Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*
Λίγα λειτουργήματα είναι βαρύτερα από
εκείνο του ηγέτη. Λίγα έχουν τόση ευθύνη να πέφτει στους ώμους του λειτουργού,
λίγα απαιτούν τόσες θυσίες και αρετές. Η
εξουσία είναι πολύ συχνά ύπουλο και διεφθαρμένο πράγμα, ευνοούνται οι
αδίστακτοι για να φτάσουν εκεί ψηλά και ακόμη και οι αγνότεροι φθάνοντας στους θώκους
κολάζονται. Όμως αυτή η δυσκολία κάνει
το άθλημα της χρηστής βασιλείας πιο πολύτιμο και την δόξα που περιμένει το
νικητή στον τερματισμό μεγαλύτερη.
Η ανατολική Βασιλεία των Ρωμαίων γνώρισε
δεκάδες αυτοκράτορες. Αγαθοί, σκληροί,
πονηροί, ικανοί, ανίκανοι, αφελείς και ιδιοφυείς, άνδρες (και γυναίκες) κάθε
λογής κάθισαν στον ευλογημένο θρόνο του Αγίου Κωνσταντίνου και κατοίκησαν το
Ιερό Παλάτιον της Κωνσταντινουπόλεως. Η ιστορία έχει συγκρατήσει τον σκληροτράχηλο
Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο, τον λόγιο Λέοντα τον Σοφό, τους ικανότατους μα
Θεομάχους Ισαύρους, τον ευσεβή Ιωάννη Βατάτζη, τον πανούργο Μιχαήλ Παλαιολόγο,
τον παράφρονα Ανδρόνικο Κομνηνό… Η
ποιότητα μίας κοινωνίας φαίνεται από τους ηγέτες της, και αντιστρόφως για την
ανάδειξη καλών κυβερνητών χρειάζεται (εν μέρει τουλάχιστον) μια υγιής κοινωνία
και δομές από όπου θα διαμορφωθούν και ανελιχθούν. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο, στην ύστερη εποχή
ενός πολιτισμού ή μίας αυτοκρατορίας να ηγούνται άνθρωποι ανίκανοι, αδιάφοροι,
βίαιοι, διεστραμμένοι, χαμένοι στις απολαύσεις της εξουσίας τους και χωρίς
επαφή με τα προβλήματα (οποιοσδήποτε παραλληλισμός με την Ελλάδα ή την Δύση του
παρόντος είναι τυχαίος και πέραν των προθέσεων του συγγραφέως). Ενώ τα κράτη τους χρειάζονται εμπνευσμένη
καθοδήγηση, γενναίες αλλαγές, συνετή διαχείριση και νέα οράματα για να
διαφυλαχθεί η πατρώα κληρονομιά και να ανοίξουν δρόμοι για το μέλλον,
αλληλοτρώγονται σε φιλονικίες και φατριαστικές διαμάχες, ενδιαφέρονται μόνο για
την ευζωία αυτών και της κλίκας τους, παρασύρονται από κακούς συμβούλους και
λειτουργούν ως Εφιάλτες προς τον εχθρό.
Η Ρωμανία είχε την τύχη να βρει το τέλος
με έναν άνδρα ηρωικό και ικανότατο στο πηδάλιο.
Ο Κωνσταντίνος Δραγάσης Παλαιολόγος υπήρξε ο έσχατος μιας δυναστείας η
οποία, με τις όποιες αξιοσημείωτες προσωπικότητες μπορεί να είχε, αποδείχθηκε λειψή
στη δοκιμασία της ανασυγκρότησης της αυτοκρατορίας μετά την κοσμοσυντέλεια του
1204. Ατέρμονοι εμφύλιοι πόλεμοι
κατέφαγαν τους περιορισμένους πόρους του κράτους, τραγικές πολιτικές αποφάσεις
εξουδετέρωσαν την αποτελεσματικότητα της στρατιωτικής και διπλωματικής
μηχανής. Το 1261 καταργήθηκαν οι Ακρίτες,
με αποτέλεσμα να πέσει γρήγορα η Μικρασία.
