Εισαγωγή στη Βυζαντινή στρατηγική: Η αλεπού και το λιοντάρι

 Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

«Οι αρχές της στρατηγικής αποτελούν, στον μεν πόλεμο προγυμνάσματα για τη νίκη, στον δε καιρό της ειρήνης μαθήματα για την εξάσκηση της διάνοιας.»

(Πολύαινος)

«Η τέχνη του πολέμου είναι ζωτικής σημασίας για το κράτος.  Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, ο δρόμος είτε για την ασφάλεια είτε για την καταστροφή.  Συνεπώς είναι ένα θέμα μελέτης το οποίο σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να παραμεληθεί.»

(Σουν Τζου)

Η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέχει ένα ρεκόρ από τα πιο αξιοζήλευτα:  βρίσκεται μέσα στις πλέον μακρόβιες δυνάμεις της ιστορίας.  Ανάλογα από το που θα ορίσουμε την αρχή της Βυζαντινής ιστορίας, ουσιαστικά της μεταβάσεως από την αρχαία, «καθαυτό ρωμαϊκή» εποχή στον ελληνοχριστιανικό «Μεσαίωνα», η αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως κράτησε πάνω από 1000-1100 έτη.  Ένας ωκεανός χρόνου χωρίζει τις κοσμοϊστορικές στιγμές της οικοδομήσεως της Νέας Ρώμης από τον Μέγα Κωνσταντίνο ή της αναγορεύσεως του χριστιανισμού ως επισήμου θρησκείας από το Θεοδόσιο, με την εσχάτη Άλωση από τους Οθωμανούς.

Πολλοί παράγοντες συνέβαλαν σε αυτήν την εκπληκτική μακροβιότητα-και μάλιστα σε πείσμα παθογενειών όπως οι συχνές εναλλαγές δυναστειών, οι εμφύλιοι πόλεμοι και το ευάλωτο της γεωγραφίας.  Η άψογη τοποθεσία και οχύρωσης της Κωνσταντινουπόλεως απέτρεψε πολλές φορές τον χαμό της αυτοκρατορίας σε κρίσιμες στιγμές.  Η ρωμαϊκή διοικητική κληρονομιά παρείχε ένα εξεζητημένο νομικό σύστημα, οργανωμένη γραφειοκρατία και ένα πανίσχυρο νόμισμα.  Η ευρύτατη επέκταση της ελληνικής γλώσσης και της ορθοδόξου πίστεως υπήρξαν σημαντικοί παράγοντες εσωτερικής συνοχής και εξωτερικής ακτινοβολίας.

ΒΙΝΤΕΟ – Cognosco Radio: Το ξεκίνημα των Περσικών πολέμων και η μάχη του Μαραθώνα

Οι Περσικοί Πόλεμοι αποτελούν μία από τις σημαντικότερες περιόδους της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και η έκβασή τους καθόρισε την ελληνική μα και την παγκόσμια ιστορία.

Στην παρούσα εκπομπή του Cognosco Radio για το Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, ο Νίκος Παππάς και ο Μάριος Νοβακόπουλος εξιστορούν το ξεκίνημα των πολέμων αυτών και την πρώτη αποτυχημένη εισβολή του Δαρείου Α’ στην Ελλάδα.

Ακούστε στο Α’ μέρος των Μηδικών τα όσα συνέβησαν από την εμφάνιση της Περσικής αυτοκρατορίας μέχρι και την κρίσιμη μάχη του Μαραθώνα:

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

ΒΙΝΤΕΟ – Νικηφόρος Φωκάς: Η σύγκρουση με τους Γερμανούς (Δ' Μέρος)

Έχουμε αναλύσει πολλές φορές πως το Βυζάντιο δεν ήταν παρά το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το οποίο επέζησε την πτώση της Δύσης και συνέχισε για μία περίπου χιλιετία. Οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους και ήταν πολύ περήφανοι για αυτό, καθώς έτσι συνέδεαν την ταυτότητα τους με ένα ένδοξο παρελθόν και δικαιολογούντο οι αξιώσεις τους για παγκόσμια κυριαρχία. Με τον σταδιακό εκπολιτισμό και εκχριστιανισμό των δυτικών βαρβάρων από τον πάπα της Ρώμης, ο οποίος με τον καιρό απομακρυνόταν από την επιρροή του Βυζαντίου, ο ρωμαϊκός τίτλος αμφισβητήθηκε.

