοτεχνία (ακραίο παράδειγμα το 1402 του Παναγιώτη Κανελλόπουλου - λαμπρό ως ιστορικό δοκίμιο αλλά μόνον κατ’ ευφημισμόν μυθιστόρημα), καθώς και πάρα πολλά όπου το ιστορικό υπόβαθρο είναι εντελώς διακοσμητικό, και περιγράφονται ιστορίες και χαρακτήρες οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν κάλλιστα τοποθετηθεί σε οποιαδήποτε εποχή. Το ζήτημα της ιστορικής ακρίβειας δεν είναι πρωτεύον σε ένα μυθιστόρημα, προκαλεί όμως μεγάλη δυσφορία στον ιστορικό, όταν πρέπει να αντιπαλέψει με μακροχρόνια εδραιωμένες αντιλήψεις για μία εποχή ή ένα γεγονός, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται μεν στα δεδομένα, διαδόθηκαν όμως από ένα δημοφιλές μυθιστόρημα ή μία ταινία.