Το 1285 διαλύθηκε για λόγους… οικονομίας ο τελευταίος ρωμαϊκός
στόλος, Με ρωμαϊκή πρόσκληση το 1354 τα
πρώτα οθωμανικά στρατεύματα έβαλαν πόδι στην Ευρώπη. Η Φιλαδέλφεια, τελευταία ρωμαϊκή κτήση της Μικράς
Ασίας και επί χρόνια ανθιστάμενη ολομόναχη μέσα σε ένα κυκεώνα Τουρκομάνων
επιδρομέων, έπεσε από συνδυασμένη επίθεση οθωμανικών και… ρωμαϊκών
στρατευμάτων, με το σουλτάνο να έχει εξαναγκάσει τα τελευταία σε συμμαχία.
Πριν από τον Κωνσταντίνο ο αδελφός του
Ιωάννης Η’ και ο πατέρας των Μανουήλ Β’ είχαν και εκείνοι καταβάλει φιλότιμες
προσπάθειες για «να σώσουν οτιδήποτε αν σώζεται», παίζοντας κάθε διπλωματικό χαρτί
για να επιβραδύνουν την τουρκική προέλαση και να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη
Δύση. Εις μάτην. Η αυτοκρατορία ήταν πολύ αδύναμη, οι εχθροί
πολύ ισχυροί, η Δύση (με εξαίρεση κάποιους πάπες και ηγεμόνες) απρόθυμη ή
υπερβολικά διχασμένη για να βοηθήσει. Οι
επίμονες παπικές απαιτήσεις για υποταγή της Ορθοδόξου Εκκλησίας είχαν ξεσηκώσει
θύελλα αντιδράσεων και είχαν διαιρέσει οδυνηρά τον λαό, ο οποίος βρισκόταν στην
τραγική θέση να πρέπει να σκεφθεί ποιος από δύο βαναύσους κατακτητές θα ήταν
προτιμότερος.
Τι μπορούσε λοιπόν να κάνει ο
Κωνσταντίνος; Οι κατά κοινή ομολογία σημαντικές ικανότητες του δεν θα μπορούσαν
να αξιοποιηθούν στο έπακρο με ένα κράτος σε κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης. Οργάνωσε την άμυνα της Πόλης, επισκεύασε τα
τείχη της, μάζεψε προμήθειες. Με τον
ηρωισμό του πολεμιστή και τη δεινότητα του στρατιωτικού ηγήτορος υπερασπίστηκε
τα τείχη της Βασιλεύουσας μέχρι το τέλος.
Έπεσε πολεμώντας ανάμεσα στα νεκρά σώματα των Ρωμαίων και Ιταλών
συμπολεμιστών του, κτυπημένος από τα ξίφη των Αγαρηνών.
