Η μεταμοντέρνα επιστροφή του Μεσαίωνα: Το παράδειγμα της λογοτεχνίας

Άρθρο του Eugene Vodolazkin για το αμερικανικό περιοδικό First Things, υπό τον τίτλο «The New Middle Ages»

Απόδοση στα ελληνικά: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Σημείωμα του Μεταφραστή

Ο Eugene Vodolazkin είναι Ρώσος φιλόλογος και πολυβραβευμένος συγγραφέας, γνωστός στην Δύση κυρίως για το επιτυχημένο μυθιστόρημα του “Laurus” (μεταφράστηκε σε 15 γλώσσες), με θέμα τις παράδοξες περιπέτειες ενός σαλού μοναχού του 15ου αιώνος.  Στο βιβλίο αυτό ο Vodolazkin δίνει μεγάλη προσοχή στην ανασύσταση του κοσμοειδώλου και του τρόπου σκέψεως ενός προνεωτερικού Ρώσου και (κατ’ επέκτασιν) μεσαιωνικού ανθρώπου, με όλες τις διαφορές που παρουσιάζει σε σχέση με τον σημερινό Δυτικό ή Ευρωπαίο.  Στο κείμενο που ακολουθεί (αρχικά γραμμένο στα ρωσικά, στη συνέχεια μεταφρασθέν στα αγγλικά από την Lisa C. Hayden και δημοσιευθέν στο σημαίνον αμερικανικό χριστιανικό περιοδικό First Things), ο Vodolazkin ανιχνεύει πως μέσα από κάποιες τάσεις του σήμερα, συγκεκριμένα στην λογοτεχνία και την γραμματεία, επανακάμπτει μία μεσαιωνικού τύπου αντίληψη των πραγμάτων.  Σε επόμενα κείμενα, τα οποία θα παρουσιάσει προσεχώς αυτή η στήλη, ο συγγραφέας μιλά για μία γενικότερη είσοδο μας σε μία νεομεσαιωνική εποχή.

M.N.

*****

Το παρελθόν επιστρέφει.  Κάθε επιστροφή προϋποθέτει μία αναχώρηση.  Ίσως, όμως, το παρελθόν να μην έφυγε ποτέ, και η απουσία του να αποδειχθεί μία παραίσθηση.  Ορισμένα χαρακτηριστικά ενσωματωμένα στα γονίδια μας δεν εκδηλώνονται μέχρι κάποιο χρονικό σημείο.  Αυτό δε σημαίνει πως εξαφανίστηκαν: απλά περιμένουν την κατάλληλη στιγμή για να αναδυθούν.  Η στιγμή αυτή – η στιγμή που βιώνουμε τώρα – θα μπορούσε να αποκληθεί επιστροφή.

Φυσικά η ιδέα της επιστροφής του παρελθόντος δεν είναι νέα.  Η αρχαιότητα τόνιζε την κυκλική φύση του χρόνου.  Ο χριστιανικός πολιτισμός απέρριπτε αυτόν τον κύκλο, προσφέροντας το πρότυπο της σπείρας.  Ναι, όντως τα γεγονότα επαναλαμβάνονται, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο, υπό άλλες προϋποθέσεις.  Αυτή η κατανόηση του κόσμου εκφράστηκε από πρωίμους χριστιανούς στοχαστές που είδαν τον Χριστό ως το νέο Αδάμ και την Θεοτόκο ως τη νέα Εύα.  Υπάρχουν πολλά τέτοια ζεύγη:  ο Μελχισεδέκ και ο Χριστός, οι δώδεκα φυλές του Ισραήλ και οι δώδεκα μαθητές, το Ισραήλ και η Εκκλησία.

Μυαλά αποπροσανατολισμένα από το διαδίκτυο: Ένας απελπισμένος καθηγητής μιλά για τους φοιτητές του

Μετάφραση: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ

Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί επιστολή ανωνύμου καθηγητή πανεπιστημίου στις ΗΠΑ, ο οποίας διδάσκει στον τομέα των θετικών και εφαρμοσμένων επιστημών (STEM: Science, Technology, Engineering, Mathematics), προς την στήλη του συντηρητικού δημοσιογράφου Rod Dreher στο περιοδικό The American Conservative.  Καθώς η εν λόγω στήλη συχνά πραγματεύεται ζητήματα υπερβολικής χρήσεως των τεχνολογικών μέσων και των αρνητικών συνεπειών τους στην κοινωνία και την ανάπτυξη του προσώπου, ο καθηγητής περιγράφει την άθλια διανοητική κατάσταση στην οποία βρίσκει τους περισσοτέρους φοιτητές του.

