Πέμπτη 30 Οκτωβρίου 2025

Φυσικά σύνορα του Βυζαντίου: Α' μέρος (Βαλκάνια)

      Το Βυζάντιο του 10ου αι. Εκδοτική Αθηνών.

Οι οργανωμένες ανθρώπινες κοινωνίες έχουν εδαφικό αποτύπωμα, και με την κατάλληλη συγκρότηση διεκδικούν την εξάπλωσή τους στον χώρο. Από την άποψη αυτή τα όριά τους δεν είναι φυσικά, είναι ανθρώπινα. Όποτε χρησιμοποιείται η έννοια του φυσικού συνόρου, τούτο θέλει να αποτυπώσει τη σύμπτωση ενός ιδιαίτερου γεωφυσικού στοιχείου, όπως ένα ποτάμι ή μία οροσειρά, με την τεχνητή γραμμή πάνω στον χάρτη (ο Δούναβης μεταξύ Βουλγαρίας και Ρουμανίας ή τα Πυρηναία μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας). 

Μάριος Νοβακόπουλος

Μπορεί να έχει βέβαια και μια δεοντολογική διάσταση, όταν ισχυρίζεται κανείς πως η τάδε οντότητα πρέπει να έχει το δείνα φυσικό σύνορο, καθώς αυτό συντελεί στην άμυνα ή την οικονομικη της ζωή (π.χ. η Γαλλία στον Ρήνο). Η οικονομική γεωγραφία υποδεικνύει τις προσφορότερες εμπορικές οδούς ή τα αναγκαία λιμάνια, ή την εξαρτημένη αγροτική ενδοχώρα μίας αστικής μητρόπολης. Από εκεί και πέρα η διοίκηση χρησιμοποιεί τα φυσικά ή τα φυσικώς επηρεαζόμενα ανθρώπινα όρια για να σχηματίσει περιφέρειες - ή να ζητήσει πρόσβαση στις περιφέρειες των γειτόνων της. Μαζί λοιπόν με το ποτάμι-μεθόριο, υπάρχει π.χ. η αναγκαία διατροφική ενδοχώρα ή η γεωστρατηγική προβολή για την εξάπλωση μίας μεγάλης δύναμης, η οποία θα επικαλεστεί την “φύση” για να δικαιολογήσει τον επεκτατισμό της.

Τετάρτη 29 Οκτωβρίου 2025

Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος: Παπούτσι από τον τόπο σου!



"Ὥσπερ γὰρ ἔκαστον ζῶον μετὰ τῶν ὁμογενῶν τὰς μίξεις ἐργάζεται, οὕτω καὶ ἔκαστον ἔθνος, οὐκ ἐξ ἀλλοφύλων καὶ ἀλλογλώσσων, ἀλλ' ἐκ τῶν ὁμογενῶν τε καὶ ὁμοφώνων τὰ συνοικέσια τῶν γάμων ποιεῖσθαι καθέστηκεν δίκαιον. Ἐντεῦθεν γὰρ καὶ ἡ πρὸς ἀλλήλους ὁμοφροσύνη καὶ συνομιλία καὶ προσφιλὴς συνδιατριβὴ καὶ συμβίωσις περιγίνεσθαι πέφυκεν· τὰ δὲ ἀλλότρια ἔθη καὶ διαλάττοντα νόμιμα ἀπεχθείας μᾶλλον καὶ προσκρούσεις καὶ μίση καὶ στάσεις εἴωθεν ἀπογεννᾶν, ἅπερ οὐ φιλίας καὶ κοινωνίας, ἀλλ' ἔχθρας καὶ διαστάσεις φιλεῖ ἀπεργάζεσθαι" 

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Πρὸς τὸν ἴδιον υἰὸν Ῥωμανόν, έκδ. Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio (επ. G. Moravcsik, μτφ. R. Jenkins), Corpus Fontium Historiae Byzantinae 1, Dumbarton Oaks, Ουάσιγκτον 1967 (1985), σελ. 74, §13.175-186.  