Και όμως ο τελευταίος βασιλέας έκανε
ό,τι καλύτερο μπορούσε σε εκείνες τις περιστάσεις. Η στάση του υπήρξε η ιδανική όσον αφορά τη
θέση του, το αξίωμα του και το ιστορικό του καθήκον. Έχει πολύ σωστά ειπωθεί πως ο Κωνσταντίνος με
τη θυσία του έσωσε την ψυχή της Ρωμιοσύνης και της έδωσε την ελπίδα να
συνεχίσει να μάχεται και να υπομένει τον οθωμανικό ζυγό-αν είχε παραδοθεί όπως γενναιόδωρα
του προσέφερε ο Μωάμεθ, η Ρωμανία θα είχε σβήσει άδοξα και η Βασίλισσα των
Πόλεων θα είχε καταληφθεί με σκυμμένο το κεφάλι. Η αποδοχή της κατάκτησης οδηγεί στην
αφομοίωση και τον αφανισμό, η διατήρηση όμως στη συλλογική μνήμη του Γένους του
βασιλέως να πεθαίνει προτού σκύψει στον κατακτητή, του ανυποτάκτου αυτοκράτορος
που δεν χάθηκε, απλά κοιμάται και περιμένει την άγια ώρα που θα εγερθεί, κρατά
την ελπίδα ζωντανή. Ποιος είπε ότι η
αξία του μύθου ή της προφητείας έγκειται μοναχά στην κυριολεκτική ακρίβεια της;
Ο Κωνσταντίνος θυσιάστηκε ως ο πρώτος
πολίτης (Ρωμαίος princeps) της Πόλεως των
Πόλεων, της αυτοκρατορικής πρωτευούσης που με τα κάλλη της γοήτευσε μια
χιλιετία την Οικουμένη. Σαν στρατηγός (imperator) οδήγησε αυτοπροσώπως τον στρατό του
στη μάχη και σκοτώθηκε στην πρώτη γραμμής.
Ποιμένας που έμεινε με τον λαό του, δεν διέφυγε, δεν δείλιασε, παρά
αγωνίστηκε και πέθανε μαζί με τα πρόβατα του, ενσαρκώνει το ιδανικό της αυταπάρνησης
και παράδοσης στο καθήκον που έθεσε ο ίδιος ο Χριστός. Ούτως ή άλλως, Ρωμαίος αυτοκράτωρ δεν
ήταν; Χάριτι του τίτλου αυτού γινόταν
Ίσος των Αποστόλων, τοποτηρητής της Ουράνιας Βασιλείας στη Γη, όπου όφειλε να
διαμορφώσει τα ανθρώπινα πράγματα όσο το δυνατόν (κατ’ οικονομίαν, όπως επισήμαιναν
οι πάντα πραγματιστές Βυζαντινοί) πιο κοντά στα πρότυπα της θείας τάξεως. Συνέχιζε όχι μόνο την γραμμή των καισάρων,
αλλά και της βιβλικής βασιλείας του Δαβίδ και του Σολομώντος, των κεχρισμένων
από τους Προφήτες του Θεού. Η Ρωμανία
ήταν «το μόνο αληθινό βασίλειο» το οποίο φύλασσε μαζί με τον εαυτό του και όλην
την Κτίση από την άβυσσο: άπαξ και έπεφτε, οι δυνάμεις της Ανομίας θα
κατέκλυζαν τον πλανήτη, σηματοδοτώντας το Τέλος των Ημερών.
(Κρίνοντας από την ιστορική εξέλιξη,
τούτοι οι φόβοι ίσως να ήταν υπερδιογκωμένοι-αλλά αν δούμε τα πράγματα από
πνευματική σκοπιά, σε αυτόν τον αποκαλυπτικό τρόμο υπάρχει μία σοφία)
Απέναντι λοιπόν στην ορδή των απίστων
(πίσω από την οποία-βέβαιος ήταν-θα ακολουθούσαν οι στρατιές της Κολάσεως) ο
τελευταίος αυτοκράτορας θα πρότεινε την τελευταία αντίσταση ενός ολόκληρου
πολιτισμού: εάν ήταν να χαθεί, θα χανόταν με τιμή και αγώνα, όπως άρμοζε στην
υπερχιλιετή ιστορία του. Η Ρωμανία θα
περνούσε, ο ιερός θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως θα έμενε κενός (ακόμα
μένει). Όμως η άνοδος στο Γολγοθά και η υπομονή
πάνω στο Σταυρό θα γινόταν προμήνυμα Ανάστασης.
Για να μπορεί αιώνες μετά να λέει στους Φράγκους ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: "Εγώ δεν έχω βασιλιά; Μα ζει ο Βασιλιάς μου!"
*φοιτητής διεθνών, ευρωπαϊκών και περιφερειακών σπουδών (mnovakopoulos.blogspot.gr)
