Παρασκευή 16 Ιουνίου 2017

Η γεωπολιτική του Ιρανικού Σιισμού



    Η ανάλυση της θρησκείας και της θρησκευτικής παράδοσης ενός έθνους έχει πάντοτε εξαιρετική σημασία για να κατανοηθεί καλύτερα ο πολιτισμός του, οι κοινωνικές αξίες, η εκλογική-πολιτική συμπεριφορά, η δημογραφία κ.α.  Για το Ιράν όμως, όπως και για την λοιπή Μέση Ανατολή, η θρησκεία έχει βαρύνουσα γεωπολιτική σημασία.  Η θέση του Ιράν ως προπυργίου του Σιιτικού Ισλάμ (το 89% των Ιρανών είναι Σιίτες και το 37-40% των Σιιτών παγκοσμίως ζει στο Ιράν) αυτομάτως δημιουργεί δύο πραγματικότητες:  πρώτον, ιδιαιτέρους δεσμούς με τους λοιπούς σιιτικούς πληθυσμούς της περιοχής και δεύτερον, αντιπαλότητα και καχυποψία με τα σουνιτικά κράτη.

    Οι τεταμένες σχέσεις του Ιράν με τα σουνιτικά κράτη και δη το σημαντικότερο, το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, ανάγονται στον Ψυχρό Πόλεμο και δη την Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν το 1979 που ανέτρεψε τον φιλοδυτικό, εκσυγχρονιστή αλλά αυταρχικό Σάχη και εγκαθίδρυσε θεοκρατία.  Πριν το ορόσημο αυτό, τα δύο κράτη είχαν παράδοση καλών σχέσεων (Συνθήκη Φιλίας 1929 κ.α.), αν και ο κοινωνικός εκδυτικισμός που προσπάθησε να επιβάλλει ο Σάχης μετά το 1960 δεν έκανε καθόλου καλή εντύπωση στον υπερσυντηρητικό οίκο των Σαούντ.  Ύστερα από την επανάσταση το Ιράν βρέθηκε απομονωμένο, το κράτος-παρίας της περιοχής, δέχθηκε δεν πόλεμο από το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν σχεδόν καθ' όλην τη δεκαετία του 1980 (ως το 1988).  Για να αντισταθμίσει την απομόνωση και την εχθρικότητα του σουνιτικού κόσμου, το Ιράν έπρεπε να βρει στηρίγματα αλλά και να ανοίξει νέα μέτωπα για τους ανταγωνιστές του βασιζόμενο στους ομοθρήσκους του.

    Εδώ πρέπει να κανείς να παρατηρήσει τη θρησκευτική γεωγραφία της Μέσης Ανατολής.  Το Ιράν είναι φυσικά σιιτική χώρα.  Σιιτική είναι και η πλειονότητα του πληθυσμού του Ιράκ (60-65%).  Επί Σαντάμ Χουσεΐν κυβερνούσε η σουνιτική μειονότητα αλλά με την κατάρρευση του και την άνοδο αιρετών κυβερνήσεων, οι Σιίτες πήραν τα ηνία της χώρας.  Η Συρία είναι κατά πλειονότητα σουνιτική, αλλά επί δεκαετίες την κυβερνά η οικογένεια Άσσαντ εκ μέρους της μειονότητας των Αλαουιτών, σιιτικού κλάδου (12%).  Στο Λίβανο οι Σιίτες είναι επίσης μειονότητα (32%) αλλά από αυτούς προέρχεται η εξαιρετικά ισχυρή και άρτια οργανωμένη παραστρατιωτική οργάνωση Χεζμπολάχ.  Στο Μπαχρέιν το 65% των κατοίκων είναι Σιίτες, αλλά και εκεί κυβερνά η μειονότητα, στην περίπτωση των Σουνιτών.  Στην Υεμένη αποτελούν το 35-40% του πληθυσμού, στο Κουβέιτ το 30-35% και στην ίδια τη Σαουδική Αραβία, ναυαρχίδα του σουνιτικού κόσμου και μήτρα του Ουαχαμπισμού (της αυστηρότερης ερμηνείας του σουνιτικού Ισλάμ την οποία ασπάζονται και οι διάφοροι τζιχαντιστές), το 10-20%.  Αυτή η μειονότητα είναι σχετικά μικρή και εξαιρετικά καταπιεσμένη, αλλά κατοικεί στο μυχό του Περσικού Κόλπου κοντά στο Ιράν, και στις περιοχές της βρίσκεται το σύνολο σχεδόν των σαουδαραβικών πετρελαιοπηγών.

