Αυτοκρατορία της Νίκαιας: Το Μικρασιατικό εργαστήρι του Νέου Ελληνισμού

 

Τρεις βυζαντινές δυνάμεις ανέλαβαν να αντεπιτεθούν εναντίον των Λατίνων, ύστερα από την Άλωση της Βασιλεύουσας από την Δ’ Σταυροφορία (1204). Ήταν η αυτοκρατορία της Τραπεζούντος, το δεσποτάτο της Ηπείρου και η αυτοκρατορία της Νίκαιας.

Μάριος Νοβακόπουλος* – 13/06/2024 – SLPRESS

Στη Νίκαια κατέφυγε ο Θεόδωρος Λάσκαρης, γαμβρός του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ’ Αγγέλου, ο οποίος συγκέντρωσε τις εξόριστες δυνάμεις της κωνσταντινουπολίτικης αριστοκρατίας. Αντίθετα με τις άλλες δύο ηγεμονίες, η Νίκαια δεν προστατευόταν με φυσικά όρια (βουνά) από τις εχθρικές επιθέσεις. Ο Βόσπορος και η Προποντίδα προσέφεραν έναν φραγμό, αλλά η διάβασή μόνο αδύνατη δεν ήταν. Στην δυτική Μικρά Ασία, η οποία πιεζόταν αφόρητα από τους Τούρκους, υπήρχαν και άλλοι ανεξάρτητοι Βυζαντινοί τοπάρχες, όπως ο Θεόδωρος Μαγκαφάς στην Φιλαδέλφεια, ο Μανουήλ Μαυροζώμης στην κοιλάδα του Μαιάνδρου και ο Σάββας Ασιδηνός στην πόλη Σαμψών (Πριήνη).

Ο Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος πέρασε σχεδόν αμέσως στην Ασία, απειλώντας το κράτος της Νίκαιας. Ο Θεόδωρος είχε επιπλέον να αντιμετωπίσει τον Δαβίδ Μεγάλο Κομνηνό από τα βόρεια, και τις μηχανορραφίες του πεθερού του Αλεξίου Γ΄, ο οποίος με τη βοήθεια των Ελλήνων της Ηπείρου και των Φράγκων επέστρεψε στην Μικρά Ασία και κέρδισε την υποστήριξη των Σελτζούκων του Ικονίου. Ο Θεόδωρος αντιμετώπισε την τουρκική εισβολή στην μάχη της Αντιόχειας του Μαιάνδρου (1211). Η βυζαντινή δύναμη κινδύνευσε με καταστροφή, μέχρι που ο Θεόδωρος μονομάχησε και φόνευσε τον σουλτάνο Καϊχοσρόη, τρέποντας τους Τούρκους σε φυγή. Ο Αλέξιος συνελήφθη και τελείωσε τις ημέρες του σε μοναστήρι.

Ο Ταμερλάνος στην Μικρά Ασία: Η μάχη της Άγκυρας και η καταστροφή της Σμύρνης (1402)

Μάριος Νοβακόπουλος*

Από τα βάθη της αρχαιότητες ως τις παρυφές της νεότερης εποχής, οι στέπες της κεντρικής και της βόρειας Ασίας κάθε τόσο συσπώντο από μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις. Από τις αναταράξεις αυτές, σκληροτράχηλοι λαοί νομάδων καβαλάρηδων άφηναν τα βοσκοτόπια τους και κινούνταν προς το νότο και τη δύση, απειλώντας τις αγροτικές και αστικές αυτοκρατορίες της Κίνας, της Ινδίας, της Περσίας και της Μεσογείου. Οι Ούνοι του Αττίλα, οι Τούρκοι και οι Μογγόλοι του Τζένγκις Χαν αποτελούν τις πιο γνωστές περιπτώσεις. Οι θυελλώδεις νομάδες έσπερναν τον τρόμο και την καταστροφή, πολλές φορές όμως ενσωματώνονταν στον κατακτημένο πολιτισμό και του έδιναν νέες δυνάμεις, όπως έγινε στην Κίνα με τους Μαντσού και στην Ινδία με τους Μογγόλους (Mughal). Οι Σελτζούκοι και οι Οθωμανοί δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν τον λαμπρό αραβικό πολιτισμό του Μεσαίωνα, όμως ανανέωσαν την πολιτική και στρατιωτική δύναμη του Ισλάμ.

