Τετάρτη 17 Απριλίου 2019

Oswald Spengler: «Μισώντας τις μηχανές»



«Μα όλα αυτά αλλάζουν τις τελευταίες δεκαετίες, σε όλες τις χώρες όπου στέκει ακόμη η βιομηχανία μεγάλης κλίμακος του παρελθόντος.  Η Φαουστική* σκέψη αρχίζει να σιχαίνεται τις μηχανές.  Μία κούραση εξαπλώνεται, ένα είδος φιλειρηνισμού στην μάχη με τη φύση.  Οι άνθρωποι επιστρέφουν σε μορφές ζωής απλούστερες και πιο κοντά στη φύση: ξοδεύουν περισσότερο από τον χρόνο τους σε αθλήματα παρά σε τεχνικά πειράματα.  Οι μεγάλες πόλεις γίνονται μισητές για αυτούς, και ευχαρίστως θα έφευγαν μακριά από την πίεση των αψύχων δεδομένων και την καθαρή, κρύα ατμόσφαιρα της τεχνικής οργάνωσης.


Και είναι ακριβώς οι δυνατοί και τα δημιουργικά ταλέντα που απομακρύνονται από τα πρακτικά προβλήματα και τις επιστήμες.  Αποκρυφισμός και πνευματισμός, ινδουιστικές φιλοσοφίες, μεταφυσικές αναζητήσεις υπό μανδύα χριστιανικό ή παγανιστικό, όλα αυτά που μίσησε η Δαρβινική περίοδος, επανέρχονται.  Είναι το πνεύμα της Ρώμης την εποχή του Αυγούστου.  Μπουχτισμένοι από τη ζωή, οι άνθρωποι ζητούν καταφύγιο από τον πολιτισμό σε πιο πρωοτόγονα μέρη της γης, στην περιπλάνηση, την αυτοκτονία.  Η φυγή του γεννημένου ηγέτη από την Μηχανή ξεκινά.  Κάθε μεγάλος επιχειρηματίας μπορεί να παρατηρήσει την πτώση της διανοητικής ποιότητος των προσληφθέντων.  Αλλά η μεγάλη τεχνική ανάπτυξη του 19ου αιώνος υπήρξε δυνατή μόνο διότι το διανοητικό επίπεδο συνεχώς ανέβαινε.  Ακόμη και μία στατική κατάσταση, όχι μία πραγματική πτώση, είναι επικίνδυνη και δείχνει το δρόμο προς το τέλος, όσο πολυάριθμα και καλά εκπαιδευμένα είναι τα εργατικά χέρια.»
*Φαουστικός: ο πολιτισμός της δυτικής Ευρώπης, που εγκαθιδρύεται μετά την πτώση του κλασσικού πολιτισμού της Ρώμης.  Ο Σπένγκλερ επιλέγει τον όρο αυτόν για να συγκρίνει το επεκτατικό, ανήσυχο, διερευνητικό και υβριστικά φιλόδοξο πνεύμα του δυτικού ανθρώπου με τον Φάουστ, τον ήρωα του Γκαίτε που πούλησε την ψυχή του στο διάβολο για δύναμη και γνώση.

ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ
Κοιτώντας αυτό το κείμενο του Μεσοπολέμου από τα δυσθεώρατα τεχνολογικά ύψη του 2019, η πρώτη σκέψη είναι πως ο μέγας Γερμανός ιστορικός έπεσε έξω.  Ιδίως μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η τεχνική πρόοδος υπήρξε ιλιγγιώδης, κάνοντας την αντίστοιχη του 19ου αιώνος να μοιάζει πολύ μικρή.  Η μηχανή έχει προσκολληθεί απολύτως στις ζωές μας, με τους περισσοτέρους από εμάς να μην μπορούν να ζήσουν δίχως το κινητό τους – πολλώ δε πιο απλές τεχνικές ανέσεις.  Ο αγώνας των εταιριών και των υπερδυνάμεων για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, τον έλεγχο του διαδικτύου και τις μεθόδους γενετικής τροποποίησης του ανθρώπου ή αναμείξεως του με μηχανικά μέρη και όργανα, αντιθέτως, δείχνει μία τάση Άνθρωπος και Μηχανή να γίνουν ένα.  Τα ερωτήματα της βιοηθικής είναι πιο πιεστικά – ή και απελπιστικά – από ποτέ, σχετικά με τη βιωσιμότητα της ανθρώπινης ελευθερίας, αυτονομίας, ιδιωτικότητος και προσωπικότητος τον 21ο αιώνα.  Για τους πιο μοναχικούς και θλιμμένους από εμάς, η ζωή μέσα από το διαδίκτυο και τα παιδχνίδια γίνεται πιο σημαντική από την πραγματική – και να σκεφτεί κανείς ότι η τεχνολογία virtual reality είναι στα σπάργανα και ελάχιστα διαδεδομένη ακόμα.
Σήμερα όμως για ολοένα και περισσότερο κόσμο η τεχνολογία έχει χάσει την μαγική της αύρα, παρά την απτή χρησιμότητα της.  Οι φωνές για μέτρο, συνετή χρήση ή ακόμη και μια λελογισμένη, οργανωμένη οπισθοχώρηση πληθαίνουν.  Είναι μία συζήτηση που πρέπει να γίνει, όχι σε επίπεδο αφηρημένο και αυστηρά διανοητικό.  Πρέπει να μεταφραστεί σε ιδέες και άμεσες πρακτικές για την καθημερινή μας ζωή, επικοινωνία και ψυχαγωγία.
Είναι αμέτρητα τα μυαλά, και ειδικά τα νεαρά, που νιώθουν ήδη εξαντλημένα, αποπροσανατολισμένα και κενά.

Η τάση φυγής και αναζήτησης του υπερβατικού μακριά από το μηχανικό και ορθολογιστικό σύστημα που ανιχνεύει ο Spengler όντως συνέβη, αν και όχι σε μεγάλο βαθμό (φυσιολατρεία κατά την πολιτιστική επανάσταση του 60, New Age πνευματικότητα κ.α.).  Ας έχουμε όμως ώτα και οφθαλμούς σε ετοιμότητα, αφουγκραζόμενοι τις εξελίξεις του σήμερα και φτιάχνοντας στην σκέψη μας τους χάρτες που θα οδηγήσουν στην ανίχνευση του εγγύς μέλλοντος.
Μάριος Νοβακόπουλος

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ

Πόσο ελληνική ήταν η βυζαντινή Μικρά Ασία; Εθνογραφική ανάλυση

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος* Η Μικρά Ασία είναι χώρος με κολοσσιαίο βάρος για τον ιστορικό Ελληνισμό και κυριαρχεί στο φαντασια...