 

Πέμπτη 23 Οκτωβρίου 2025

Από μικρός φαινόμουνα, ότι θα μεγαλώσω!


Παιδικά βιβλία ιστορίας (και όχι μόνο). Διότι από κάπου ξεκινήσαμε και κάτι νοσταλγούμε, όσα χρόνια κι αν περάσουν!


Κυριακή 12 Οκτωβρίου 2025

ΒΙΝΤΕΟ - Η άγνωστη καταστροφή της Σμύρνης: Ο Ταμερλάνος στην Μικρά Ασία (1402)



Ένας από τους πιο τρομερούς κατακτητές που βγήκαν από την στέπα ήταν ο Ταμερλάνος (Τιμούρ Λενκ, Τιμούρ ο κουτσός) από το σημερινό Ουζμπεκιστάν. Γεννήθηκε περί το 1336, και απέκτησε το προσωνύμιό του λόγω του τραυματισμού του από ένα βέλος σε νεαρή ηλικία, που του άφησε πρόβλημα στο βάδισμα. Δεν είναι σαφές αν ήταν απόγονος του μεγάλου Τζένγκις Χαν ή αν είχαν κάποιον κοινό πρόγονο, ο ίδιος όμως παρουσίαζε τον εαυτό του σαν συνεχιστή των κατακτήσεών του.

Το 1360 ανακηρύχθηκε αρχηγός της φυλής του, των τουρκικής καταγωγής Μπάλχων, και το 1370 έγινε χάνος (χαν) στην μεγάλη πόλη της Σαμαρκάνδης. Την εποχή εκείνη τις γύρω πλούσιες χώρες, την Κίνα, την Ινδία και την Περσία, κυβερνούσαν μογγολικές μουσουλμανικές δυναστείες, οι οποίες όμως είχαν διασπαστεί και παρακμάσει. Αυτό εκμεταλλεύθηκε ο Ταμερλάνος για να ξεκινήσει τις κατακτήσεις του. Αφού εξολόθρευσε τις τελευταίες χριστιανικές τουρκικές φυλές στην περιφέρειά του (ανήκαν στην Νεστοριανή Εκκλησία, η οποία έως τότε είχε μεγάλη δύναμη στην ανατολή), ξεκίνησε τις κεραυνοβόλες εκστρατείες του προς το νότο.

Ο Ταμερλάνος ήταν ικανότατος στρατηγός, ευφυής και πολύγλωσσος, και δεν ηττήθηκε ποτέ. Ήταν παράλληλα, στα χνάρια του Τζενγκις Χαν, απερίγραπτα θηριώδης και αιμοχαρής, χρησιμοποιώντας τον τρόμο και την εξόντωση ολόκληρων πληθυσμών ως ψυχολογικό όπλο, για να επιβάλει την παράδοση των επόμενων θυμάτων του…

Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2025

Ο γεωπολιτικός πυρήνας του Βυζαντίου



Η αναλογία του πυρήνα στη γεωπολιτική διακρίνει τις περιφέρειες ενός κράτους σε περισσότερο και λιγότερο θεμελιώδεις για την ύπαρξή του. Ο πυρήνας μπορεί να καθορίζεται από τη γεωγραφική του θέση, όπως π.χ. επειδή εκεί βρίσκεται η πρωτεύουσα, επειδή ισαπέχει από τα σύνορα ή τις άλλες περιφέρειες. 

Μάριος Νοβακόπουλος

Ιστορικά, ο πυρήνας ενός κράτους συχνά ταυτίζεται με την περιοχή από όπου ξεκίνησε η δυναστεία ή η φυλετική ομάδα, η επέκταση της οποίας κατέληξε στη δημιουργία του. Μπορεί ακόμη να προστατεύεται φυσικά από εισβολές ή να παρέχει τους πόρους για την ανάπτυξη μεγάλου πληθυσμού. Κάποτε, από τον πυρήνα απορρέει και ο κυρίαρχος πολιτισμός του κράτους, καθώς με βάση την επικρατούσα εθνότητα εξαπλώνεται η γλώσσα και ο πολιτισμός στους υποτελείς.