    Τι σημαίνει όμως αυτή η χαρτογράφηση του σιιτικού πληθυσμού;  Σημαίνει ακριβώς το πεδίο γεωπολιτικών παιγνίων της Τεχεράνης.  Η γενικότερη περιοχή που ξεκινά από το Μπαχρέιν και το Ιράν, συνεχίζει μέσω Ιράν και Συρίας και καταλήγει στο νότιο Λίβανο αποκαλείται ενίοτε ως η “Σιιτική Ημισέληνος”.  Τον όρο αυτό επινόησε το 2004 ο βασιλέας Αμπντουλάχ Β' της Ιορδανίας.  Μιλώντας στο NBC για τις απόπειρες του Ιράν να χειραγωγήσει τη σιιτική πλειονότητα του Ιράκ εν όψει κοινοβουλευτικών εκλογών το επόμενο έτος, ανέφερε πως:

    “Εάν υπήρχε ένα υπό σιιτική ηγεσία Ιράκ το οποίο θα είχε ειδική σχέση με το Ιράν, και δεις αυτή  τη σχέση με τη Συρία και τη Χεζμπολάχ-Λίβανο, τότε έχουμε αυτήν τη νέα ημισέληνο που εμφανίζεται η οποία θα μπορούσε να είναι πολύ αποσταθεροποιητική ειδικότερα για τις χώρες του Κόλπου και ουσιαστικά για όλην την περιοχή”

  Επειδή στη σύγχρονη εποχή και την παρούσα συγκυρία οι συμβατικοί πόλεμοι μεταξύ κρατών έχουν γίνει πιο σπάνιοι, πιο δύσκολοι και λιγότερο συμφέροντες, Ιράν και Σουνίτες μάχονται δι' αντιπροσώπων (proxy war).  Η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ εδώ και χρόνια χρηματοδοτούν και εξοπλίζουν οργανώσεις φανατικών ισλαμιστών τρομοκρατών στη Μέση Ανατολή, κυρίως εις βάρος ιρανικών συμφερόντων.  Η Αραβική Άνοιξη (Χειμώνας) αναζωπύρωσε τα θρησκευτικά πάθη και τους στρατηγικούς ανταγωνισμούς.  Ο σιιτικός διάδρομος προς τη Μεσόγειο (Ιράν-Ιράκ-Συρία/Λίβανος) αποτελούσε εμπόδιο στα σχέδια ασφαλείας και επέκτασης των Σουνιτών και έτσι προωθήθηκε η αποσταθεροποίηση της Συρίας και του Ιράκ.  Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS), το Μέτωπο Αλ Νούσρα και λοιπές ανταρτοομάδες ισλαμιστών γαλουχήθηκαν και εξαπολύθηκαν από τις σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου, με την ανοχή ή και την έμπρακτη στήριξη των ΗΠΑ, με στόχο να ανατραπεί ο φιλοϊρανός Άσαντ και να αποκοπεί βιαίως η Σιιτική Ημισέληνος.  Το Ιράν αντίστοιχα υπήρξε και παραμένει βασικός σύμμαχος της Συρίας στο συνεχιζόμενο αγώνα (όπως και η Χεζμπολάχ), ενώ ενισχύει σταθερά και το Ιράκ, στέλνοντας ειδικές δυνάμεις και εθελοντές να πολεμήσουν τους τζιχαντιστές.  Στη δε Υεμένη η εξέγερση των Σιιτών Χούθι άνοιξε ένα νέο μέτωπο στην “πίσω αυλή” της Σαουδικής Αραβίας, η οποία έχει επέμβει ανοικτά για να τους καταστείλει, μέχρι στιγμής ανεπιτυχώς.

    Ο ανταγωνισμός αναμένεται να οξυνθεί.  Τα μέτωπα της Υεμένης και της Συρίας παραμένουν ανοικτά.  Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας παραμένουν εξαιρετικά τεταμένες, ιδίως μετά την εκτέλεση του σιίτη σεΐχη Νιμρ Αλ Νιμρ από τις σαουδαραβικές αρχές προ μηνών.  Ιδίως μετά τη συμφωνία του Ιράν με τη Δύση για το πυρηνικό του πρόγραμμα οι σουνιτικές μοναρχίες βρίσκονται σε μεγάλη ανησυχία και αναμένεται ότι θα προσπαθήσουν να πιέσουν στρατηγικά το Ιράν, να του δημιουργήσουν επιπλέον προβλήματα ασφαλείας και να εκτροχιάσουν τη διπλωματική εξομάλυνση του με τη Δύση.


    Και όπως πράττουν συνεπώς επί δεκαετίες, θα χαράξουν την απάντηση τους πάνω στους θρησκευτικούς άξονες της Μέσης Ανατολή.  Η μακραίωνη διαπάλη των Σιιτών και των Σουνιτών παρατείνεται και εξελίσσεται.  Το πως, θα φανεί στο εγγύς μέλλον.


Πρώτη δημοσίευση:  Νέα Πολιτική, τεύχος 19 (β' περίοδος), Φθινόπωρο 2016.
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...