Η συνάντηση Ελλήνων θεών και Παλαιάς Διαθήκης στην Βυζαντινή Χρονογραφία του Ιωάννη Μαλάλα

 

Μάριος Νοβακόπουλος*

Η ιστορία, ως επιστήμη και ως κλάδος της λογοτεχνίας, αποτελεί προσφορά του Ηροδότου και του Θουκυδίδη και δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Στην Αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα όμως, υπήρχε και ένα άλλο γραμματειακό είδος το οποίο ασχολείτο με την καταγραφή του παρελθόντος. Το χρονικό ή χρονογραφία δεν είχε τις αξιώσεις της ιστοριογραφίας για λογική επεξήγηση της αλληλουχίας των ανθρώπινων πράξεων, και ενδιαφερόταν κυρίως για την ορθή χρονολογική καταγραφή των συμβάντων της πόλεως, την διαδοχή των βασιλέων και των αρχόντων, την καταγραφή γεγονότων, όπως σεισμοί, επιδημίες ή θαύματα κλπ. Αν και υστερούν συνήθως σε ακρίβεια και ανάλυση, τα χρονικά είναι ανεκτίμητα για τις πληροφορίες που παρέχουν στον ερευνητή.

Προφητεία και Διαφωτισμός ενώπιον του πυρηνικού ολέθρου: Ο Κόντογλου και ο Παπανούτσος για την κρίση των πυραύλων της Κούβας

 

Μάριος Νοβακόπουλος, "Προφητεία και Διαφωτισμός ενώπιον του πυρηνικού ολέθρου: Ο Κόντογλου και ο Παπανούτσος για την κρίση των πυραύλων της Κούβας", Νέος Ερμής ο Λόγιος, τ. 27, Άνοιξη 2024, σελ. 123-132.

Η ρίψη των πρώτων αμερικανικών ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τον Αύγουστο του 1945 δεν τερμάτισε μόνον τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εγκαινίασε ακόμη μία νέα εποχή των διεθνών σχέσεων, καθώς με την απόκτηση της βόμβας από την Σοβιετική Ένωση το 1949, έγινε σαφές πως τυχόν ευθεία σύγκρουση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων θα ενέπλεκε όπλα μαζικής καταστροφής, με πιθανά μοιραίες συνέπειες για την επιβίωση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Έχει ειπωθεί πως αυτή η ισορροπία του τρόμου, και η διαπίστωση πως σε έναν πυρηνικό πόλεμο δεν θα υπήρχε νικητής (βέβαια αμοιβαία καταστροφή, mutual assured destruction – MAD), βοήθησε ώστε ο Ψυχρός πόλεμος να παραμείνει ψυχρός. Όμως δημιουργούσε θανάσιμο κίνδυνο κάθε φορά που ΗΠΑ και ΕΣΣΔ βρίσκονταν στα πρόθυρα πολέμου, καθώς η μία πλευρά φοβόταν πως ένα «πρώτο πλήγμα» της άλλης θα την οδηγούσε στον απόλυτο αφανισμό, πριν καν προλάβει να ανταποδώσει.

Διαβολικά σημεία που φανήκανε στην Ανατολή, όταν την πάτησε ο Ταμερλάνος (Φώτης Κόντογλου)

Απόσπασμα από το έργο του Φώτη Κόντογλου, "Εξ Ανατολών πνεύματα ωργισμένα" (Στην συλλογή Ο Θεός Κόνανος, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 56-59). (Ο τίτλος της ανάρτησης είναι του αντιγραφέα)

Ωστόσο, στη Σεβάστεια φανερωθήκανε εκατομμύρια φαντάσματα και τελώνια, που δεν φανήκανε σε κανένα άλλο μέρος, άγρια και κακά, τόσο που για κάμποσον καιρό ρήμαξε η πολιτεία. Σ’ αυτόν τον τόπο ο Μεγάλος Λύκος είχε θάψει ζωντανούς τέσσερες χιλιάδες Αρμενέους καβαλλάρηδες κι άλλους πολλούς. Βγαίνανε δε οι βρουκολάκοι ίδιοι σκαντζόχεροι κουλουριασμένοι, γιατί πριν τους θάψουνε τους είχανε δέσει με τα κεφάλια ανάμεσα στα σκέλια τους, και μ’ αυτό το σχέδιο βγαίνανε οι ψυχές τους και ουρλιάζανε.

Απόξ’ από το Χαλέπι ήτανε μια τούμπα σα χαμοβούνι, και δεν ζύγωνε κανένας σε κείνο το μέρος, γιατί ήτανε στοιχειωμένο. Κ’ ήτανε στ’ αλήθεια, γιατί κάτ’ από το χώμα αυτή η τούμπα ήτανε κανωμένη από κορμιά ανθρώπων κι’ από ελέφαντες κ’ από άλογα, όλοι με τάρματά τους, παστωμένοι στον πόλεμο που κάνανε οι Τάταροι καταπάνου στο Χαλέπι. Αλλά και σ’ άλλες μεριές κοντά στην πολιτεία είχανε θαφτεί άντρες, γυναίκες, γέροι και παιδιά, γιατί δεν άφησε ζωντανή ψυχή ο Ταμερλάνος.