Τον 10 αιώνα η ανερχόμενη δύναμη των Γερμανών συμμάχησε με τον Πάπα της Ρώμης για να αφαιρέσουν την παλιά αυτοκρατορική κληρονομιά από τους Βυζαντινούς. Ο Νικηφόρος Φωκάς όμως δεν θα το άφηνε να περάσει έτσι.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

ΒΙΝΤΕΟ – Ενωτικοί, Ανθενωτικοί και Γενίτσαροι: Ο ελληνισμός υπό οθωμανική κυριαρχία (Β’ Μέρος)

Η δύση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και η είσοδος στην Τουρκοκρατία έφεραν ραγδαίες αλλαγές για τον ελληνισμό, ο οποίος ύστερα από αιώνες έχανε την πολιτική και θρησκευτική του ανεξαρτησία.

Τις παραμονές της Αλώσεως, απελπισμένοι Ρωμιοί συγκρούονταν για το εάν η θνήσκουσα αυτοκρατορία έπρεπε να υποταχθεί στη Δύση ή να προτιμήσει την τουρκική επικράτηση. Το σχίσμα Ενωτικών και Ανθενωτικών οξύνει τα πάθη μέχρι και σήμερα. Η τελική Οθωμανική κατάκτηση του 1453 δημιούργησε ένα νέο καθεστώς για την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Σε αυτήν την εκπομπή για το Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, ο Μιχάλης Ρέττος και ο Μάριος Νοβακόπουλος θα αναλύσουν εκείνη την σκοτεινή περίοδο, ανατέμνοντας παράλληλα το Οθωμανικό σύστημα και θεσμούς όπως οι Γενίτσαροι και το Παιδομάζωμα.

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΗΝ ΕΚΠΟΜΠΗ

ΒΙΝΤΕΟ – Νικηφόρος Φωκάς, η Μάστιγα του Ισλάμ (Γ’ Μέρος)

Σε προηγούμενα βίντεο είδαμε την επική εκστρατεία της Κρήτης, όπου ο Νικηφόρος Φωκάς, στρατηγός ακόμα, διέλυσε τους Άραβες και διέλυσε το πειρατικό εμιράτο που επί έναν αιώνα έσπερνε τον τρόμο στο Αιγαίο.

Από τη στιγμή που ανέβηκε στο θρόνο, ο πολέμαρχος-βασιλέας έστρεψε το βλέμμα του στην Ανατολή, ξεκινώντας τη μεγάλη αντεπίθεση που οδηγήσει στην συντριβή του Χαλιφάτου.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΕΟ ΜΑΣ ΒΙΝΤΕΟ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασιακό μας μέχρι σήμερα.  Συνδεόμενη με τα πρώτα ξανοίγματα των Ελλήνων έξω από την μικρή και φτωχή πατρίδα, τον Τρωικό Πόλεμο και τον Α’ Αποικισμό, με την ηρωική εποποιία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την κληρονομιά των διαδόχων του, η ανάδειξη της χερσονήσου σε καρδιά και πυρήνα του έθνους έλαβε χώρα τον λεγόμενο Μεσαίωνα, την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ύστερα από την απώλεια των επαρχιών της Αιγύπτου, της Συρίας και της Παλαιστίνης (μακράν των πλουσιοτέρων και πολυανθρωποτέρων κτήσεων της Κωνσταντινουπόλεως) στην μουσουλμανική πλημμυρίδα του 7ου και 8ου αιώνος, η ρωμαϊκή άμυνα επικεντρώθηκε στην Μικρά Ασία.  Οι αραβικές επιδρομές συνεχίστηκαν ακατάπαυστα επί αιώνες, όμως δεν μπόρεσαν να εξελιχθούν σε μόνιμες κατακτήσεις.  Παράλληλα, η χερσόνησος του Αίμου κατακλύστηκε από Σλάβους και Βουλγάρους, περιορίζοντας την αυτοκρατορική διοίκηση και την ελληνική γλώσσα σε συγκεκριμένα παράλια και οχυρά σημεία.  Με την πτώση της Κύπρου, της Ρόδου και της Κρήτης, το Αιγαίο και η Μεσόγειος έγιναν απαγορευμένες ζώνες λόγω της πειρατείας.  Τους δύσκολους χρόνους της ρωμαϊκής ανασυντάξεως μέχρι να έρθει η αντεπίθεση του 9-10ου αιώνος, η Μικρά Ασία ήταν η μόνη μεγάλη, συμπαγής και σχετικά σταθερή αυτοκρατορική επαρχία.  Πάνω στις οικονομικές της δυνατότητες, το ανθρώπινο δυναμικό και τα ψυχολογικά και πνευματικά της αποθέματα η Ρωμανία στήριξε την αντίσταση της και ύστερα την ακμή της.  Η οροσειρά του Ταύρου, που τέμνει διαγώνια την Μικρά Ασία από την ανατολική εσχατιά του Πόντου μέχρι την Κιλικία, έγινε ότι τα Πυρηναία στην Ισπανία: το όριο μεταξύ του χριστιανικού και του ισλαμικού κόσμου, τόπος όπου ανδρώθηκαν μεγάλοι ήρωες, υφάνθηκαν θρύλοι και δόθηκαν επικές μάχες.  Όσο οι ακρίτες φυλούσαν τις κλεισούρες και μάχονταν τους εισβολείς, πίσω από τα σύνορα αγρότες, ιερείς, βιοτέχνες, γραφειοκράτες και ναυτικοί κρατούσαν την αυτοκρατορία όρθια.