Υστερόγραφο: Η ανησυχία πως η υπερβολική χρήση των νέων τεχνολογιών μπορεί να βλάψει την αναλυτική ικανότητα των νέων ή τομείς όπως η δυνατότητα συγκέντρωσης είναι διαδεδομένη αλλά όχι οικουμενική.  Η δυσπιστία στην εξαιρετικά δυσάρεστη οπτική του είναι απολύτως λογική και την συμμερίζεται και ο μεταφραστής, 24 ετών και συνεπώς έχοντας περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μέσα στην ηλεκτρονική τεχνολογία και βιώνοντας την ταχύτατη πρόοδο της, ειδικά τα τελευταία 7-8 χρόνια.  Από την άλλη η δυσκολία ολοένα και περισσοτέρων ανθρώπων – και δη νέων – να επεξεργαστούν τον σύνθετο γραπτό λόγο είναι επίσης παρατηρήσιμη στο περιβάλλον μας.  Συνιστώ στον αναγνώστη να δει το πρωτότυπο άρθρο και τα σχόλια από κάτω του, όπου συγκρούονται διαφορετικές προσεγγίσεις.

M.N.

***

Οι φοιτητές μου δεν μπορούν να αναλύσουν, να παρακολουθήσουν και να κατανοήσουν το γραπτό κείμενο.  Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, αδυνατούν να καταλάβουν σύνθετες προτάσεις, να καταλάβουν τη σχέση μεταξύ των δευτερευουσών και των κυρίων προτάσεων.  Δεν μπορούν να συλλάβουν την λογική σχέση μεταξύ προτάσεων, πολλώ δε παραγράφων, οι οποίες είναι απολύτως θολές για εκείνους.

ΒΙΝΤΕΟ – Άντρες βαρβάτοι: Τα γένια στο Βυζάντιο

Η γενειάδα, η ανδρική τριχοφυΐα στο πρόσωπο γενικά, έχει ιστορία όσο μακρά όσο ο άνθρωπος. Όπως και η κόμμωση ή η ενδυμασία, από εποχή σε εποχή η σημασία, η εμφάνιση και ο συμβολισμός της αλλάζει, ακολουθώντας τις αισθητικές και ηθικές επιταγές κάθε κοινωνίας.

Τι σημασία είχε λοιπόν η γενειάδα στην Βυζαντινή εποχή; Τι συμβόλιζε για την ζωή αλλά και την ταυτότητα του Ρωμιού;

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Κατάφρακτοι: Οι επίλεκτοι πολεμιστές του Βυζαντίου

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

Διεθνολόγος

Αντίθετα με την κλασσική αρχαιότητα της Μεσογείου, όπου κυριαρχούσε η ελληνική οπλιτική φάλαγγα και η ρωμαϊκή λεγεώνα, ο Μεσαίωνας είχε την άνοδο και καθιέρωση του βαρέως ιππικού ως το ισχυρότερο όργανο πολέμου και το καμάρι κάθε στρατιωτικής δύναμης.  Στην συλλογική φαντασία μέχρι σήμερα ξεχωρίζουν οι τρομεροί ιππότες της φεουδαλικής Δύσεως, οι οποίοι για αιώνες αποτελούσαν τους ισχυρότερους μαχητές του Παλαιού κόσμου.

Με τη σειρά του, συνεχίζοντας την ρωμαϊκή κληρονομιά και αφομοιώνοντας τις εμπειρίες και τακτικές των γύρω λαών, το Βυζάντιο παρέτασσε στο πεδίο της μάχης τον δικό του βαριά εξοπλισμένο έφιππο πολεμιστή, τον κατάφρακτο.

Το βαριά θωρακισμένο ιππικό εμφανίζεται κατά την αρχαιότητα ανάμεσα στις νομαδικές φυλές της Ευρασιατικής στέπας, ενώ από τους εγκατεστημένους λαούς πρώτοι θα το υιοθετήσουν οι Πέρσες.  Οι κατάφρακτοι ιππείς ανήκαν συνήθως στην αριστοκρατία, έφεραν μεταλλική θωράκιση εκείνοι και τα άλογα τους.  Ανάλογες μονάδες ανέπτυξαν τα ελληνιστικά βασίλεια και οι Ρωμαίοι, αναγνωρίζοντας την σημασία τους στο πεδίο της μάχης.  Οι ρωμαϊκές ομάδες ονομάζονταν κλιβανάριοι, από το κλιβάνιον, τον βασικό θώρακα που κάλυπτε τον κορμό του πολεμιστή.

Άντρες βαρβάτοι: Τα γένια στο Βυζάντιο

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος

διεθνολόγος

Σήμερα θα μιλήσουμε για τρίχες.

