Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος
διεθνολόγος
Η Ανατολική Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) ιστορία έχει υπάρξει από τις πλέον πολύπαθες, όσον αφορά το πόσες πολλές παρεξηγήσεις ανακύπτουν περί αυτής και πόσο συχνά έχει βρεθεί στη δίνη πολιτικών και ιδεολογικών αντιπαλοτήτων. Λόγω της μακραιώνου εχθρότητος της Δύσεως (τόσο της καθολικής όσο και της νεωτερικής), το κομμάτι αυτός της εθνικής μας κληρονομιάς άργησε να καταξιωθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα και στις συνειδήσεις διανοουμένων και απλών πολιτών, αφού συνδεόταν με το «σκοταδιστικό Μεσαίωνα», το «παπαδαριό» και την «Ανατολή». Ειδικά η περίπλοκη μετάβαση από τον αρχαίο Ελληνισμό προς την Ελληνορθοδοξία έχει στρεβλά προβληθεί ως μονόπλευρη καταστροφή του πρώτου από την Δευτέρα, με την Ρωμανία να παρουσιάζεται ως ένα μισελληνικό κράτος, που μισούσε κάθε τι είχε να κάνει με την αρχαιότητα και ουσιαστικά υποδούλωσε και καταπίεσε τους Έλληνες.
Για θέματα όπως η παρακμή και δίωξη των αρχαίων θρησκειών (και όχι της «πατρώας» θρησκείας όπως βολικά αναφέρουν ορισμένοι), οι βανδαλισμοί εθνικών ιερών, ο μετασχηματισμός της ταυτότητος ανάμεσα στον «Ρωμαίο» και τον «Έλληνα», οι συγκρούσεις και συνθέσεις μεταξύ της αρχαίας φιλοσοφίας και των ορθοδόξων Πατέρων, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και ακόμη και σήμερα λόγιοι και φιλίστορες συζητούν και διαφωνούν. Τα τελικά συμπεράσματα διαφέρουν αρκετά, σε σημαντικό βαθμό επηρεασμένα από τις αντιλήψεις και την ταυτότητα του μελετητή. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν, για λόγους καθαρά συκοφαντικούς, εφευρίσκονται φανταστικές ιστορίες που στοχοποιούν το Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος και την Ορθοδοξία. Συγκεκριμένοι κύκλοι έχουν προσπαθήσει να φτιάξουν ένα αφήγημα «καταπιεσμένων Ελλήνων» που υπέφεραν ή αντιστέκονταν στους «εβραιοχριστιανούς Ρωμαίους κατακτητές»... φτάνοντας στο σημείο να θεωρείται ξένος, δυνάστης και βάρβαρος ακόμη και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.
Ένας από τους πιο διαδεδομένους μύθους που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο αυτό είναι η εξέγερση των «Ελλήνων» κατά των «Ρωμαίων» το έτος 727, την εποχή της βασιλείας του Λεόντος Γ’ του Ισαύρου. Σύμφωνα με αυτήν την ιστορία, οι Έλληνες Εθνικοί ξεσηκώθηκαν ενάντια στους Ρωμαίους χριστιανούς κατακτητές, με τη βοήθεια των Ελλήνων της Ιταλίας, μέχρι ο στόλος τους να ηττηθεί και η εξέγερση να καταρρεύσει. Από εκεί και ύστερα 650.000 Έλληνες άμαχοι συγκεντρώθηκαν στην Λάρισα, όπου κάηκαν ζωντανοί από αιμοβόρους «βαρβάρους μισθοφόρους» των Ρωμαίων υπό την καθοδήγηση φανατικών μοναχών.
Τα παραπάνω δεν ισχύουν.
Τα αίτια της εξεγέρσεως
Η εξέγερση του Θέματος (στρατιωτικής περιφερείας) Ελλάδος και των Κυκλάδων νήσων εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως αποτέλεσε σοβαρή απειλή κατά του θρόνου του Λέοντος, ο οποίος την δεν είχε ακόμη σταθεροποιήσει τα ανατολικά σύνορα και βρισκόταν σε μόνιμο πόλεμο με το αραβικό Χαλιφάτο. Υπό την ηγεσία του τουρμάρχη (ανώτερος αξιωματικός, κάτω από τον βαθμό του στρατηγού που διοικούσε ένα Θέμα) Αγαλλιανού και του Στεφάνου, οι Ελλαδικοί ανεκήρυξαν αυτοκράτορα κάποιον Κοσμά και έπλευσαν εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως, έχοντας λάβει σημαντικές ενισχύσεις (ως και 25.000) από την Σικελία. Ο Λέων έστειλε τον στόλο, εξοπλισμένο με υγρό πυρ, να αναχαιτίσει τους στασιαστές πριν φθάσουν στην Βασιλεύουσα. Στη σύγκρουση που ακολούθησε (18 Απριλίου 727) οι Ελλαδικοί συνετρίβησαν, ο στόλος τους καταστράφηκε και η ηγεσία τους εξαλείφθηκε. Ο Κοσμάς και ο Στέφανος συνελήφθησαν και καρατομήθηκαν, ενώ ο τουρμάρχης Αγαλλιανός, μη θέλοντας να πέσει ζωντανός στα χέρια των εχθρών του, πήδησε στη θάλασσα φορώντας την πανοπλία του και πνίγηκε.
