Περικλής Γιαννόπουλος και Οδυσσέας Ελύτης

Δείγμα από μείζονα ανέκδοτη μελέτη, "Έθνος και φύση στο έργο του Περικλή Γιαννόπουλου".

Μάριος Νοβακόπουλος

Ο Οδυσσέας Ελύτης, κατ’ εξοχήν εστέτ, εραστής της ομορφιάς της ζωής και της ελληνικής φύσης, του καλοκαιριού, του φωτός και σχεδόν ειδωλολάτρης του ήλιου, όφειλε πολλά στον Περικλή Γιαννόπουλο, του οποίου το αισθητικό πιστεύω υπήρξε βάση και θεμέλιο της ποιητικής του. Διατηρούσε πάντως κι εκείνος κάποιες επιφυλάξεις, με την προσδοκία πως το γονιμότερο μέρος του έργου του θα μπορούσε να προσαρμοστεί στις ανάγκες της εποχής και να καταστεί ωφέλιμο και δημιουργικό. Περιέγραψε ρητά τις πνευματικές του επιρροές την δεκαετία ‘30-’40, και το πόσο σημαντικός ήταν ο λόγος του Γιαννόπουλου:

Ευρωπαϊκή γραμμή, ευρωπαϊκό χρώμα: Περικλής Γιαννόπουλος και Caspar David Friedrich

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Ο Περικλής Γιαννόπουλος καταγγέλλει με σφοδρότητα την Ευρωπαϊκή τέχνη, την Ευρωπαϊκή γραμμή: τα σκούρα και θολά χρώματα κυρίως και την αλλοπρόσαλλη, απότομη, διακεκομμένη γραμμή. Αυτό, όπως και η βαρβαρότητα των ευρωπαϊκών φυλών, προκύπτει από το ψυχρό και αφιλόξενο κλίμα, το κρύο και τη βροχή, την άγρια φύση, το πυκνό δάσος, το βαθύ χειμερινό σκοτάδι. 

Διαβάζοντας τα κείμενά του ο πρώτος Ευρωπαίος ζωγράφος που μου ήρθε στο μυαλό ήταν ο Caspar David Friedrich (1774-1880). Μεγάλο ταλέντο και από τους αγαπημένους μου καλλιτέχνες, αλλά φαίνεται ξεκάθαρα πόσο η τέχνη του συνιστά ένα είδος ολότελα ξένο προς την ελληνική, και πως θα μπορούσε να γίνει έως αντιπαθητικό. 

Ζητείται νεοελληνικός πολιτισμός

Νίκος Νικολαου, "Ύδρα", 1953. Εθνική Πινακοθήκη.

Εάν οι άνθρωποι με ευαισθησία σε θέματα ταυτότητας και παράδοσης είχαν την ίδια έφεση στις τέχνες και τα γράμματα με τους αρνητές, θα ζούσαμε σε άλλη χώρα. Μας έχει φάει η μονοκαλλιέργεια της πολιτικής ανάλυσης, των εθνικών θεμάτων και της γεωπολιτικής.

Μιλάω βεβαίως ως διεθνολόγος, άρα σαν κομμάτι του προβλήματος. Μεγάλωσα διαβάζοντας νυχθημερόν, αλλά αποκλειστικά μη λογοτεχνικά βιβλία, διότι τα άλλα ήταν "χάσιμο χρόνου". Δεν είναι δυνατόν όμως, οι άνθρωποι με εθνικές ευαισθησίες και ανησυχίες να λειτουργούν 100 ιστοσελίδες ειδήσεων και αναλύσεων, αλλά στο θέατρο και την ποίηση να τους ψάχνουμε με το ντουφέκι.

Φυσικά υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις, πολύ αξίων ανθρώπων, κάποιους από τους οποίους έχω γνωρίσει. Αλλά πολιτισμός με ξερή ανάλυση, απαρίθμηση γεγονότων και επετειακές κονσέρβες "σαν σήμερα πέθανε ο μέγας ποιητής του οποίου δεν έχω διαβάσει ούτε λίστα για ψώνια". δε φτιάχνεται. Κάποια στιγμή πρέπει να πάψουμε να τρώμε από τα έτοιμα της Γενιάς του '30, του Θεοδωράκη και του Παπαδιαμάντη.

Περικλής Γιαννόπουλος εναντίον της Ευρωπαϊκής γραμμής

Δείγμα από μείζονα ανέκδοτη μελέτη, "Έθνος και φύση στο έργο του Περικλή Γιαννόπουλου".

Μάριος Νοβακόπουλος

Τα πράγματα δεν ορίζονται μόνον από τις ιδιότητές του, από αυτό που είναι. Η ίδια η λέξη ορίζω παραπέμπει στην χάραξη ορίων, την υπακοή σε όρους, αντιμετωπίζει άρα κάτι το διαφορετικό και ξένο, το οποίο όταν δεν απορρίπτεται ρητώς, απλώς διακρίνεται ως κάτι το άσχετο και αδιάφορο. Από τη στιγμή μάλιστα που ο Περικλής Γιαννόπουλος στα γραπτά του κάνει πολεμική, είναι αυτονόητο πως θα περιγράψει – και θα επιτεθεί μανιασμένα – σε ό,τι αντιστρέφει τις αρχές της ελληνικής φύσης, του χρώματος και της γραμμής που πλάθουν τον Έλληνα άνθρωπο. Η Ελλάδα στο γύρισμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα ήταν μία χώρα ραγδαίας εξευρωπαϊζόμενη. Η αρχιτεκτονική φτιάχνει νεοκλασικά και άλλα σύγχρονα κτήρια, η ζωγραφική ακολουθεί την σχολή του Μονάχου, οι άνθρωποι ακολουθούν την ευρωπαϊκή, αγγλική και γαλλική μόδα στο ντύσιμο. Η λαϊκή τέχνη, η μουσική, η ενδυμασία υποχωρούν και χάνονται, χλευάζονται και περιφρονούνται. Ο Γιαννόπουλος τονίζει τις φυσικές και αισθητικές διαφορές για να τεκμηριώσει την ελληνική ανωτερότητα, και να αποκόψει τις ιθαγενείς τέχνες από τον πιθηκισμό. Το πνευματικό «πιστεύω» του κινείται σε οξύτατα δίπολα: Ελληνισμός και ξένοι, ελληνική και ευρωπαϊκή γραμμή, φως και σκότος, πολιτισμός και βαρβαρότητα, φυσικό και ανθρωπογενές (τεχνικό-αστικό) περιβάλλον.[1] Η ελληνική γραμμή αμύνεται και ανθίσταται στην εισβολή της ευρωπαϊκής: «Ἡμεῖς δὲν ἠρχίσαμεν νὰ αἰσθανώμεθα διόλου, δὲν ἐννοοῦμεν διόλου τὴν γραμμὴν· ἀπόδειξις ἡ βαρβαρογραφία τῆς τωρινῆς ἀρχιτεκτονικῆς γραμμῆς· ἡ νεκρικὴ ἀκαμψία τῆς γλυπτικῆς γραμμῆς· ἡ παχύτης καὶ ξηρότης ἢ παραλυσία τῆς ζωγραφικῆς γραμμῆς  […] χονδροειδῆ ἀπομιμήματα τῆς Εὐρωπαϊκῆς αἰσθητικῆς. Τῶν ἁπαξαπάντων βάσις εἶναι ἡ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΡΑΜΜΗ».[2]