Μέσα από την Τέχνη θα νικήσω το Μηδέν

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΘΑ ΝΙΚΗΣΩ ΤΟ ΜΗΔΕΝ

(ή "Τέχνης Παραλήρημα')

Του Μάριου Νοβακόπουλου

Ζούμε σε μία εποχή ζωντανή, πολύ ζωντανή.  Εποχή πολύχρωμη, με τεράστια ποικιλία σε κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας.  Και μέσα σε αυτό φυσικά είναι και η τέχνη.

Είναι όμως και εποχή ταυτοχρόνως αφόρητα γκρίζα:  χαώδης μέσα στο μέγεθος και την ασυνταξία της, αποπνικτική μέσα στο ευτελές και το εφήμερο που δοξάζει, χυδαία στην αισθητική και ηθική ευτέλεια.  Εποχή που παίρνει τον άνθρωπο και τον διαστρέφει-τον τραβάει και τον ξεμεριάζει-μέσα στον ατομισμό, τη μαζοποίηση και την αποξένωση.  Και η τέχνη της λοιπόν, με εξαιρέσεις, ακολουθεί αυτό το μοτίβο:  του εφημέρου, του χρησιμοθηρικού, του ευτελούς, αυτού που αποσκοπεί στη γρήγορη, παροξυστική και παροδική συγκίνηση.

Η τάση αυτή συνήθως δεν είναι ικανή να κορέσει τη δίψα του ανθρώπου για τέχνη.  Τέχνη που με τρόπο σεμνό και δωρικό συνεγείρει σκέψεις και πάθη, που μέσα στην εκλέπτυνση της ωθεί την τελειότητα της ανθρώπινης προσπάθειας ή που στον αυθορμητισμό της αντανακλώνται γυμνά και καθαρά τα συναισθήματα.  Υπάρχει η τέχνη η λόγια, η ανώτερη, η «του σαλονιού», αυτή που φτιάχνει ο έμπειρος δεξιοτέχνης.  Είναι και η τέχνη η λαϊκή, βγαλμένη από την καθημερινή παράδοση της κοινωνίας.  Σήμερα, η πρώτη πάσχει (ίσως διότι έβαλε στα σαλόνια ό,τι ταπεινότερο βρήκε στα… αλώνια) και η δεύτερη είναι επισήμως νεκρή.

Η τέχνη-σε αυτήν βάζω και τη μουσική μέσα- έχει δεχθεί άπειρες αναλύσεις και ορισμούς από ανθρώπους ειδήμονες, με υψηλό κριτήριο και μεγάλη πείρα στο μετερίζι της.
  Όπως το βλέπω εγώ, η Τέχνη (με κεφαλαίο, προσωποποιημένη και υψωμένη, σα θεά) είναι το όχημα της ομορφιάς και της ανύψωσης στη ζωή.  Είναι ο τρόπος για να πάρεις τα συναισθήματα και να τα πυρπολήσεις, να πάρεις τη στιγμή και να την κάνεις αιωνιότητα, να σηκώσεις τον άνθρωπο από τη Γη στον ουρανό.  Χιλιοειπωμένες κοινοτυπίες;  Ίσως!  Καθώς όμως για τον καθένα τέχνη είναι κάτι το διαφορετικό, από περιγραφές, δόξα Τω Θεώ, δεν θα ξεμείνουμε ποτέ!

Η τέχνη αποτυπώνει το Ωραίο.  Πάνω στον καμβά και το μάρμαρο ο μάστορας σχηματίζει το ιδανικό (γενικά ή για τα δικά του μάτια), την εικόνα που προκαλεί θαυμασμό και δέος.  Είναι φύση νεκρή (ένα νυσταγμένο ηλιοβασίλεμα, ένα λουλούδι στο βάζο, ένας δωρικός κίωνας), είναι δράση, είναι άνθρωποι (η αθωότητα του παιδιού, το μειδίαμα του  άρχοντα και το κάτασπρο κορμί της ερωμένης), δεν έχει σημασία.

Η τέχνη προβάλλει το Αγαθό.  Το εμβατήριο της νίκης και το γιορτινό τραγούδι του γάμου, το άγαλμα του ήρωα και οι ζωντανές ζωγραφιές του επαναστάτη και του ηγέτη δίνουν σχήμα, μορφή και ήχο σε ιδανικά, στις αξίες που φωτίζουν τον πολιτισμό.

Η τέχνη αγκαλιάζει το Ιερό.  Ανυψωτική η τέχνη, η σύνδεση του ανθρωπίνου με το υπερβατικό η αποστολή της πνευματικότητας, οι δύο έρχονται και δένουν άψογα.  Το μεταφυσικό μυστήριο, η έκσταση, η αγωνία και η ταπείνωση γίνονται απτά ή ακροάσιμα.  Η μεγαλειώδης αρχιτεκτονική που σε κάνει να συνειδητοποιήσεις πόσο μικρός είσαι μέσα στο σύμπαν, η ζωηρή εικονογραφία των θείων ιστοριών που δραματοποιούν το Μήνυμα, η γλυκιά μορφή του Αγίου ή του Σωτήρος, η βαριά επισημότητα και σχεδόν υπερφυσική χροιά του γρηγοριανού μέλους ή του βυζαντινού ψαλμού, όλα είναι από τα ομορφότερα μέσα του ανθρώπου στην προσπάθεια να συλλάβει (φευγαλέα και ψηλαφητά, με τα ακροδάκτυλα και την άκρη του ματιού του) το Ιερό, που κλείνει βέβαια μέσα του και το Αγαθό και το Ωραίο.

Η τέχνη καταγγέλλει το Κακό.  Μοιρολόγια και θρηνητικές μελωδίες δίνουν διέξοδο στον ανθρώπινο πόνο και την απόγνωση για το άδικο και το παράλογο της ζωής.  Τραγούδια διαμαρτυρίας, πίνακες που «φωτογραφίζουν» και παραδίδουν στην αιώνια αισχύνη της Ιστορίας ανοσιουργήματα και εγκλήματα.  Ο πόνος, η δυστυχία και ο θυμός είναι λένε από τα καλύτερα «λιπάσματα» πάνω στα οποία ανθίζει η τέχνη.

Και η λίστα συνεχίζεται.  Η τέχνη μας συνοδεύει στις ενάρετες και πονηρές μας σκέψεις, στην αγάπη, τη ζήλεια, το σεξ και το μεθύσι, στη σωφροσύνη και την παράνοια, στην άκρα σοβαρότητα και το πιο τρελό πείραγμα.  Αν είναι τέχνη αυθεντική, πηγαία και με εσωτερική αξίωση αριστείας, μιλάμε για απογείωση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Αλλά όσο περνάει ο καιρός τόσο η τέχνη σπανίζει.  Διότι ο κόσμος μας είναι πολύχρωμος.  Η πολυχρωμία δεν είναι αυτή ενός ανθισμένου δάσους την άνοιξη ή ενός υφάλου στην ακμή του, φυσική και αρμονική.  Περισσότερο μοιάζει με μάζα που μεθυσμένη και αφιονισμένη καρναβαλίζει, ενώ ο αοιδός παραπονιάρικα τραγουδάει «μπήκαν στην πόλη οι οχτροί»….