Το υπόδειγμα αυτό βρίσκει την τελειότερη εφαρμογή στα κράτη – έθνη της δυτικής Ευρώπης. Έτσι, ο σχηματισμός της Γαλλίας ανάγεται στις πρώτες κατακτήσεις των Φράγκων επί της ρωμαϊκής βόρειας Γαλατίας. Στην Ισπανία αντίστοιχα, ανάμεσα στα μικρά χριστιανικά βασίλεια της βόρειας Ιβηρικής, η ένωση της Καστίλλης και του Λεόν κυριάρχησε στο κεντρικό οροπέδιο, όπου βρίσκονται το Τολέδο, παλαιά καθέδρα των Βησιγότθων, και η σημερινή πρωτεύουσα Μαδρίτη. [1]

Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 2025

Γιώργος Θεοτοκάς: Κάθαρση




Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ, Εστία, Αθήνα 2016, τ. Α', σελ. 359-360.

Η μόνη ευτυχία που μου μένει (ανεξάντλητη ευτυχώς) είναι να πλανούμαι ένα μήνα, κάθε καλοκαίρι, στα νησιά του Αιγαίου.

Σκύρος, Σκιάθος, Τήνος, Μύκονος, Χίος, Σαντορίνη, μυροβόλα ονόματα, αιθέριες εικόνες, αγνές ιδέες... Κανένα βάρος, κανένα περιττό στολίδι, οι πιο απλές γραμμές, τα πιο απλά χρώματα, φως λαμπρό, ακατανίκητο φως των ακτών της Ελλάδας. κανένα λίπος στη φύση, κανένα λίγωμα στην καρδιά. Πνεύμα. Εκεί τα πάντα είναι πνεύμα άδολο, εντατικό, ελεύθερο, πειθαρχημένο στον ίδιο τον εαυτό του. ισορροπία και γαλήνη της άτρωτης δύναμης. Απλότητα της υπέρτατης σοφίας. Λιτότητα και διαύγεια της υπέρτατης ομορφιάς. 

Κ' η θάλασσα παντού, όπου γυρίσεις να δεις, η μεγάλη θάλασσα, ταραγμένη, παθιασμένη, βασανισμένη ακατάπαυστα απ' τον ίδιο τον εαυτό της - η θάλασσα προς το άπειρο... Ω κραυγές της θάλασσας, τη νύχτα, στα ερημικά ακρογιάλια, κραυγές ηδονής, κραυγές λαχτάρας, κραυγές θριάμβου! Δάκρυα ενθουσιασμού. Κάθαρση της ψυχής.

Άφησε τους Βαρβάρους να βουρλίζονται με τις μηχανές τους και τα φουγάρα τους, με τα τυφλά πάθη τους και με τα αιματοκυλίσματά τους, με τους βάρβαρους θεούς τους και με τη φρενίτιδα της βαρβαρότητάς τους. Άφησέ τους να τρέχουν σαν παλαβοί και να χοροπηδούν σα μαϊμούδες και να ουρλιάζουν όλοι μαζί λόγια ασυνάρτητα και να σπάνουνε τα μούτρα τους ακατάπαυστα. Άφησέ τους να γεμίζουνε τον κόσμο με άχρηστους θορύβους και να φτιάνουν έργα κολοσσιαία και πρόσκαιρα και να νομίζουνε πως είναι σπουδαίοι επειδή δεσπόζουνε την ύλη. Βάρβαροι είναι, τι περιμένεις απ' αυτούς.