BINTEO – Cognosco Radio: Μέγας Φώτιος, η πολυτάραχη ζωή και το έργο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως

Ο Μέγας Φώτιος ήταν Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (858-867, 877-886) και μία από τις σημαντικότερες εκκλησιαστικές και πνευματικές προσωπικότητες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ονομάσθηκε «Μέγας» για τις μεγάλες υπηρεσίες που προσέφερε στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία. Η μνήμη του εορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Φεβρουαρίου και την ημέρα αυτή γιορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα Φώτιος.

Ακούστε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εκπομπή του Cognosco Radio στο Εναλλακτικό Ραδιόφωνο, στην οποία ο Μάριος Νοβακόπουλος και ο Νίκος Παππάς μιλούν για την πολυτάραχη ζωή της μεγάλης αυτής προσωπικότητος:

Μετά το Μαντζικέρτ: Η πρώτη Μικρασιατική Καταστροφή (1071-1081)

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

Το φρικτό τέλος του Ρωμανού Διογένη

Έτος 1071. Το πεδίο της μάχης λίγο έξω από την πόλη του Μαντζικέρτ έδειχνε το μέγεθος της καταστροφής.  Ο ρωμαϊκός στρατός του αυτοκράτορος Ρωμανού Δ’ Διογένη είχε υποστεί από τις μεγαλύτερες ήττες της ιστορίας του.  Ένα μείγμα λαθών του αυτοκράτορος, ατυχίας και προδοσίας είχε χαρίσει στον νέο εχθρό της Ρωμανίας, τους Σελτζούκους Τούρκους, μία νίκη τόσο εντυπωσιακή όσο και ανέλπιστη.  Χιλιάδες Ρωμαίοι στρατιώτες κείτονταν νεκροί, πολλοί ακόμη αιχμάλωτοι.  Ανάμεσα τους βρισκόταν και ο ίδιος ο Ρωμανός.  Αφού περικυκλώθηκε από εχθρούς και πολέμησε γενναία για ώρα, τραυματίστηκε από εχθρικό βλήμα και συνελήφθη.  Από το 811 και τον θάνατο του αυτοκράτορος Νικηφόρου Α’ στα χέρια των Βουλγάρων είχε να βιώσει η Ρωμανία τέτοια ταπείνωση.

Ο περήφανος νικητής της μάχης, σουλτάνος Αλπ Αρσλάν, αντιμετώπισε τον ηττημένο Ρωμανό μεγαλόψυχα.  Στην αρχή, όπως όριζε η παράδοση για την συμπεριφορά προς τους ηττημένους, τον άρπαξε και τον πέταξε με δύναμη στο χαλί της σκηνής του, και ύστερα πάτησε με το πόδι του στο στήθος του.  Μετά όμως η στάση του άλλαξε τελείως. Όπως αναφέρει ο Βρυέννιος, «κι όμως ο αρχηγός των Σελτζούκων που είδε τον Ρωμανό κονταροχτυπημένο δεν καυχήθηκε για το κατόρθωμα, μάλλον συστολή ένοιωθε για την επιτυχία του και υποβάθμισε σχεδόν τη νίκη του σε βαθμό που κανείς δεν κατανόησε, έδωσε παρηγοριά στον αιχμάλωτο, τον έβαλε στο τραπέζι του, τον απάλλαξε από τους φρουρούς και στο τέλος τον απελευθέρωσε ολωσδίολου από την αιχμαλωσία».  Του χάρισε πολυτελή ενδύματα, δείπνησε μαζί του και τον συνόδευε στον απογευματινό περίπατο.