Όσον αφορά τα αίτια της εξεγέρσεως, διαφορετικοί ιστορικοί έχουν δώσει διαφορετικές ερμηνείες. Η βασικότερη εξ αυτών είναι πως η εξέγερση κατά του Λέοντος υποκινήθηκε από τα εικονόφιλα αισθήματα των δυτικών (ελλαδικών/ιταλικών) επαρχιών, που υπό την καθοδήγηση του πάπα της Ρώμης Στεφάνου Β’ αντιδρούσαν στη θρησκευτική πολιτική της Κωνσταντινουπόλεως. Έναυσμα της εξεγέρσεως, συμβολικά τουλάχιστον, ήταν η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας το 726, δείγμα θείας οργής κατά του «σαρακηνόφρονος» Λέοντος. Ο χρονογράφος Θεοφάνης αναφέρει ότι οι Ελλαδικοί εξεγέρθηκαν «θείω κινούμενοι ζήλω», για να αποκαταστήσουν την Ορθοδοξίας. Την δε επαύριο της ναυμαχίας, ο Λέων επέτεινε τον «κατά της ευσεβείας διωγμόν». Καθώς ο πάπας θεωρήθηκε ταραχοποιό στοιχείο, ο αυτοκράτορας τον τιμώρησε αποσπώντας την εξαρχία του Ιλλυρικού (Ελλάς και δυτική χερσόνησος του Αίμου) από τον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης, αποδίδοντας την στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Δε συμφωνούν όλοι όμως με αυτή την άποψη. Η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ αποδίδει την εξέγερση αυτή όχι στα εικονόφιλα αισθήματα των κατοίκων, αλλά σε μία απόπειρα συνδιαλλαγής των με τους Άραβες, λόγω στενών εμπορικών και οικονομικών σχέσεων. Υπάρχουν επίσης διαφωνίες για το εάν επρόκειτο για στρατιωτικό κίνημα ή λαϊκή επανάσταση. Ο Τηλέμαχος Λουγγής (που ακολουθεί γενικώς μία μαρξιστική λογική στην ιστοριογραφία) βλέπει αντιθέτως την εξέγερση ως ένα ξέσπασμα της παρακμαζούσης παλαιάς συγκλητικής αριστοκρατίας, η οποία στο διαμορφούμενο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον υποσκελιζόταν από τους στρατιωτικούς των θεμάτων της Ανατολής, βασικό στήριγμα του Λέοντος. Ο στρατός της Ανατολής ήταν γενικά πιστός στην Εικονομαχία, ενώ στη Δύση η τίμηση των εικόνων ανθίστατο. Άρα η εξέγερση του 727 θα μπορούσε να είχε ως αφορμή (ή προκάλυμμα) και όχι ως αιτία τη θρησκευτική διένεξη. Μπορούμε να φανταστούμε πως καταγγελία της Εικονομαχίας από τους εξεγερμένους θα κέρδισε την ηθική υποστήριξη κλήρου και λαού.
Έλληνες και Ελλαδικοί
Στα συκοφαντικά κείμενα γίνεται σκόπιμα σύγχυση των όρων «Έλλην» και «Ελλαδικός». Εκείνη την εποχή, με νωπές τις μνήμες των θρησκευτικών συγκρούσεων, η λέξη Έλλην σήμαινε τον πολυθεϊστή και είχε καθαρά αρνητική χροιά. Οι εξεγερμένοι λοιπόν χαρακτηρίζονται ως Ελλαδικοί – του θέματος Ελλάδος, που περιελάμβανε την ανατολική Στερεά, τη Θεσσαλία, την Εύβοια και κάποια κυκλαδονήσια. Δεν είναι εθνικό αλλά γεωγραφικό όνομα (όπως έχουμε αργότερα τον Βασίλειο Α’ τον Μακεδόνα, από την Αδριανούπολη του Θέματος Μακεδονίας). Ο Θεοφάνης λέει για το πως οι Ελλαδικοί ηττήθηκαν από τους Βυζαντίους... όχι τους Βυζαντινούς, έναν όρο που ακόμη δεν είχε «εφευρεθεί». Πάντα αρχαιοπρεπείς οι Ρωμαίοι συγγραφείς, προσπαθούσαν να δίνουν τοπωνύμια και εθνωνύμια όσο περισσότερο κοντά στο ελληνικό παρελθόν γινόταν. Βυζάντιος σημαίνει Κωνσταντινουπολίτης. Με την ίδια ακριβώς λογική οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τους Τούρκους «Πέρσες» και «Αχαιμενίδες», ή τους Φράγκους «Κέλτες» και τους Ρώσους «Σκύθες».
Εν κατακλείδι
Έχουν γίνει και αλλού στο διαδίκτυο τεκμηριωμένες αντικρούσεις του μυθεύματος περί «ελληνικού απελευθερωτικού πολέμου κατά των Ρωμαίων χριστιανών» του 727. Τα λάθη δεν εξαντλούνται σε όσα εξηγήσαμε παραπάνω. Στόχος μας είναι, με στοιχεία από διάφορες πηγές, να ανασυγκροτήσουμε μία συνοπτική και διαυγή εικόνα του τι πράγματι συνέβη. Τέτοιες ανακρίβειες διαδίδονται αστραπιαία στο διαδίκτυο και με την πάροδο των χρόνων έχουν υιοθετηθεί με απόλυτη βεβαιότητα από ανθρώπους δίχως περαιτέρω ιστορική γνώση για το «Βυζάντιο», μόνο και μόνο για να συντηρήσουν ένα ιδεολόγημα που κόβει την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού και ασχημονεί στους, εδώ και 17 αιώνες, Έλληνες Ορθοδόξους («Ρωμιούς») που έβλεπαν στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία την αγαπητή πατρίδα ή τον χαμένο παράδεισο, και στην Εκκλησία τη μάνα τους.
Πηγές