Όλα αυτά τα ανόητα καμώματα θα περάσουν αμέσως χωρίς να αφήσουν ίχνη, και αύριο κανείς δεν θα τα θυμάται. Ενώ το Αιγαίο δε θα φύγει από τη θέση του. θα ξανάρθουν κάποτε στις ακτές μας οι Βάρβαροι της Δύσης και της Ανατολής, αργά ή γρήγορα, σ' έναν αιώνα ή σε δέκα αιώνες, βλοσυροί και αγριεμένοι, χωρίς να καταλαβαίνουν καλά καλά τι συμβαίνει, μα με τη συνείδηση της κτηνωδίας τους και με τον πόθο μιας ανώτερης ζωής. θα ξανάρθουν, θα προσκυνήσουν τους αληθινούς θεούς και θα προσπαθήσουν πάλι να γίνουν άνθρωποι.

Γιώργος Θεοτοκάς: Όνειρα


Γιώργος Θεοτοκάς, Αργώ, Εστία, Αθήνα 2016, τ. Α', σελ. 354-355

Το ζήτημα δεν είναι πως θα πεθάνουμε κάποτε. Το ζήτημα, το μεγάλο ζήτημα είναι πως δεν προφταίνουμε, όσο ζούμε, να χρησιμοποιήσουμε και να χαρούμε ούτε το ένα δέκατο από τις εμπνεύσεις μας της κάθε καινούργιας μέρας. Το πολύ μεγαλύτερο μέρος των ονείρων μας, των πόθων μας, των σχεδίων μας, ναρκώνουνται για πάντα, προτού καλά καλά συνειδητοποιηθούνε και κουβαλούμε μέσα μας ένα αμέτρητο πλήθος μικρούς πεθαμένους που δεν έζησαν ποτέ.

Το μισό μας τον καιρό τον περνούμε ονειροπολώντας. Και τον άλλο μισό, αγωνιζόμαστε να καταργούμε τα περισσότερα όνειρά μας για να σώσουμε ένα ή δύο.

Αλίμονο! το ιδανικό το έργο δε θα το φτάσουμε ποτέ. Μήτε θα βρούμε την ιδανική γυναίκα. Μήτε θα πραγματοποιήσουμε την ποίηση στη ζωή μας. Μήτε τις ιδέες. Μήτε ο διπλανός μας θα καταλάβει ποτέ τι ζητούμε. Αυτά όλα ήτανε παιδιαρίσματα, εφηβικοί ρεμβασμοί. Δεν υπάρχει πουθενά το Χρυσόμαλλο Δέρας. Μα υπάρχει το ταξίδι της Αργώς.

Τετάρτη 1 Οκτωβρίου 2025

Η διελκυστίνδα των πολιτισμών: Με αφορμή το έργο του Χρήστου Γιανναρά



Η φιλοσοφική και ιστορική σκέψη του Χρήστου Γιανναρά, είχε σημείο αναφοράς την θεμελιώδη διαφοροποίηση μεταξύ του ελληνικού και του δυτικού υποδείγματος πολιτισμού. Η μελέτη των δύο αυτών οδών του στοχάζεσθαι και του σχετίζεσθαι θα μπορούσε δε να συνοψιστεί σε κάποιες βασικές αντιθέσεις.

Μάριος Νοβακόπουλος - 01/10/2025 - SLpress

Κατά την ερμηνεία του Γιανναρά, ο δυτικός πολιτισμός αντιμετωπίζει την γνώση και την αλήθεια ως αντικείμενο νοητικής κατάκτησης, στην οποία προχωρά το άτομο βάσει εγκύρων συλλογισμών. Αποτέλεσμα είναι η τελειοποίηση της κοινωνίας της χρείας, με την βελτιστοποίηση των μέσων καθυπόταξης της φύσης (τεχνολογική έκρηξη) και του ανθρώπου (ολοκληρωτισμός). Για τον ελληνικό τρόπο, όπως εκφράζεται στην αρχαία φιλοσοφία και τον βυζαντινό εκκλησιαστικό βίο, η αλήθεια αποτελεί αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας, και η κοινωνία της αληθείας συγκροτείται στον αντίποδα της χρησιμοθηρίας.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...