Η γενειάδα, η ανδρική τριχοφυΐα στο πρόσωπο γενικά, έχει ιστορία όσο μακρά όσο ο άνθρωπος. Όπως και η κόμμωση ή η ενδυμασία, από εποχή σε εποχή η σημασία, η εμφάνιση και ο συμβολισμός της αλλάζει, ακολουθώντας τις αισθητικές και ηθικές επιταγές κάθε κοινωνίας. Σήμερα για παράδειγμα είναι αναμενόμενο οι περισσότεροι άνδρες, ειδικά οι νέοι, να αφήνουν έστω λίγο μούσι, ενώ πριν 20-30 χρόνια κάτι τέτοιο θα ήταν περίεργο ή συνδεδεμένο με συγκεκριμένες υποκουλτούρες. Κάποτε ήταν της μόδας το σκέτο μουστάκι, σήμερα όμως προκαλεί γέλιο.

Στην αρχαία Ελλάδα η γενειάδα ήταν σύμβολο ανδρικής δύναμης και αξιοπρέπειας – όχι τυχαία, αφού αναπτύσσεται στην εφηβεία, την μετάβαση δηλαδή από την παιδικότητα προς την ενηλικίωση. Πάμπολλες παραστάσεις, σε αγγεία και αγάλματα, δείχνουν πως οι Έλληνες περιποιούντο τη γενειάδα τους, την στόλιζαν και την καλλώπιζαν. Στην Ιλιάδα, η μητέρα του Αχιλλέως Θέτις ζητά από τον Δία να ορκιστεί στα γένια του, κάτι που καθιστά την υπόσχεση του απολύτως ιερή και απαραβίαστη.

Το μεγαλύτερο ψέμα της εποχής μας: Για μια ζωή με νόημα και στόχο

Άρθρο του Rod Dreher για το περιοδικό The American Conservative

Μετάφραση: Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Σημείωμα του Μεταφραστή

Στο κείμενο αυτό, ο Αμερικανός Ορθόδοξος δημοσιογράφος Rod Dreher (γνωστός κυρίως για το ευπώλητο βιβλίο του The Benedict Option για την επιβίωση και το μέλλον του χριστιανισμού στη Δύση) απευθύνεται σε μία 35χρονη γυναίκα, η οποία έστειλε ένα ανώνυμο γράμμα στην στήλη συμβουλών του περιοδικού New York. H γυναίκα αναφέρεται στην πολύ έντονη ψυχολογική κρίση που βιώνει, έχοντας χάσει την έμπνευση της και τη θέληση για ζωή, ενώ δεν έχει φτιάξει οικογένεια και νιώθει όλο και πιο κενή και δυστυχισμένη, σαν φάντασμα. Ο Dreher προσπαθεί να δώσει την δική του οπτική στο θέμα, αποκαλύπτοντας ένα από τα μεγαλύτερα ψέματα της εποχής μας: την εμμονή για μια «αυθεντική, περιπετειώδη ζωή» που εν τέλει αφήνει τον άνθρωπο συντετριμμένο και αιωνίως ανικανοποίητο. Παρά τις ειδικές περιστάσεις που διεκτραγωδεί η επιστολή, το μήνυμα μπορεί να φανεί χρήσιμο σε άνδρες και γυναίκες, ειδικά σε όσους είναι στην αρχή της ενήλικης ζωής τους και δεν έχουν κατασταλάξει ακόμη όσον αφορά την ταυτότητα τους, το μέλλον και τα όνειρα τους.

Μ.Ν.

Η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ: Σύγχρονα μαθήματα απαισιοδοξίας

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
διεθνολόγος

Το άγχος και ο πόνος για την ζωή μας και τον κόσμο, είτε μας συμβαίνει κάτι αληθινά σοβαρό είτε μας ταλαιπωρούν οι ενοχλήσεις και απογοητεύσεις της καθημερινότητος, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής κάθε ανθρώπου.  Ένα πολύ μεγάλο μέρος των ενασχολήσεων μας, της ψυχαγωγίας μας και της χρήσεως του ελευθέρου χρόνου μας αφιερώνεται σε δραστηριότητες και συνήθειες που θα απαλύνουν ή θα ναρκώσουν προσωρινά αυτόν τον πόνο.  Τούτα τα συναισθήματα εντείνονται εάν το άτομο βρεθεί ενώπιον μίας υπαρξιακής κρίσεως, όπου λόγω μεγάλης βαρύτητας εξωτερικών γεγονότων ή κάποιας ριζικής εσωτερικής αλλαγής η κοσμοθεωρία του κλονίζεται.  Σε καιρούς όπου επικρατεί υλική και πνευματική κρίση, όπου δηλαδή αυξάνονται τα προβλήματα της ζωής αλλά και φθίνει και η εμπιστοσύνη σε ιδέες, φορείς και θεσμούς.

