Γράφει
ο Μάριος Νοβακόπουλος*
«Δυστυχώς λόγω
τουρκοκρατίας δεν περάσαμε Μεταρρύθμιση.
Τουλάχιστον όμως δεν περάσαμε ούτε Αντιμεταρρύθμιση»
διδακτικό προσωπικό
ελληνικού πανεπιστημίου, έτος 2015 μ.Χ.
Τι
ήταν η μεταρρύθμιση;
Η
Προτεσταντική Μεταρρύθμιση υπήρξε από τα σημαντικότερα κινήματα στη ιστορία της
Ευρώπης, με εξαιρετικά μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση του συγχρόνου δυτικού
πολιτισμού. Συμπίπτουσα με τον
διανοητικό αναβρασμό της Αναγεννήσεως, την ενίσχυση του συγκεντρωτικού κράτους
και την εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων, η Διαμαρτύρηση έδωσε οριστικό τέλος
τόσο στο κοσμοείδωλο όσο και στο πολιτικό σύστημα του ρωμαιοκαθολικού
Μεσαίωνος. Με σύμμαχο την τυπογραφία,
μια αστική τάξη αναζητούσα αξιακή νομιμοποίηση για τη συσσώρευση πλούτου και
ανερχομένους βασιλείς που ήθελαν να απαλλαγούν από τη παπική κηδεμονία,
ριζοσπάστες όπως ο Λούθηρος, ο Καλβίνος και ο Ζβίγγλιος διαμόρφωσαν έναν νέο χριστιανισμό, με κοινά
σημεία αναφοράς την αδιαμεσολάβητη επαφή του ανθρώπου με το θείο, την λιτότητα
της λατρείας, την αποκλειστική αυθεντία της Αγίας Γραφής και τη σωτηρία μόνο
δια της πίστεως. Πλήθος ιστορικών και
κοινωνιολόγων, με επιφανέστερο τον Max Webber,
παρατήρησαν πως μία σειρά θεολογικών γνωρισμάτων του Προτεσταντισμού ώθησαν κοινωνικές
συμπεριφορές όπως η σκληρή εργασία και η ατομική ευθύνη, οι οποίες με τη σειρά
τους συνέβαλαν ώστε οι προτεσταντικές χώρες να γίνουν πολύ επιτυχημένες
οικονομικά.
Αυτές
οι παρατηρήσεις έχουν συχνά ενταχθεί στη συζήτηση περί της ταυτότητος της Ευρώπης,
για το εάν δηλαδή η εμπειρία της Μεταρρυθμίσεως συνιστά κεντρικό στοιχείο της
δυτικής παραδόσεως. Ταυτοχρόνως γίνεται
η αναπόφευκτη σύγκριση με την ανατολική Ευρώπη, η οποία δεν είχε ανάλογο
φαινόμενο. Η απουσία ενός αντιστοίχου
θρησκευτικού κινήματος στις ορθόδοξες χώρες γίνεται αντιληπτή ως δείγμα
καθυστερήσεως, προκεκλημένης είτε από την οθωμανική κατάκτηση είτε από την
εγγενή ανελευθερία του ορθοδόξου πνεύματος.
Τέτοια στάση, εκτός του ότι ρομαντικοποιεί τον προτεσταντισμό βάσει
συγχρόνων ιδεολογιών και καταστάσεων, τον γενικεύει ως οικουμενικό φαινόμενο
που φυσικά θα συνέβαινε κάποια στιγμή και στην ανατολή αν τα πράγματα έβαιναν
«αισίως», στα πλαίσια μίας γραμμικής πορείας της ιστορίας. Μία σύντομη όμως ανασκόπηση των συνθηκών από
τις οποίες προέκυψε ο Προτεσταντισμός γίνεται εμφανές ότι όχι μόνο θα ήταν
απολύτως απίθανο να βίωνε αντίστοιχη μεταρρύθμιση η ορθόδοξη ανατολή
ανεξαρτήτως συνθηκών, αλλά και ότι δεν αποτελεί καν φαινόμενο το οποίο να αφορά
το σύνολο του δυτικού κόσμου.