Σε προηγούμενα άρθρα μιλήσαμε για την αίσθηση κενού, θλίψεως ή και τρόμου απέναντι στις αυξανόμενες κοινωνικές παθογένειες, ενώ αποπειραθήκαμε να σκιαγραφήσουμε μερικές μικρές λύσεις σε προσωπικό επίπεδο.  Εδώ θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τα θλιβερά και παράλογα του κόσμου – όχι μόνο του δικού μας ή της εποχής, αλλά διαχρονικά και οικουμενικά – με τη βοήθεια του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου Αρθούρου Σοπενχάουερ (1788-1860), ο οποίος έμεινε στην ιστορία για την απαισιόδοξη αλλά όχι μηδενιστική θέαση του για την ζωή.  Ύστερα, μπορούμε να δούμε κατά πόσον μπορεί να ωφεληθεί ο άνθρωπος του 21ου αιώνος από αυτήν τη διδασκαλία, ακόμη και εάν δεν ενστερνίζεται τον θεωρητικό πυρήνα του Σοπενχάουερ ή την ζοφερή του άποψη για την ύπαρξη.

ΒΙΝΤΕΟ – Εμφύλιοι πόλεμοι, το μελανό σημείο της ελληνικής επαναστάσεως – Cognosco Radio

Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί από τις πιο λαμπρές και ηρωικές στιγμές της ιστορίας μας. Δυστυχώς αυτό δε σημαίνει πως όλα ήταν ρόδιαν στο στρατόπεδο των Ελλήνων αγωνιστών, ούτε ότι υπήρχε πάντα ομόνοια. Ενώ ο πόλεμος βρισκόταν σε κρίσιμη καμπή και η ελευθερία κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένη ήταν, διαφορετικές φράξιες οδηγήθηκαν σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο (1823-1825) που λίγο έλειψε να τινάξει τα πάντα στον αέρα.

Σε αυτήν την εκπομπή του Cognosco Radio ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Μιχάλης Ρέττος αναλύουν τα γεγονότα της εποχής, ποιές ήταν οι αιτίες και οι αφορμές της σύγκρουσης, πως εξελίχθηκε το πολιτικό και στρατιωτικό σκηνικό και πόσο κινδύνευσε η Επανάσταση.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Γιατί να διαβάζεις περισσότερα βιβλία – και πως να το κάνεις καλύτερα και ευκολότερα

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
Διεθνολόγος

Το διάβασμα και τα βιβλία είναι οι παρεξηγημένοι, παραμελημένοι θησαυροί του κόσμου μας.  Βγαίνοντας από ένα βαρετό και καταπιεστικό εκπαιδευτικό σύστημα που επέβαλε την μελέτη ως αγγαρεία και το κείμενο ως αντικείμενο αποστήθισης, πάρα πολλοί άνθρωποι κλείνουν τα τελευταία σχολικά βιβλία για να μην ξανανοίξουν κανένα στη ζωή τους.  Αυτό είναι μία μεγάλη τραγωδία – ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, το οποίο έχει ενδιαφέροντα, ασχολίες και ευαισθησίες όπως όλοι, αποκόβεται από τη γνώση, τις ιδέες και την ψυχαγωγία που μπορεί να προσφέρει ένα βιβλίο.

Γιατί είναι σημαντικό;

Τα προφανή οφέλη ενός βιβλίου είναι οι πληροφορίες και οι ιδέες που περιέχει.  Μπορεί κανείς να έρθει σε επαφή με το σύνολο της ανθρώπινης σκέψης, γνώσης και εμπειρίας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, από κάθε κουλτούρα, ιδεολογία και εποχή.  Βελτιώνουμε το λεξιλόγιο μας, την κριτική μας σκέψη και καλλιεργούμε την φαντασία μας.  Μπορούμε να βρεθούμε στο μυαλό και στη θέση κάθε λογής προσωπικότητας: επαναστατών, επιστημόνων, εξερευνητών, πολιτικών, καλλιτεχνών, ηρώων… Αυτό το πεδίο διευρύνεται ακόμα περισσότερο με την λογοτεχνία, που μπορεί και έχει αφηγηθεί άπειρες ιστορίες ανθρώπων από κάθε πλευρά της ζωής, σε ό,τι καταστάσεις μπορεί να φανταστεί κανείς.

Έχει γίνει πλέον κλισέ το ρητό «η γνώση είναι δύναμη», αυτό όμως δεν αναιρεί την ορθότητα του.  Όλα όσα γίνονται γύρω μας παράγουν δεδομένα, σκέψεις και συμπεράσματα, που έχουν αποτυπωθεί κάπου γραπτά.  Η γνώση οδηγεί στην δράση, θωρακίζει απέναντι στην εξαπάτηση, διατυπώνει ερωτήσεις, ανοίγει δρόμο για περισσότερη συζήτηση και περισσότερες ιδέες.